آیا آب انار واقعاً گرفتگی رگ‌ها را کاهش می‌دهد آن هم ۳۰ درصد؟!

صبحی پاییزی را تصور کن که فردی میانسال در آشپزخانه ایستاده و لیوانی پر از آب انار تازه در دست دارد. از چند روز پیش مقاله‌ای خوانده که نوشته بود «نوشیدن روزانه یک فنجان آب انار گرفتگی رگ‌ها را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهد». حالا با امیدی واقعی آن را می‌نوشد، گویی دارویی کشف‌شده برای طول عمر است. در شبکه‌های اجتماعی هم ده‌ها پست دربارهٔ «قدرت پاک‌کنندگی انار» پخش شده است. تصویری فریبنده از میوه‌ای که می‌تواند رسوبات چربی را از دیوارهٔ رگ‌ها شسته و قلب را نوسازی کند.

اما پشت این جملهٔ پرزرق‌وبرق، پرسش‌های علمی بسیاری نهفته است. آیا واقعاً یک نوشیدنی طبیعی می‌تواند مسیر چند ده سالهٔ تصلب شرایین را برگرداند؟ یا این‌گونه خبرها بیش از آنکه گزارش علمی باشند، نتیجهٔ تعبیر رسانه‌ای از پژوهش‌های محدود و کوچک‌اند؟

به گزارش یک پزشک، پدیده‌ای که امروز با عنوان «پاکسازی طبیعی رگ‌ها» تبلیغ می‌شود، اغلب بر پایهٔ نتایج آزمایش‌های کوتاه‌مدت یا حیوانی شکل گرفته است. برای ارزیابی دقیق‌تر، باید بفهمیم پژوهش‌ها دقیقاً چه اندازه‌گیری کرده‌اند، شاخص سی‌آی‌ام‌تی (CIMT) واقعاً به چه معناس، و چه فاصله‌ای میان کاهش ضخامت لایهٔ درونی رگ و کاهش واقعی خطر سکته وجود دارد. این مقاله با نگاه تحلیلی و شکاکانه، پشت‌صحنهٔ این ادعا را بررسی می‌کند.

۱. منشأ ادعا؛ پژوهش‌های محدود و بیش‌تعبیر رسانه‌ای

ادعای کاهش ۳۰ تا ۳۵ درصدی ضخامت شریان کاروتید نخستین بار از یک مطالعهٔ کوچک در اوایل دههٔ ۲۰۰۰ مطرح شد که در آن گروهی کمتر از بیست بیمار مبتلا به تنگی عروق شرکت داشتند. شرکت‌کنندگان روزانه حدود ۵۰ میلی‌لیتر آب انار مصرف کردند و تغییر در شاخص سی‌آی‌ام‌تی طی یک سال ثبت شد. نتیجه آن بود که ضخامت لایهٔ درونی رگ به‌طور میانگین کاهش یافت.

مشکل اینجاست که چنین پژوهش‌هایی اندازهٔ نمونهٔ بسیار کمی دارند و در شرایط کنترل‌شدهٔ دقیق انجام نشده‌اند. شرکت‌کنندگان ممکن است هم‌زمان داروهای پایین‌آورندهٔ کلسترول مصرف کرده یا رژیم غذایی‌شان را تغییر داده باشند. نبود گروه کنترل واقعی باعث می‌شود اثر مشاهده‌شده الزاماً به آب انار نسبت داده نشود.

رسانه‌ها معمولاً این نتایج را به‌صورت «درمان طبیعی گرفتگی رگ‌ها» عنوان می‌کنند، در حالی‌که در علم پزشکی، کاهش ضخامت در سونوگرافی لزوماً معادل «پاک شدن پلاک شریانی» نیست. تفاوت میان کاهش التهاب موقتی و ترمیم واقعی ساختار رگ در چنین مطالعاتی نادیده گرفته می‌شود.

۲. شاخص سی‌آی‌ام‌تی (CIMT) دقیقاً چه می‌سنجد؟

شاخص سی‌آی‌ام‌تی، یا «ضخامت درون‌لایه‌ای شریان کاروتید»، ابزاری برای ارزیابی خطر بالقوهٔ بیماری قلبی‌عروقی است. در این روش با سونوگرافی، فاصلهٔ بین دو لایهٔ داخلی دیوارهٔ شریان گردن اندازه‌گیری می‌شود. افزایش این ضخامت معمولاً نشانه‌ای از التهاب مزمن یا آغاز تشکیل پلاک‌های چربی است.

