دومین اجلاس بزرگ بعد از انقلاب

وقتی دولت دوم خرداد در سال 76 قدرت را به دست گرفت با میوه ای آماده روبرو بود که ثمره بیش از یک دهه تلاش مردان دیپلماسی خارجی ایران بود.

 درست چند ماه قبل از آنکه سید محمد خاتمی راهی نهاد ریاست جمهوری شود علی اکبر ولایتی دعوتنامه های اجلاس سران اسلامی را به دست گرفته بود و به دعوت 57 عضو این سازمان می پرداخت تا درست زمانی پس از پایان دولت اکبر هاشمی اجلاس سران به ریاست رییس جدید دولت ایران به انجام رسد.

این افتخار یعنی ریاست سه ساله بر سازمان کنفرانس اسلامی و میزبانی حدود 55 رییس دولت در همان سال یکی از برگ های برنده دولت خاتمی شد و هر گاه این دولت با مشکلات اقتصادی و گرانی و تورم مواجه میشد همواره استناد به سیاست خارجی و همین اجلاس که در تاریخ جمهوری اسلامی بی نظیر بود کمک حالی برای دولت هفتم و حتی هشتم می شد.

 این اجلاس و اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست چنانچه تنها محل اجلاسی به همین وسعت نیز درهمان زمان لازم افتاد و بنا نهاده شد.

چند وقت پیش وقتی خبر ورود سران 118 کشور عضو «نم» یا همان جنبش عدم تعهد در تهران به گوش رسید احساس بر این بود که دولت نهم نیز بر اساس این موفقیت بسیار بزرگ دست به اقدامات تبلیغی بالایی برای ابلاغ این پیروزی بزرگ برای دیپلماسی خارجی کشور بزند.

بدون شک حضور بیش از شصت وزیر خارجه این جنبش بسیار مهم و همچنین حضور مقامات عالی 118 کشور جهان در چنین مقطعی و در تهران بسیار مهم و حیاتی است.
در مقام مقایسه بین دو سازمان کنفرانس اسلامی و جنبش عدم تعهد نیز جایگاه آن دو اصلا قابل قیاس نیست.

اگر چه سازمان کنفرانس اسلامی در ابتدا بهانه و قهرگونه عربستان و حامیان سنتی آن در برابر سیادت مصر در اتحادیه عرب بوده و در اعتراض به این امر این اجلاس تشکیل یافته و به جز برخی کشور ها، دیگران از آن صرفا در زمانی که نیاز باشد و به صورت ابزاری استفاده می کنند لیکن جنبش عدم تعهد و اهمیت آن قطعا بر کسی پوشیده نیست.

جنبش عدم تعهد که ابتدا تلاشی برای یافتن سرپناهی غیر شرق و غرب برای دولتهایی بود که علاقه ای برای قرار گرفتن در دو بلوک آمریکا و شوروی نداشتند پس از انحلال باشگاه کمونیست توانست برای خود اهدافی بالاتر دست و پا کند و به آن بهانه از اضمحلال پایه های ایدئولوژیک خود ممانعت کرد.

تاثیر این جریان در معادلات جهانی به حدی است که انتخاب اعضای غیر دائم شورای امنیت عملا با نظر مستقیم آن محقق می شود یا در اجلاس مهم و معتبر تاثیر آن در انتخاب تصمیم گیرندگان کشورهای جنوب کاملا مسلم و محرز است که نمونه آن انتخاب 13 عضو شورای حکام سازمان انرژی اتمی است.

جواهر لعل نهرو، مارشال تيتو، احمد سوكارنو و جمال عبدالناصر چهار رییس دولت مشهور وانقلابی بودند که در یک زمان می زیسته و حضور آنها در کنار هم توانست جنبش عدم تعهد را به وجود بیآورد.

