شاعران مونتاژكار!

تی اس الیوت می گوید: شاعر ها وام دار گذشتگان شان اند. تنها فرق بین شاعر خوب و بد در این است : شاعر خوب کسی است که ایده یا وامی را که از شاعر ما قبل یا هم عصر  خود گرفته را به شکلی دیگر و بهتر ارائه می کند. اما شاعر بد  شعر شاعرما قبل خود را هم از جلوه می اندازد. (نقل به مضمون)

 

امروز بین شاعران ما مقیاس تاثیر بسیار بیش از پیش شدت گرفته.الگو برداری های یکسان،فرمول نویسی از اشعار دیگران،و اصولن تولید شعر هایی با زبان ، فرم و حتی مضامین مشترک آنقدر بدیهی و مرسوم شده که بعضن در این آب گل آلود خود صاحب اثر گم و مفقود می شود.کشف ها یا موتیف های شعری از شاعری در شعر دیگر شاعران آنقدر دست به دست می شود تا از جلوه بیفتد و کلن پرونده ی سطر یا عبارت مذکور برای همیشه بسته شود.از روی دست هم نویسی و شعر سازی به قدری قوت گرفته که  بعضن یافتن  اثر اصلی  و نسخه ی اورجینال شعر کاری دشوار می شود و در مواردی هم غیر ممکن.

ممکن است در فلان کار گاه شعر یا فلان شب شعر بروید و نزدیکی ذهن و زبان شاعران آن به شما فرصت تمایز دادن به آنها را ندهد .نتیجه اش آن است که امروزه به سختی بتوانید شاعر ی را از روی نسخه ی ذهن و زبانش شعرش را شناسایی کنید.عدم حضور نقد و قضاوت های سالم باعث شده تا برخی از شاعر ها به جای گفتن شعر راه ساده تر یعنی همان مونتاژ کردن شعر  را انتخاب کنند.
همیشه بوده اند شاعرانی که مولد معنا و مضمون در اشعارشان بوده اند و در پی آن دیگرا ن از آن تغذیه کرده اند.  رفتار های ناخودآگاه و بعضن خودآگاه برخی از این  شاعران را می توان دسته بندی کرد:تاثیر پذیری،تقلید و سرقت. البته سالم ترین راه  ،که بین کلاسیک کار ها بیشتر مرسوم است استفاده از صنعاتی نظیر "تضمین" و" استقبال "است.

امسال مجموعه شعری به چاپ رسیده با عنوان "حفره ها" سروده ی "گروس عبدالملکیان"  که دارای شعری است که شاعر دیگری هم دارد.

 

هدف مولف در واکاوی این شعر و مقایسه ی آن با شعری از شاعری دیگر است و در نهایت شفاف سازی برای رسیدن به نتیجه ای مطلوب.که این رفتار ناخودآگاه یا خودآگاه عبدالملکیان  در کدام یک از دسته بندی های بالا جای می گیرد.

 

چاپ اول مجموعه شعر "از پشت شیشه های کوچک رنگی" سروده ی "مهدی مظفری ساوجی" در سال 89 بوده و رده بندی کنگره ی آن در سال  88  است(نشرتکا). و مجموعه ی " حفره ها " در سال 90 چاپ شده با رده بندی کنگره 89 (نشر چشمه).

   
در شعر "در تاریکی در سرما" می خوانیم:

 تاریک؟
نیستم
تاریکی ست
و این سرما
 کبریت می کشم
سرما کم است
حالا
این رویاهای لعنتی
که دست بردار نیستند:
سرگذشت غم انگیزی است
سرگذشت غم انگیزی
آشیل
دری است که می چرخد
روی یک پاشنه
جنازه ی هکتور را
 گرداگرد شهر که می گرداند
تنها نیست
تنهایی است
تیری که پاشنه ی او را نشانه گرفت
بی آنکه خود بداند
به قلب تروا خورد
روزی که اسب چوبی بالا بلند را...
   کبریت می کشم:
سربازان پیلاطس
عیسی را
به حیاط کاخ فرمانداری می آورند
دورش حلقه می زنند
لباسش را می کنند
شنل ارغوانی رنگی به او می پوشانند
تاجی از خار بر سرش می نهند
چوبی به دستش می دهند
در برابر او
زانو زده می گویند:
"درور برپادشاه یهود" من سردم است
من سردم است
و انگار هیچ وقت گرم نخواهم شد
 کبریت می کشم:
گروهبان توپخانه ای ظاهر می شود
با چندین ستاره و چندین هلال
که معلوم نیست
|از کدام آسمان بخت برگشته ای
برداشته است
تنها چیزی که از حرف های او
دستگیرم می شود
همین یکی دو جمله ی خالی است:
 "برای ساختن توپ
اول باید سوراخیدرست کرد|
و بعد اطراف آن را با فولاد پر کنیم"