اما نکتهٔ مهم آن است که کاهش سی‌آی‌ام‌تی لزوماً به معنای رفع کامل پلاک نیست. این شاخص بیشتر بازتابی از وضعیت التهاب و ضخامت بافتی است تا حجم واقعی رسوبات چربی. گاهی مصرف داروهای ضدالتهاب یا حتی تغییر فشار خون می‌تواند این اندازه را موقتاً کاهش دهد بدون آنکه گرفتگی رگ به‌صورت فیزیکی برطرف شود.

بنابراین وقتی می‌گویند «آب انار سی‌آی‌ام‌تی را ۳۰ درصد کاهش می‌دهد»، در واقع از کاهش در حد چند صدم میلی‌متر صحبت می‌شود که نمی‌تواند معادل «باز شدن رگ» باشد. این تفاوت مفهومی در ترجمهٔ رسانه‌ای از علم، منجر به درک نادرست عمومی می‌شود.

۳. ترکیبات فعال انار؛ از آزمایشگاه تا بدن انسان

انار سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، به‌ویژه ترکیباتی مانند پونیکالاژین (Punicalagin) و اسید الاجیک (Ellagic Acid) است. این مواد در مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که می‌توانند اکسیداسیون لیپوپروتئین‌های LDL را مهار کنند. این نوع اکسیداسیون از عوامل کلیدی آغاز تصلب شرایین است.

اما تعمیم محیط آزمایشگاهی به بدن انسان ساده نیست. بسیاری از این ترکیبات پس از ورود به دستگاه گوارش متابولیزه می‌شوند و تنها درصد اندکی از آن‌ها به جریان خون می‌رسند. میزان جذب واقعی پونیکالاژین در بدن انسان هنوز نامشخص است و ممکن است اثرات گزارش‌شده در محیط سلولی در سطح فیزیولوژیک انسان بازتولید نشود.

از دید علمی، اثر بالقوهٔ انار در کاهش التهاب و بهبود عملکرد اندوتلیال (Endothelial Function) ممکن است وجود داشته باشد، اما این اثر بیشتر در حد حمایت عمومی از سلامت عروق است نه درمان گرفتگی رگ. اصطلاح «پاکسازی رگ‌ها» تصویری استعاری است که از زبان علمی فاصله دارد.

۴. آیا مصرف دانه کامل مؤثرتر است؟

بخش قابل توجهی از بحث بر سر این است که آیا «دانهٔ کامل انار» نسبت به آب صاف‌شده اثر بیشتری دارد یا خیر. دانه‌ها حاوی فیبر، چربی‌های سالم و فیتونوترینت‌هایی‌اند که در فرآیند صنعتی از بین می‌روند. در نظریه، حضور فیبر می‌تواند به کنترل جذب چربی و بهبود میکروبیوم روده کمک کند که به‌طور غیرمستقیم بر سلامت عروق مؤثر است.

اما تاکنون داده‌های بالینی کافی برای اثبات برتری مصرف دانهٔ کامل نسبت به آب انار وجود ندارد. بیشتر پژوهش‌ها روی عصارهٔ تغلیظ‌شده انجام شده، نه روی خوردن دانه‌ها. همچنین در مصرف بیش از اندازهٔ دانهٔ کامل، کالری و قند میوه نیز افزایش می‌یابد که می‌تواند اثر محافظتی بالقوه را خنثی کند.

به‌بیان دقیق‌تر، مصرف انار کامل احتمالاً به حفظ تعادل تغذیه‌ای کمک می‌کند، اما هیچ شواهدی وجود ندارد که دانهٔ انار بتواند پلاک‌های شریانی را «حل» کند یا روند آن را معکوس سازد. این برداشت از نظر زیست‌شناسی اغراق‌آمیز است.

۵. محدودیت‌های فیزیولوژیک در «پاکسازی» رگ‌ها

حتی اگر فرض کنیم ترکیبات انار التهاب را کاهش می‌دهند، روند فیزیولوژیک پاک شدن پلاک‌های شریانی بسیار پیچیده‌تر است. پلاک‌ها از چربی، کلسترول، سلول‌های مرده و کلسیم تشکیل می‌شوند که در دیوارهٔ رگ تثبیت شده‌اند. بدن انسان مکانیزمی طبیعی برای «ذوب» کامل این رسوبات ندارد. در بهترین حالت، درمان‌های دارویی یا سبک زندگی سالم می‌توانند از رشد بیشتر پلاک جلوگیری کنند یا بخشی از آن را پایدار سازند.

