نگراني تاريخي رياض از بغداد

مقامات عربستان از ابتداي قرن 20 و تا زمان برگزاري انتخابات پارلماني اخير عراق، سياست‌هاي كلي خود نسبت به بغداد را با نوعي ترس و بي‌اعتمادي به حاكمان اين كشور تنظيم كرده‌اند. بي‌اعتمادي رياض به همسايه شرقي موجب شده در دوره‌هاي مختلف تاريخي روابط سردي ميان اين دو كشور مهم جهان عرب حاكم باشد.

اين درحالي است كه عربستان در دوره‌هاي مختلف تاريخي روابط گرم و حسنه‌اي با ديگر كشورهاي عربي داشته است.

درواقع نگراني و بي‌اعتمادي حاكمان سعودي به دولت‌هاي عراق از ابتداي سلطنت «هاشمي» در اين كشور شكل گرفته است. مقامات عربستان بر اين باور هستند كه نبايد يك دولت قدرتمند در عراق بر سر كار آيد،. زيرا در صورت تحقق اين امر عراق به يك رقيب جدي براي عربستان تبديل خواهد شد.

در همين راستا مقامات رياض در دوره سلطنت‌ هاشمي در عراق، سعي كردند با همكاري بريتانيا از شكل‌گيري يك دولت قدرتمند در عراق جلوگيري كنند و به اين وسيله سعي كردند نفوذ رهبران عراق در ميان كشورهاي عربي حوزه خليج فارس را كاهش دهند، اما مقامات رياض درنهايت از اواخر دهه پنجم قرن گذشته مجبور شدند براي جلوگيري از نفوذ كمونيسم در عراق از حكومت‌ هاشمي بر اين كشور حمايت كنند.

 اين در حالي است كه تلاش عربستان براي مقابله با نفوذ كمونيسم در عراق سرانجام مثبتي براي اين كشور در بر نداشت، زيرا در اين دوره حاميان حزب بعث موفق شدند قدرت را در عراق به دست گيرند. درنهايت اين امر موجب شد رياض در روابط خود با اين كشور تجديدنظر كند و پس از قدرت گرفتن حاميان بعث در عراق، رياض علاوه‌بر به رسميت شناختن حكومت بعثي عراق سعي كرد روابط گسترده‌اي با اين دولت داشته باشد. به‌طوري كه در دهه 1980 رياض به يكي از حاميان و تامين‌كننده منابع مالي اصلي براي حكومت صدام حسين در جنگ عراق با ايران تبديل شد.

اما حمايت مالي عربستان از عراق نتيجه خوبي براي اين كشور نداشت و موجب شد حكومت صدام به يك تهديد جدي براي رياض و همچنين كل كشورهاي حوزه خليج فارس تبديل شود.

حمايت مالي گسترده عربستان از عراق در جنگ با ايران، موجب افزايش قدرت اين كشور شد و درنهايت موجب شد صدام كه به دنبال رهبري كشورهاي جهان عرب بود به كويت حمله نظامي كند.

حمله عراق به كويت، سرانجام باعث شد رهبران عرب براي جلوگيري از نفوذ صدام در منطقه از كشورهاي جهان غرب تقاضاي كمك كنند و با همكاري اين كشورها موفق به اخراج نيروهاي عراق از كويت شدند.

همچنين رهبران سعودي براي تضعيف بيشتر صدام موفق شدند موافقت رهبران ديگر كشورهاي عربي را براي همراهي با افزايش تحريم‌ها عليه عراق، جلب كنند.
اما پس از سقوط حكومت صدام، مقامات عربستان سعي كردند بدون دخالت در مسائل عراق از بيرون به‌عنوان يك نظاره‌گر، مسائل اين كشور را دنبال كنند.

