فرسودگی شغلی مدیران؛ تهدیدی پنهان اما مرگبارتر از بحران‌های مالی

عصر ایران / مدرسه کار و کسب ؛ دکتر عباس منصورنژاد* - در جهان امروز، بسیاری از مدیران و رهبران سازمانی تصور می‌کنند بزرگ‌ترین تهدید برای کسب‌وکارشان رکود بازار، کاهش نقدینگی یا حتی ورشکستگی مالی است. اما واقعیت این است که تهدیدی خاموش‌تر، عمیق‌تر و بسیار خطرناک‌تر وجود دارد: فرسودگی شغلی مدیران.

فرسودگی شغلی یا همان Burnout Syndrome نه‌تنها یک خستگی ساده نیست، بلکه مجموعه‌ای پیچیده از اختلالات روان‌تنی، کاهش تمرکز، افت انگیزه و ناتوانی در تصمیم‌گیری‌های کلان است. خروج از چنین وضعیتی گاهی بسیار دشوارتر و زمان‌برتر از ترمیم بحران‌های مالی است، چرا که پول و سرمایه را می‌توان تزریق کرد، اما بازگرداندن ذهن و روح یک مدیر به وضعیت سلامت اولیه، کاری به مراتب پرهزینه‌تر است.

یک مدیر فرسوده، حتی اگر بهترین تیم مشاوران و برنامه‌ریزان مالی را در اختیار داشته باشد، دیگر قادر به رصد دقیق داده‌ها، تحلیل هوشمندانه‌ی شرایط و یافتن راه‌حل‌های خلاقانه نیست. او هرچند در دل آرزوهای بزرگی برای رشد سازمان دارد، اما دیگر میل درونی به حرکت و اشتیاق برای اصلاح در وجودش خاموش شده است.

به همین دلیل است که گفته می‌شود:

فرسودگی شغلی برای مدیران، گاهی از ورشکستگی مالی هم خطرناک‌تر است.

زیرا برای خروج از ورشکستگی نیاز به مدیری با روحیه جنگنده، ذهن متمرکز و تاب‌آوری روانی و هیجانی بالا داریم؛ اما اگر خود مدیر قربانی فرسودگی باشد، هیچ تیمی قادر به نجات سازمان نخواهد بود.

چرا مدیران دچار فرسودگی شغلی می‌شوند؟

عوامل متعددی در بروز سندروم فرسودگی شغلی در مدیران دخیل است که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

1. افزایش ساعات کاری فراتر از ظرفیت طبیعی بدن به دلیل پیچیدگی روزافزون زیست‌بوم‌های اقتصادی و فشار رقابتی.
2. پراکنده‌کاری و حضور در چندین کسب‌وکار مختلف با این توجیه که "همه تخم‌مرغ‌ها نباید در یک سبد باشند"، در حالی که این رویکرد اغلب منجر به تحلیل شدید انرژی ذهنی می‌شود.
3. نادیده گرفتن نقش ورزش روزانه و جایگزین کردن فعالیت فیزیکی با صرفاً جلسات کاری و نشستن طولانی‌مدت.
4. مصرف افراطی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی که سطح استرس و اضطراب مزمن را بالا می‌برد و ذهن را به صورت ناخودآگاه در حالت آماده‌باش و تهدید قرار می‌دهد.
5. اسکرول بی‌هدف صفحات مجازی به بهانه‌ی "فرار از خستگی ذهنی"، که نه‌تنها استراحت واقعی محسوب نمی‌شود بلکه مغز را در وضعیت تحریک‌پذیری دائمی نگه می‌دارد.
6. فقدان استراحت میان‌روزی (به‌ویژه یک چرت کوتاه ۲۰ تا ۳۰ دقیقه‌ای پیش از ناهار) که از نظر عصب‌شناسی برای بازسازی حافظه‌ی کاری و افزایش بهره‌وری ثابت شده است.
7. ایستایی در توسعه فردی و تلاش برای حل مسائل امروز با الگوهای فکری دیروز، که باعث قفل‌شدگی ذهنی و احساس ناتوانی در برابر تغییرات می‌شود.