آنچه در برخی پژوهش‌ها به‌عنوان «کاهش پلاک» گزارش می‌شود، معمولاً کاهش التهاب در بافت‌های اطراف است، نه حذف واقعی رسوب. در این میان، نقش رژیم غذایی ضدالتهابی، از جمله مصرف میوه‌ها و سبزیجات رنگی، انکارناپذیر است، اما باید میان پیشگیری و درمان تفاوت قائل شد.

انار به‌دلیل ترکیبات آنتی‌اکسیدانی خود می‌تواند بخشی از این راهکار پیشگیرانه باشد، ولی هیچ مطالعهٔ معتبر بزرگی ثابت نکرده که نوشیدن آب انار به‌تنهایی می‌تواند روند فیزیولوژیک تصلب شرایین را معکوس کند.

۶. نقش آنتی‌اکسیدان‌ها و محدودیت اثر آن‌ها در بدن

آب انار سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی است که در محیط آزمایشگاهی توان بالایی در خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد دارند. رادیکال‌های آزاد (Free Radicals) مولکول‌های ناپایداری‌اند که به غشا و DNA سلول‌ها آسیب می‌زنند و در فرایند پیری و التهاب مزمن دخالت دارند. اما اثر آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن انسان به همان سادگی که در لولهٔ آزمایش دیده می‌شود، تکرار نمی‌شود.

بدن خود دارای سیستم آنتی‌اکسیدانی پیچیده‌ای است، شامل آنزیم‌هایی مانند گلوتاتیون پراکسیداز (Glutathione Peroxidase) و سوپراکسید دیسموتاز (Superoxide Dismutase). مصرف بیش از حد آنتی‌اکسیدان‌های بیرونی می‌تواند این تعادل طبیعی را مختل کند و حتی در برخی شرایط، به تولید رادیکال‌های جدید منجر شود.

به همین دلیل، پژوهش‌های اخیر در تغذیه بیشتر بر مفهوم «تنظیم اکسیداتیو» تمرکز دارند تا خنثی‌سازی کامل آن. یعنی بدن باید به‌طور پویا میان اکسیداسیون و آنتی‌اکسیداسیون تعادل برقرار کند. در این چارچوب، آب انار ممکن است بخشی از این تعادل را حمایت کند، اما نمی‌تواند به‌تنهایی ساختار رگ‌ها را بازسازی کند.

۷. نقش میکروبیوم روده در تأثیر احتمالی انار

یکی از نظریه‌های جالب دربارهٔ اثرات انار به نقش میکروبیوم روده (Gut Microbiome) مربوط می‌شود. برخی از ترکیبات انار مانند الاجیتانین‌ها در روده توسط باکتری‌های مفید به متابولیت‌هایی به نام یورولیتین‌ها (Urolithins) تبدیل می‌شوند. این مواد ممکن است اثرات ضدالتهابی و محافظت‌کنندهٔ عروقی داشته باشند.

اما ترکیب میکروبیوم هر فرد متفاوت است و همین تفاوت، نتیجهٔ مصرف انار را نیز متغیر می‌سازد. در افراد با تنوع میکروبی کمتر، تولید این متابولیت‌ها ضعیف‌تر است و اثر مشاهده‌شده کاهش می‌یابد. بنابراین نمی‌توان از نتیجهٔ یک مطالعه به همهٔ جمعیت تعمیم داد.

از سوی دیگر، اثرات مثبت میکروبیوم بر سلامت قلب معمولاً در چارچوب رژیم غذایی کلی ارزیابی می‌شود، نه مصرف یک مادهٔ خاص. یعنی انار زمانی بیشترین فایده را دارد که در بستر یک رژیم غنی از فیبر و کم‌چربی اشباع مصرف شود.

۸. مقایسهٔ انار با سایر خوراکی‌های قلب‌دوست

انار تنها میوه‌ای نیست که اثرات بالقوهٔ قلبی دارد. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که سبزیجات برگ‌دار، چای سبز، روغن زیتون و ماهی‌های چرب نیز در کاهش التهاب عروقی نقش دارند. تفاوت در اینجاست که در مورد بسیاری از آن‌ها شواهد قوی‌تر و در مقیاس بزرگ‌تر وجود دارد.