 این اجلاس در جهت یافتن دلایل و بهانه های همکاری دست به تدوین 5 اصل به عنوان اصول و مبانی همکاری بین کشور های عضو زد ؛ يكي از اين اصول احترام متقابل به تماميت ارضي و حاكميت كشورها بود و بدين وسيله كشورهاي عضو جنبش متعهد مي‌شوند كه نسبت به همديگر با رعايت اصول احترام‌آميز برخورد نمايند.

مسأله بعد تعهد كشورها به عدم تجاوز به سرحدات همديگر بود. عدم دخالت در امور داخلي يكديگر، رعايت مساوات و همچنين سعي در طريق همزيستي مسالمت‌آميز از جمله‌ي اصول پنج‌گانه‌ بودند.

از لحاظ ساختاری نیز این اجلاس از ارکان مهمی به نامهای اجلاس سران و اجلاس وزرای خارجه تشکیل یافته است در اين ميان كنفرانس سران از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.

 اين ركن كه عالي‌ترين ركن جنبش به حساب مي‌آيد هر سه سال يك بار برگزار و هر بار در پايتخت يكي از كشورهاي عضو منعقد مي‌گردد.

همانند سازمان كنفرانس اسلامي هر كشوري كه كنفرانس سران در پايتخت آن برگزار گردد، در دور آتي و تا اجلاس آينده سران رياست جنبش عدم تعهد را بر عهده خواهد گرفت، از اين رو ميزباني كنفرانس سران از اهميت قابل توجهي برخوردار است.

 دومين ركن جنبش ركني است كه در ديگر سازمان‌ها از آن به عنوان دبيرخانه ياد مي‌كنند و در ساختار جنبش به آن عنوان رياست گروه داده‌اند.
 با اين حال تفاوت عمده‌اي در انتخاب آن به چشم مي‌خورد. رئيس گروه يا همان دبيركل همواره وزير خارجه كشوري است كه اجلاس وزرای خارجه در آن برگزار می گردد.
به عبارت ديگر وزير خارجه كشوري كه اجلاس وزرای خارجه در آنجا برگزار مي‌گردد به عنوان رئيس گروه يا دبير كل NAM برگزيده خواهد شد.

در سال های گذشته موضوع بسیار مهم دیگری که جنبش عدم تعهد به آن ورود و آن را تحت تاثیر خود قرار داده است مبحث حقوق بشر است.

 موضوع تا حدی پیش رفته که عصر جدید حقوق بشری را به عنوان عصر جنوب یا عصر کشورهای جنوب نام برده اند و این کشور ها با تکیه بر اکثریت عددی خود در صحن سازمان ملل متحد بر پیشبرد اهداف خود در مبحث حقوق بشر تکیه دارند که البته این موضوع به هیچ وجه به مذاق غربی ها خوش نیامده و تا حد ممکن در این روند اخلال ایجاد کرده اند.
به هرحال این تنها شمه کوچکی بود از جنبشی به نام عدم تعهد.

برگزاری این اجلاس در تهران شاید ده ها برابر آنچه در داخل کشور حساس بود در خارج از آن تاثیر داشت لیکن در داخل ،تقریبا همه دست در دست هم به بی تفاوتی خبری از کنار آن گذشتند!

 متاسفانه نشریات و ارگانهای خبری چه موافق و مخالف دولت یک عده از سر تعمد و یک عده از سر نادانی ، چنین گام بزرگی در دیپلماسی بین المللی را ندیدند.

بدون هیچ شک و شبهه ای حضور این همه مقام بلند پایه در تهران و برگزاری دومین نشست معتبر بین المللی پس از انقلاب اسلامی   بسیار پر اهمیت تر از آنی بود که منعکس شد. شاید از همین روست که دولت نهم بیشتر از آنکه از دست منتقدینش کتک بخورد در حال ضربه خوردن از روابط عمومی ها و اطلاع رسانان خود است.

---

* مهدی صمدی ؛ کارشناس ارشد حقوق بین الملل