دردسرهای اردوغان در بحران سوریه

عصرایران ؛ علی قادری - زمانی که نخست وزیر اردوغان در مدت زمان کمتر از 24 ساعت موضع خویش را در قبال دخالت نظامی ناتو در لیبی تغییر داد و از یک "مخالف سرسخت جنگ" تبدیل به یک "همراه فعال" آن شد، پروپاگاندای حزب عدالت و پیشرفت تلاش بسیاری کرد تا افکار عمومی را این گونه قانع کند که این تغییر آنی در راستای تامین منافع ملی ترکیه است.

هرچند این تغییر موضع اردوغان در آن زمان با مخالفت شدید حزب مخالف در پارلمان مواجه شد اما هنوز برای درک واقعی هزینه های سنگین این چرخش استراتژیک، زود بود.

بسیاری معتقدند که دخالت فعالانه ترکیه در لیبی ناشی از فشار کاخ سفید بود و اردوغان چاره ای جز پذیرش این نقش نداشت اما تجربه عدم دخالت ترکیه در اشغال عراق در سال 2003 توسط ارتش امریکا نشان می دهد که آنکارا در آن زمان در برابر فشار شدید امریکایی ها برای مشارکت فعالانه در جنگ مقاومت کرد و حاضر نشد هزینه های سنگین آن را بپردازد.

عقب نشینی آمریکا از عراق ، آغازی بود برای عبور ترکیه از استراتژی معروف "تنش صفر در سیاست خارجی" ؛ سیاستی که یکی از پایه های اصلی پیشرفت اقتصادی این کشور در یک دهه اخیر بود.
ترکیه در آن زمان تلاش بسیاری کرد که به همراهی عربستان، قطر و تا مدت ها سوریه ، دولتی متحد در بغداد روی کار آورد، تلاشی که در نهایت با سازش بشار اسد و نوری مالکی با شکست مواجه شد و در عراق آن شد که اکنون هست.  

بحران سوریه را می توان یکی از گلوگاه های حیاتی در سیاست خارجی ترکیه ارزیابی کرد. آنکارا یک گام جلوتر گذاشت و با تغییر سیاست دخالت نرم ، که در عراق آن را تجربه کرده بود ، سیاست دخالت سخت در سوریه را اتخاذ کرد. انتخابی که بنا به دلایل ذیل، یک اشتباه بزرگ بود:

1- دخالت ترکیه در بحران سوریه نه تنها باعث افزایش بی سابقه تنش میان "پ.ک.ک" و "ارتش" ترکیه شده ، بلکه منجر به تعمیق شکاف قدیمی کرد-ترک در این کشور گشته است.

اعتصاب غذای ده ها تن از زندانیان کُرد که همراهی بی سابقه افکار عمومی کردستان ترکیه و نمایندگان حزب صلح و دموکراسی کردستان در پارلمان را به همراه داشته است و هشدار برخی از اعضای این حزب مانند "صلاح الدین آلچی" مبنی بر اینکه تداوم وضعیت موجود منجر به تقسیم ترکیه در ده سال آینده خواهد شد، تنها بخشی از هزینه های امنیتی و سیاسی است که دولت اردوغان به واسطه بحرانی شدن پرونده کردستان این کشور ، با آن روبرو است.

2- بحران سوریه فقط منجر به تقویت شکاف ترک و کرد در ترکیه نشده است بلکه ورود دامنه حساسیت های طایفی و مذهبی این بحران به داخل ترکیه، "شکاف پنهان علوی - سنی" را نیز به شدت تحریک کرده است.

نارضایتی علویان ترکیه در قبال سیاست اردوغان علیه سوریه ، به ویژه در منطقه اسکندرون (استان هاتای) که به درگیری های متعدد میان آوارگان سوریه و ساکنین علوی تبار این منطقه منجر شده و یا تظاهرات بی سابقه علویان در برابر پارلمان این کشور (که پس از تهدید دخالت نظامی مستقیم ترکیه علیه دمشق و لحن تحقیر آمیز اردوغان در قبال این اقلیت 20 میلیونی) برگزار شد تنها بخشی از خطراتی است که منافع ملی این کشور را تهدید می کند.