 

 

...مردی از قرن ها قبل
بر موی زنی در قرن ها بعد دست می کشد
زمان
بر دیواره ی غار شکست خورده است
و باد...
 کبریت می کشم !
کتیبه ها در آتش عرق کرده اند
...شیر ها که در ایوان قدم می زدند
برای ابد به سر ستون ها گریختند
...کبریت می کشم
آخرین چشم ها را در آورده
و چشم ها به هم خیره اند
چشم ها با هم حرف می زنند
و کرمان
با آن همه چشم
نمی تواند گریه کند
 کبریت می کشم ...

 

 پیداست شعر" خزر" گونه ی دیگری از شعر "در تاریکی در سرما" است.روایت همان روایت است و ساخت همان ساخت.مضمون شعر نیز برگرفته از همان شعر است. با این تفاوت که "ساوجی" در شعرش روایت را دراساطیر یونان باستان یعنی  تراژدی "هکتور و آشیل" بنا گذاشته و در پی آن صحنه ی به جلجتا رفتن و تصلیب مسیح را به تصویر می آورد . و عبدالملکیان  پاره هایی از تاریخ ایران را روایت می کند:از غارنشین ها به هخامنش ها می رسد و بعد واقعه ی کور کردن مردم کرمان به دست آقامحمد خان و بعد قتل  امیر کبیر در حمام فین کاشان و در انتها به خزر می رسد.

 

عبدالملکیان در "خزر" از شعر "در تاریکی در سرما"   الگو برداری کرده که می توان آن را تاثیر یا تقلید تلقی کرد.فرم ،روایت، مضمون و به طور کلی  فرمول شعر همانی است که در شعر ساوجی دیده می شود.

ترجیع بند آن شعر یعنی عبارت "کبریت می کشم" بی کم و کاست در این جا آورده شده است.که البته مولفش در پاورقی هیچ اشاره ای به شعر  مذکور نکرده است. در نهایت به نظر می رسد رفتارشاعر شعر خزر شامل همه ی موارد بالا می شود.یعنی ابتدای کاراز شعر تاثیر گرفته بعد از روی فرمول و روایت شعر تقلید کرده و در نهایت سطری از شعر را سرقت کرده است.

راوی شعر "در تاریکی در سرما"  گرفتار سرما و تاریکی است که  کبریت می کشد و هر بار با روشن شدن کبریتش تصویری  دردناک بر او ظاهر می شود:تصلیب مسیح یا مظلومیت هکتور در برابر آشیل  موقعیت راوی به شدت تراژیک است چرا که یا باید به تاریکی و سرما تن بدهد و  یا به دیدن وهمی که از روشنایی براو نازل می شود . اگر تاریکی را استعاره ای از جهل بدانیم روشنایی برای او فقط تصویری از دار یا کشته شدن را دارد. تراژیک تر اینکه کبریت کشیدن  معنایی از روشنایی زود گذر  دارد. در نتیجه کبریت کشیدن راوی کاملن در ساختار شعر است و با انتهای آن،یعنی با ساخته شدن توپ ، ارتباط رفت و بازگشت برقرار می کند.

اما به نظر می رسد  راوی شعر خزر یک کتاب تاریخ در یک دستش گرفته و یک کبریت در دست دیگرش! روایتش از تاریخ روایت پیوسته ای نیست.خط روایی اش  دچار پرش ها ی زمانی و به ریختگی های زبانی است.هر کجا که زبانش افول می کند و تخیل یاری اش نمی کند، یا کبریت می کشد و یا  نقطه چین می گذارد.
 
اگر به گفته ی الیوت رجوع کنیم و سنگ محک مان برای قضاوت  را در آن بگذاریم باید گفت که شعر خزر نه تنها چیزی به شعر "در تاریکی در سرما" اضافه نکرده و نه تنها از آن روایت جدیدتری نداشته، بلکه شعر مذکور  را  نیز  از جلوه انداخته است.

 

 

روزنامه اعتماد