پیامدهای خطرناک فرسودگی شغلی

وقتی یک مدیر دچار فرسودگی می‌شود، به تدریج با پیامدهای جدی روبه‌رو خواهد شد:

• افسردگی کارمحور که در آن مدیر نه‌تنها نسبت به سازمان، بلکه حتی نسبت به زندگی شخصی‌اش نیز بی‌انگیزه می‌شود.
• اختلالات روان‌تنی مانند سردردهای مزمن، مشکلات گوارشی، دردهای عضلانی بدون علت پزشکی مشخص.
• کاهش انعطاف‌پذیری شناختی و ناتوانی در دیدن گزینه‌های جدید.
• اختلال تمرکز مزمن که منجر به خطاهای تصمیم‌گیری و کاهش کیفیت استراتژی‌ها می‌شود.
• سقوط تاب‌آوری فردی که موجب می‌شود کوچک‌ترین بحران یا ناکامی، او را از پا بیندازد.

راهکارهای عملی برای پیشگیری از فرسودگی شغلی مدیران

برای جلوگیری از ورود به این چرخه‌ی مخرب، مدیران باید به خودمراقبتی سازمانی و فردی اهمیت دهند. برخی راهکارهای عملی عبارتند از:

1. ورزش به‌عنوان روتین روزانه

ورزش هوازی حداقل ۲۵ دقیقه در روز نه‌تنها سلامت جسمی را بهبود می‌بخشد، بلکه باعث ترشح اندورفین‌ها و سروتونین می‌شود که دشمن مستقیم افسردگی و اضطراب هستند و تاب‌آوری ذهنی را تقویت می‌کنند.

2. کاهش مواجهه با شبکه‌های اجتماعی

تعیین سقف زمانی مشخص (مثلاً ۳۰ دقیقه در روز) برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی و جایگزین کردن آن با مطالعه کتاب یا پیاده‌روی.

3. مدیریت علمی خواب و استراحت

خواب شبانه حداقل ۷ ساعت با کیفیت بالا.

استفاده از چرت استراتژیک نیم‌روزی برای بازسازی ذهن.

4. مکتوب کردن برنامه فردا قبل از خواب

این کار باعث کاهش اضطراب پیش‌بینی‌نشده و افزایش تمرکز در روز بعد می‌شود.

5. تقویت مهارت‌های توسعه فردی

حضور در کارگاه‌های هوش هیجانی، ذهن‌آگاهی (Mindfulness)، مدیریت استرس و کوچینگ فردی برای بازیابی تعادل ذهنی و افزایش تاب‌آوری.

6. تمرین تمرکز و مراقبه ذهنی

تکنیک‌هایی مثل مدیتیشن تنفسی، تمرینات مایندفولنس و تکنیک پومودورو (کار با تمرکز ۲۵ دقیقه‌ای و استراحت کوتاه) به تقویت بهره‌وری کمک می‌کنند.

7. طراحی سبک زندگی متوازن

گنجاندن زمان منظم برای خانواده و دوستان.

محدود کردن جلسات غیرضروری.

ایجاد فاصله آگاهانه بین زندگی شخصی و شغلی.

8.مشاوره و کوچینگ تخصصی

استفاده از یک کوچ حرفه‌ای یا مشاور منابع انسانی برای شناسایی علائم اولیه فرسودگی و طراحی برنامه پیشگیرانه.

جمع‌بندی

مدیری که قربانی فرسودگی شغلی شده باشد، دیگر موتور محرک سازمان نیست؛ بلکه خود به مانعی بر سر راه رشد تبدیل می‌شود. از این رو، پیشگیری از فرسودگی شغلی نه یک توصیه لوکس، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای بقای هر کسب‌وکار محسوب می‌شود.

______________________________

* عباس منصورنژاد

- دکتری مدیریت

- کوچ حرفه ای مدیران عامل

- مدیر عامل مرکز مشاوره  کسب وکار بهینه

دایی و غلامپور، دو دوست قدیمی (عکس)

بیشتر بخوانید:

حال خوب یک مدیر

5 توصیه مفید برای مقابله با استرس‌ شغلی

علت فرسودگی شغلی در برخی جوانان چیست؟

تماشاخانه

وقتی ذرت سبزتر شد؛ روش تازه‌ای که زندگی کشاورزان را تغییر داد (فیلم)

تغییر قوانین فرزند خواندگی؛ آنچه نمی‌دانید / وقتی انتظار به پایان می‌رسد؛ آغاز زندگی تازه یک کودک در آغوش خانواده (فیلم)

فیلم های دیگر