 3- نارضایتی مردم ترکیه نسبت به سیاست خارجی اردوغان که بنا به نظرسنجی بنیاد امریکایی مارشال، 80 درصد مردم این کشور را در برمی گیرد به عرصه سیاست داخلی ترکیه نیز کشیده شده است.

درگیری های خیابانی در 89 مین سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه که تبدیل به صحنه اعتراضات شدید سکولارها علیه حزب حاکم شد ، نشانگر این است که دولت اردوغان دیگر نمی تواند با محدود کردن عرصه آزادی بیان انتقادات روزافزون داخلی را کنترل کند. بر اساس گزارش یک سازمان غیر دولتی امریکایی تا آگوست امسال ، 76 روزنامه نگار مخالف دولت بازداشت شده اند که این امر نشانگر محدودیت های گسترده ای است که اردوغان علیه منتقدین خویش اعمال می کند. 

4- دخالت دولت اردوغان در بحران سوریه، هزینه های اقتصادی سنگینی برای ترکیه به همراه داشته است. بر اساس آماری که وزارت اقتصاد ترکیه منتشر کرده است پس از آغاز بحران سوریه و قطع شدن روابط اقتصادی طرفین، تولید ناخالص ملی ترکیه، 10 درصد آسیب دیده است.

اگر به این میزان، ضرر و زیان های ناشی از اخراج شرکت های ترک از بازار عراق و فشارهای اقتصادی ایران به ترکیه را بیفزاییم آمار دقیق تری از آسیب اقتصاد ترکیه به دست خواهد آمد.
از سوی دیگر بار اقتصادی که بیش از صد هزار پناهنده سوری بر دوش دولت ترکیه تحمیل می کند یکی از هزینه های اقتصادی دیگری است که دخالت ترکیه در سوریه به همراه داشته است.

به این دلایل داخلی می توان مجموعه ای از عوامل خارجی را نیز افزود که مهمترین آن، عدم توانایی در مدیریت گروه های مسلح مورد حمایت ترکیه در جنگ با ارتش سوریه است.

بررسی میدانی روند درگیری ها نشان می دهد که این گروه ها هنوز نتوانسته اند دستاورد قابل توجهی در برخورد با نظام سوریه کسب کنند. از سوی دیگر جرایم جنگی که این گروه ها در سوریه مرتکب می شوند یکی دیگر از هزینه هایی است که دولت اردوغان در این بحران می پردازد. بر اساس گزارش سازمان عفو بین الملل، از آغاز بحران سوریه، صدها نفر از طرفداران نظام سوریه توسط مسلحین وابسته به ارتش آزاد بطور میدانی محاکمه و بطور وحشیانه ای اعدام شده اند.

عدم توانایی شورای ملی سوریه مستقر در استانبول در ایجاد اجماع میان مخالفین نظام سوریه نیز یکی از دلایل تضعیف موضع ترکیه در قبال بحران سوریه است ، به گونه ای که این امر صدای اعتراض هیلاری کلینتون، را نیز بلند کرده است. وزیر امور خارجه امریکا اخیرا اعلام کرد که دیگر این شورا را به عنوان نماینده مخالفین نظام سوریه به رسمیت نمی شناسد که این امر نشان دهنده نارضایتی کاخ سفید از ترکیه نیز هست چرا که دولت اردوغان حامی اصلی این شورا به شمار می رود و داوود اوغلو وزیر امورخارجه ترکیه تا کنون تلاش بسیاری کرده است که مخالفین نظام سوریه را زیر چتر این شورا متحد کند.

همه این عوامل نشان می دهد که ترکیه بر خلاف عربستان و قطر که بخشی از مشکلات حل بحران سوریه هستند، مجبور است بخشی از راه حل این بحران باشد، بحرانی که تداوم آن بی تردید هزینه های آنکارا را نیز افزایش خواهد داد.