به‌عنوان مثال، رژیم مدیترانه‌ای (Mediterranean Diet) با مصرف منظم میوه، سبزی، غلات کامل و چربی‌های سالم، بارها در کارآزمایی‌های بالینی بزرگ باعث کاهش واقعی خطر سکته و حملهٔ قلبی شده است. در حالی‌که دربارهٔ انار هنوز شواهد محدود و پراکنده‌اند.

از نظر زیست‌فیزیولوژیک، اثر آب انار احتمالاً با بهبود عملکرد اندوتلیال مشابه است نه با پاکسازی مستقیم رگ‌ها. بنابراین، بهتر است انار به عنوان بخشی از سبد تغذیهٔ ضدالتهابی در نظر گرفته شود، نه معجزه‌ای مستقل.

۹. خطای رایج در تفسیر رسانه‌ای یافته‌های علمی

بخش بزرگی از شهرت انار در سال‌های اخیر ناشی از نحوهٔ بازتاب رسانه‌ای پژوهش‌هاست. تیترهایی مانند «مایع لوله‌بازکن برای رگ‌ها» یا «پاکسازی طبیعی عروق با انار» در اصل برداشت نادرست از متون علمی‌اند. چنین عناوینی از نظر روانی جذاب‌اند چون وعدهٔ ساده و در دسترس می‌دهند، اما در سطح علمی دقیق نیستند.

بیشتر مطالعاتی که اثرات چشمگیر گزارش کرده‌اند، نمونه‌های کوچک، زمان کوتاه و فاقد کنترل مناسب بوده‌اند. در پژوهش‌های باکیفیت بالاتر، اثرات انار بر شاخص‌های خونی مانند کلسترول یا تری‌گلیسرید بسیار محدود بوده یا تفاوت معنادار آماری نداشته است.

رسانه‌ها معمولاً تمایل دارند هر یافتهٔ اولیه را به عنوان «کشف جدید» برجسته کنند. در حالی‌که در علم پزشکی، اعتبار واقعی زمانی به دست می‌آید که نتایج در کارآزمایی‌های مستقل و با جمعیت زیاد تکرار شوند. انار تا امروز از این مرحله عبور نکرده است.

۱۰. خطر ساده‌سازی مفاهیم پیچیدهٔ فیزیولوژیک

یکی از چالش‌های ارتباط علم با عموم، ساده‌سازی بیش از حد مفاهیم زیستی است. هنگامی که گفته می‌شود «آب انار گرفتگی رگ‌ها را باز می‌کند»، تصویر ذهنی ایجادشده چیزی شبیه لولهٔ آب و مایع لوله‌بازکن است. اما در بدن انسان، رگ‌ها بافت‌های زنده و پیچیده‌ای‌اند که نمی‌توان آن‌ها را «تمیز» کرد.

پلاک‌های شریانی ساختار پایداری دارند و حتی تلاش برای حذف سریع آن‌ها می‌تواند خطرناک باشد، چون قطعات جداشده ممکن است جریان خون را مسدود کنند. به همین دلیل هدف درمان در پزشکی، پایدار کردن پلاک‌ها و کاهش التهاب است نه نابود کردن آن‌ها.

انار و دیگر خوراکی‌های غنی از آنتی‌اکسیدان در همین مسیر حمایتی قرار می‌گیرند. آن‌ها به بدن کمک می‌کنند تا محیط متعادل‌تری برای ترمیم عروق ایجاد کند، اما نمی‌توانند نقش داروهای تجویزی مانند استاتین‌ها یا ضدپرفشاری‌ها را ایفا کنند.

۱۱. پیامدهای تغذیه‌ای و خطر مصرف بیش از حد

آب انار طبیعی منبعی از قند فروکتوز است. هر فنجان حدود ۳۰ تا ۴۰ گرم قند دارد که برای افراد مبتلا به دیابت یا مقاومت انسولینی می‌تواند مشکل‌ساز باشد. همچنین مصرف بیش از اندازهٔ آب‌انار ممکن است با جذب برخی داروها مانند وارفارین تداخل کند.

در رژیم غذایی سالم، مصرف میوهٔ کامل همیشه بر آب‌میوهٔ خالص ترجیح دارد، چون فیبر موجود در آن جذب قند را آهسته‌تر می‌کند و احساس سیری طولانی‌تری می‌دهد. نوشیدن روزانهٔ آب انار اگر بدون توجه به کالری کلی رژیم انجام شود، ممکن است حتی افزایش وزن ایجاد کند که خود عامل خطر برای قلب است.

