که بود و چه کرد

ابوریحان در قرون جدید دوباره کشف شد. شرق‌شناسان اروپایی در قرن نوزدهم وقتی آثار او را ترجمه کردند، از دقت علمی و بی‌طرفی فرهنگی او شگفت‌زده شدند. ادوارد زاخائو، خاورشناس آلمانی، کتاب «تحقیق ما للهند» را به انگلیسی ترجمه کرد و آن را شاهکاری در مطالعه تطبیقی فرهنگ‌ها دانست. او بیرونی را «انسانی قرن‌ها جلوتر از زمانۀ خود» توصیف کرد. 

کوروش، با معیارهای امروزی، بی‌شک یک چهرۀ نظامی و سیاسی قدرتمند بود و فتوحاتش احتمالاً با خشونت‌هایی همراه بود. اما آنچه او را از دیگر فاتحان زمان خود متمایز می‌کند، نه پرهیز مطلق از خشونت، بلکه رویکرد نسبی‌اش به مدارا با فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف پس از فتح است؛ امری که دست کم در تاریخ باستان کم‌سابقه بود.

سده هجدهم به «عصر ولتر» معروف است، به پاس نقش برجسته او در پیشبرد فرهنگ عقلانیت، نقد نهادهای سنتی و ترویج ارزش‌های انسانی. از این حیث، ولتر با سایر متفکران و روشنفکران تاریخ تفاوتی اساسی دارد؛ چراکه هیچ سده‌ای در طول تاریخ به نام یک متفکر نامیده نشده است؛ الّا سدۀ هجدهم که "عصر ولتر" نام گرفته است

 کیپ تورن از معدود دانشمندانی است که به‌ جای دور کردن مردم از علم فیزیک، این علم را به خانۀ انسان‌ها آورد. بسیاری از تماشاگران فیلم میان‌ستاره‌ای، به ناچار کمی دربارۀ فیزیک مطالعه کرده‌اند تا درک بهتری از این فیلم جذاب پیدا کنند؛ فیلمی که از حیث "دقت علمی" در تاریخ سینما سرآمد است.

تاریخ زندگی نوریه‌گا، داستان مردی است که میان سود و قدرت، مرزهای اخلاقی را کنار گذاشت؛ مردی که یک کشور را به گروگان گرفت و سرانجام در پی همان قدرت، به دست حامیان سابق خود فرو افتاد.

ژوزف گیوتین در سخنرانی معروف خود در مجلس ملی فرانسه گفت: "اعدام باید سریع، قطعی، و بدون درد باشد. روش اجرای آن نیز باید برای همه برابر باشد؛ چه اشراف و چه فقرا." این جمله بعدها به شعار عدالت‌طلبانه انقلاب بدل شد. پیشنهاد او، نه فقط از سر دلسوزی انسانی، که واکنشی به نظام طبقاتی قضایی نیز بود.

نویسندگان بزرگی چون گوگول، داستایوفسکی، تولستوی و چخوف، همگی خود را مدیون پوشکین می‌دانستند. داستایوفسکی او را نه‌ فقط شاعر، بلکه «پیشگوی روح روس» می‌نامید. زبان ادبی روسیه، بدون پوشکین، شاید هرگز به چنین بلوغ و قدرتی نمی‌رسید.

    هایدگر را بیشتر به عنوان بنیان‌گذار مفهوم «دازاین» (Dasein) می‌شناسند؛ مفهومی که به معنای «بودن-در-جهان» است و محور اصلی فلسفه او محسوب می‌شود

میراث نش، فراتر از نظریه‌های ریاضی‌اش است. او الهام‌بخش میلیون‌ها نفر است که با بیماری‌های روانی، انگ اجتماعی، و طردشدگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در عین حال، کار علمی‌اش همچنان در متن سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، علوم داده، هوش مصنوعی و تحلیل رفتار اجتماعی حضوری عمیق دارد.