بنابراين اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا شكل‌گيري يك حكومت قدرتمند در عراق بيشتر مي‌تواند براي منافع حاكمان سعودي تطبيق داشته باشد يا يك دولت ضعيف؟

عربستان اين دو شكل حكومت را در عراق تجربه كرده است و در هر دو حالت، حكومت عراق تهديدي جدي براي مقامات رياض بود. همچنين با توجه به موقعيت جغرافيايي، ذخاير عظيم نفتي و تركيب جمعيتي كه در عراق وجود دارد موقعيت مهمي را به اين كشور داده است و تمام كشورهاي منطقه سعي مي‌كنند نفوذ بيشتري در اين كشور داشته باشند.

از سوي ديگر وجود ذخاير عظيم نفتي عراق مي‌تواند اين كشور را به يك رقيب جدي براي عربستان تبديل كند. عراق علاوه‌بر نفت از يك منبع عظيم انساني فرهيخته برخوردار است كه در آينده اين امكان را به حاكمان اين كشور مي‌دهد تا عراقي جديد در منطقه خاورميانه تاسيس كنند.

وجود ذخاير عظيم نفتي و نيروي انساني فرهيخته در عراق ازجمله عوامل مهمي هستند كه بغداد را نسبت به رياض متفاوت مي‌كند؛ چرا كه عربستان تنها با همكاري كشورهاي غربي موفق شده است از منابع نفتي خود به خوبي استفاده كند، اما در زمينه پرورش نيروي انساني مجرب از عراق عقب‌تر است.

پيش‌بيني مي‌شود در صورت برقراري ثبات و تشكيل يك دولت قدرتمند در عراق، اين كشور مي‌تواند در آينده به يكي از كشورهاي مهم و تاثيرگذار در سياست‌هاي جهان عرب تبديل شود.

به نظر مي‌رسد وجود يك عراق قدرتمند در همسايگي عربستان باعث افزايش نگراني مقامات رياض باشد، اما تشكيل يك عراق ضعيف در همسايگي عربستان نيز مي‌تواند يك تهديد براي مقامات سعودي باشد، زيرا شكل‌گيري دولت ضعيف در عراق شرايط ايده‌آلي را براي گروه‌هاي تروريستي و افراطي فراهم خواهد كرد و اين امكان را به گروه‌هاي مخالف حكومت عربستان خواهد داد تا از طريق عراق بتوانند امنيت داخلي عربستان را با مشكل مواجه كنند. با اين تفاصيل به نظر مي‌رسد تشكيل يك دولت قدرتمند در عراق بيشتر مي‌تواند براي رياض مثمرثمر باشد.

اين در حالي است كه سياستمداران عربستان هنوز قانع نشده‌اند از وجود يك دولت قدرتمند در عراق حمايت كنند. مقامات رياض معتقدند با همكاري كشورهاي غرب مي‌توانند در مقابل افراطي‌گرايان و گروه‌هاي تروريستي مقابله كنند، اما وجود يك دولت قدرتمند در عراق آينده براي آنها مشكل‌ساز خواهد بود.

درواقع بايد گفت نگراني عربستان از قدرت گرفتن عراق ريشه‌اي تاريخي دارد و در اغلب موارد رياض سعي كرده است با حمايت مالي از برخي سياستمداران مخالف دولت در عراق از شكل‌گيري يك دولت قدرتمند در اين كشور جلوگيري كند.

شايد اين سياست عربستان در مناطقي مانند لبنان كارساز باشد ولي تجربه‌هاي تاريخ به خوبي ثابت كرده است كه رياض براي اعمال اين سياست در عراق هميشه با مشكل مواجه بوده است. به‌عنوان مثال مي‌توان به اواخر دهه 1980 و اوايل دهه 1990اشاره كرد كه عربستان براي جلوگيري از نفوذ كمونيسم در عراق حمايت‌هاي گسترده‌اي از صدام انجام داد، اما سرانجام قدرت گرفتن صدام در عراق به يك كابوس براي عربستان و ديگر كشورهاي حوزه خليج فارس تبديل شد.

منبع: فرهیختگان به نقل از القدس العربي