بنابراین، توصیهٔ علمی این است که آب انار در حد متعادل و در کنار سایر منابع آنتی‌اکسیدان مصرف شود، نه به عنوان درمانی مستقل.

۱۲. دیدگاه علمی دربارهٔ ترکیبات مکمل و فرآورده‌های تجاری

در سال‌های اخیر بازار مکمل‌های انار و عصاره‌های تغلیظ‌شده رشد زیادی داشته است. تولیدکنندگان معمولاً با استناد به همان مطالعات اولیه، محصولات خود را به عنوان «پاک‌کنندهٔ رگ‌ها» معرفی می‌کنند. اما میزان مواد فعال در این محصولات بسیار متغیر است و اغلب استانداردسازی دقیقی ندارد.

پژوهش‌های مستقل نشان داده‌اند که تفاوت بین برندهای مختلف عصارهٔ انار بسیار زیاد است و در برخی موارد، ترکیبات آنتی‌اکسیدانی پس از فرایند حرارتی تخریب می‌شوند. به همین دلیل، انتخاب و مصرف این مکمل‌ها باید با احتیاط و مشاورهٔ متخصص انجام شود.

از منظر علمی، هیچ شواهد قطعی وجود ندارد که مکمل‌های انار نسبت به مصرف میوهٔ تازه مزیتی داشته باشند. در حقیقت، ممکن است مصرف خوراکی کامل به دلیل ترکیب فیبر و فیتوکمیکال‌ها مؤثرتر از عصارهٔ خالص باشد.

خلاصه

انار میوه‌ای مغذی و سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی است، اما ادعای «کاهش ۳۰ درصدی گرفتگی رگ‌ها» شواهد محکمی ندارد. کاهش مشاهده‌شده در پژوهش‌ها مربوط به شاخص‌های ثانویه مانند التهاب و ضخامت لایهٔ درونی رگ است نه حذف واقعی پلاک. اثرات مثبت انار بر سلامت قلب بیشتر به بهبود عملکرد اندوتلیال و کاهش استرس اکسیداتیو مربوط است. بنابراین، آب انار باید در چارچوب رژیم و سبک زندگی سالم دیده شود، نه درمانی مستقل. علم تا امروز تأیید نکرده است که نوشیدن روزانهٔ آب انار بتواند رسوبات شریانی را از بین ببرد.

سؤالات رایج

۱. آیا آب انار واقعاً می‌تواند گرفتگی رگ‌ها را برطرف کند؟
خیر، شواهد بالینی کافی وجود ندارد. اثرات گزارش‌شده بیشتر به کاهش التهاب و بهبود جریان خون مربوط است نه پاکسازی واقعی رگ‌ها.

۲. آیا مصرف دانهٔ کامل انار مؤثرتر از آب آن است؟
ممکن است به دلیل وجود فیبر و فیتونوترینت‌ها مفیدتر باشد، اما داده‌های علمی کافی برای تأیید تفاوت اثر وجود ندارد.

۳. چه مقدار آب انار در روز مفید است؟
حدود نصف تا یک فنجان آب انار تازه در روز کافی است. مصرف بیشتر به‌ویژه در بیماران دیابتی توصیه نمی‌شود.

۴. آیا مکمل‌های انار می‌توانند جایگزین میوهٔ تازه باشند؟
خیر. ترکیبات فعال در مکمل‌ها پایدار نیستند و مقدار واقعی آن‌ها مشخص نیست. مصرف میوهٔ تازه اولویت دارد.

۵. آیا آب انار می‌تواند با داروهای قلبی تداخل کند؟
در برخی موارد، بله. به‌ویژه با داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین. بیماران باید پیش از مصرف مداوم با پزشک مشورت کنند.

کشورهای جهان با بهترین نظام‌های بهداشتی در سال ۲۰۲۵

بیشتر بخوانید:

هسته سفید انار را دور نریزید

آب انار موجب کاهش چربی خون می شود

کاهش التهاب بدن با 6 ویتامین ضد التهاب

تماشاخانه

شغلی برای زنان با ارزش اقتصادی ۱۰ تریلیون دلار (فیلم)

طراح اسکناس بیست‌ تومانی کیست؟ چگونه روستای زادگاهش را ماندگار کرد؟ (فیلم)

فیلم های دیگر