در ژانویهٔ ۲۰۲۵، هِگسِت به‌عنوان بیست‌ونهمین وزیر دفاع ایالات متحده سوگند یاد کرد. این انتصاب با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد؛ برخی از حامیان ترامپ از این تصمیم استقبال کردند، در حالی که منتقدان، بویژه به‌دلیل فقدان تجربهٔ مدیریتی در سطوح بالای نظامی، نگرانی‌هایی را مطرح کردند. 

در سال ۱۹۷۵، کمیته نوبل، ساخاروف را به‌ دلیل تلاش‌هایش برای حقوق بشر و صلح جهانی شایسته دریافت جایزه صلح دانست. اما دولت شوروی به او اجازه سفر به اسلو برای دریافت جایزه نداد. همسرش، یلنا بونر - فعال حقوق بشر - این جایزه را به‌ جای او دریافت کرد.

برای بسیاری از مردم این سؤال مطرح است که کوانتوم چیست؟ پلانک این ایده را مطرح کرد که انرژی نیز مانند ماده از واحدها یا بسته‌های کوچکی درست شده. او هر یک از این بسته‌ها را کوانتوم نامید. بنابراین کوانتوم مثل سلول در یک ارگانیسم یا مثل مولکول در ماده، واحد کوچکی است که در کنار واحدهایی نظیر خودش، سازندۀ انرژی است.

کشفیات هابل و پژوهش‌های مترتب بر آن، علاوه بر معلوم ساختن انبساط عالم، مسائل و پدیده‌های مهمی نظیر سن عالم و مِهبانگ (انفجار بزرگ) را نیز معلوم ساختند. یعنی اینکه علم امروزه بیگ‌بنگ یا انفجار بزرگ را آغاز عالم می‌داند، دستاوردی است مبتنی بر کشفیات بسیار مهم ادوین هابل.

تا چند دهه قبل، دانشمندان ایرانی و اروپایی هیچ شناختی از غیاث‌الدین جمشید کاشانی نداشتند. فراهم شدن امکان مطالعۀ آثار کاشانی، اهمیت کارهای نظری و عملی او را در ریاضیات و اخترشناسی آشکار ساخت. پژوهش‌های محققان ایرانی و غربی در سال‌های اخیر نشان داده که غیاث‌الدین کاشانی از ریاضیدانان و اخترشناسان برجستۀ سدۀ پانزدهم  میلادی بود.

در حالی که یونگ رؤیاهایش را تمام و کمال برای فروید تعریف می‌کرد ظاهرا فروید برای اینکه یونگ به اعماق شخصیتش پی نبرد، خواب‌هایش را به‌تمامی برای یونگ تعریف نمی‌کرد و همین یونگ را آزرده بود!

بسیاری از زندگی نامه نویسان هیتلر او را فردی سرد، بی عاطفه، فاقد احساس جنسی و حتی فردی که از زنان می‌ترسیده معرفی کرده اند.

  ماری کوری چند ماه پس از کشف پرتوزایی مصنوعی خود به علت تاثیرات زیانبار رادیوم و ابتلا به کم‌خونی آپلاستیک درگذشت. قرار گرفتن طولانی‌مدت در برابر مواد پرتوزا، به ویژه در دوران کار در بیمارستان‌های صحرایی در جنگ جهانی اول، نقش مهمی در ابتلای ماری کوری به این بیماری داشت.

در دانشگاه‌ها و کافه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی و سیاسی، همواره افراد زیادی به چشم می‌خورند که ژست "من کتابخوان هستم" در گفتار و کردارشان موج می‌زند. ولی کسانی که آن‌ها را دقیق‌تر می‌شناسند، در مجموع می‌توانند داوری کنند که آن همه کتابی که این افراد خوانده‌اند، مفید بوده یا نه.

کارل دونیتس تا سال ۱۹۴۴ عضو رسمیِ حزب نازی نبود اما بسیاری از افسران نیروی دریایی از دونیتس به عنوان فرد نزدیک به هیتلر و ایدئولوژی نازیسم یاد می‌کردند.

اگر دست کاسترو در پایان عمر پر بود، به جای تفاخر به ثابت‌قدمی‌اش، به رفاه و آزادی و عدالتی که برای مردم کوبا به ارمغان آورده بود افتخار می‌کرد.