فضای مجازی به عنوان مکانی برای فرار از درد روانی

دکتر محمدرضا مقدسی مدیر و موسس خانه تاب آوری در ادامه اضافه میکند فضای مجازی خود به خود مضر نیست، بلکه نحوه استفاده از آن تعیین‌کننده تأثیر آن بر سلامت روان است.

در دنیای مدرن امروز، فضای مجازی به یکی از جداناشدنی‌ترین بخش‌های زندگی بشر تبدیل شده است. اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های آنلاین و برنامه‌های مخابراتی نه تنها ابزارهای ارتباطی هستند، بلکه مکان‌هایی برای سرگرمی، کسب اطلاعات و حتی رفع نیازهای عاطفی شناخته می‌شوند.

به گزارش میگنا، با این حال، افزایش حضور در این فضاها با مشکلات روانی نظیر افسردگی همراهی می‌کند. افسردگی، یک اختلال روانی شایع با علائمی مانند احساس خالی‌بودن، بی‌علاقگی به فعالیت‌های روزمره و افت انگیزه، اغلب منجر به جذب فرد به فضای مجازی می‌شود. این رابطه دوطرفه است؛ چرا که حضور بیش از حد در فضای مجازی نیز می‌تواند شدت افسردگی را افزایش دهد.

فضای مجازی به عنوان مکانی برای فرار از درد روانی

افراد مبتلا به افسردگی اغلب احساس می‌کنند جهان واقع با آن‌ها بیگانه است. این حس تنهایی و ناتوانی در برقراری ارتباط واقعی، آن‌ها را به دنبال محیطی می‌کشاند که کمتر تحت فشار اجتماعی باشد. فضای مجازی با قابلیت‌هایی مانند چت، بازی‌های گروهی و شبکه‌های اجتماعی، امکان برقراری ارتباط بدون حضور فیزیکی را فراهم می‌کند. برای مثال، یک فرد افسرده ممکن است ساعات طولانی را در مشاهده محتواهای سرگرمی‌کننده یا تعامل با دیگران در صفحات مجازی بگذراند. این حضور موقتاً احساس تعلق و شادی را القا می‌کند، اما در بلندمدت به عزلت اجتماعی وابسته می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی با کاهش ارزشمندی خود و مقایسه وضعیت فرد با دیگران همراه است، که عواملی هستند که افسردگی را تشدید می‌کنند.

تفاوت میان ارتباط واقعی و مجازی

ارتباطات واقعی نیازمند درک غیرکلامی، همدلی و واکنش‌های فوری هستند، در حالی که فضای مجازی این عناصر را به شکلی محدود ارائه می‌دهد. فرد افسرده که در دنیای واقعی با کمبود حمایت اجتماعی روبرو است، ممکن است به دنبال توجه در فضای مجازی باشد، اما این توجه اغلب سطحی و ناپایدار است. به عنوان مثال، گرفتن لایک‌های زیاد در یک پست اینستاگرامی ممکن است لحظه‌ای باعث احساس خوب بودن شود، اما این رضایت کوتاه‌مدت نمی‌تواند جایگزین حمایت واقعی دوستان یا خانواده شود. در مقابل، عدم دریافت بازخورد مناسب در فضای مجازی می‌تواند احساس ناامنی و بی‌ارزشی را تقویت کند. این چرخه، فرد را به استفاده بیشتر از فضای مجازی وابسته می‌کند، در حالی که این وابستگی بهبودی را به تأخیر می‌اندازد.

تأثیر فضای مجازی بر سلامت شناختی

فضای مجازی نه تنها به عنوان یک فرار موقت عمل می‌کند، بلکه می‌تواند الگوهای فکری منفی را تقویت کند. افراد افسرده اغلب به دنبال محتواهایی هستند که احساساتشان را تأیید کنند، مانند فیلم‌های غم‌انگیز یا مقالاتی که پر از ناامیدی هستند. این رفتار به «افکار انتخابی» معروف است، که در آن فرد به طور ناخودآگاه اطلاعات منفی را جذب می‌کند و به این ترتیب چرخه افسردگی را تغذیه می‌کند. علاوه بر این، مصرف بی‌رویه اخبار و محتواهای تحریک‌کننده در فضای مجازی می‌تواند منجر به اضطراب و خواب‌آلودگی بیشتر شود، که هر دو عوامل خطر افزایش افسردگی هستند. از سوی دیگر، ساعات طولانی گذرانده شده در مقابل صفحه نمایش باعث کاهش فعالیت بدنی و اختلال در ریتم خواب می‌شود، که به طور مستقیم بر سلامت روان تأثیر منفی می‌گذارد.

جنبه‌های مثبت فضای مجازی برای افراد افسرده

با وجود تمامی ریسک‌ها، فضای مجازی می‌تواند نقش مثبتی نیز ایفا کند. گروه‌های حمایتی آنلاین، مشاوره‌های روانشناختی از راه دور و کانال‌های آموزشی در زمینه مدیریت افسردگی، ابزارهایی هستند که به بسیاری از افراد کمک کرده‌اند. به عنوان مثال، فردی که در منطقه‌ای دورافتاده زندگی می‌کند و دسترسی محدودی به خدمات روانشناسی دارد، می‌تواند از طریق وبینارها و چت‌های گروهی به حمایت نیازمند دست یابد.

برخی افراد موفق به کشف استعدادهای خود در فضای مجازی شده‌اند، مانند طراحی گرافیک، نوشتن داستان یا موسیقی، که می‌تواند به افزایش اعتماد به نفس و کاهش علائم افسردگی کمک کند.

چرخه بین حضور مجازی و افسردگی

یکی از چالش‌های اصلی در این رابطه، تشکیل چرخه‌های خودتقویت‌کننده است. افسردگی باعث می‌شود فرد از فعالیت‌های واقعی اجتناب کند و به فضای مجازی روی آورد، اما این حضور بیش از حد موجب تشدید احساس تنهایی و کاهش تعاملات انسانی واقعی می‌شود. در نتیجه، فرد بیشتر افسرده می‌شود و دوباره به دنبال فرار در فضای مجازی می‌رود. این چرخه می‌تواند منجر به افزایش شدت علائم افسردگی و حتی ایجاد اختلالات جانبی مانند اعتیاد به اینترنت شود. برای شکستن این چرخه، ضروری است فرد به درمان‌های شناخته شده مانند روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) یا داروهای ضدافسردگی دسترسی یابد، اما در موازات این درمان‌ها، مدیریت زمان و استفاده هوشمندانه از فضای مجازی نیز اهمیت دارد.

راهکارهای کاهش ریسک‌های فضای مجازی

برای پیشگیری از تأثیرات منفی فضای مجازی بر افراد افسرده، نیاز به آموزش دیجیتال و آگاهی‌بخشی روانی است. افراد باید یاد بگیرند که چگونه محتواهای مصرفی خود را فیلتر کنند و از موارد اضافی اجتناب کنند. همچنین، تعیین محدودیت‌های زمانی برای استفاده از شبکه‌های اجتماعی و تخصیص زمان برای فعالیت‌های واقعی (مانند ورزش، مطالعه یا تعامل با خانواده) می‌تواند تعادل لازم را ایجاد کند. در سطح جامعه، نهادهای آموزشی و بهداشتی باید برنامه‌هایی برای آموزش مدیریت استرس و استفاده مسئولانه از فضای مجازی در میان جوانان و نوجوانان، که گروه آسیب‌پذیری هستند، اجرا کنند. علاوه بر این، توسعه اپلیکیشن‌هایی که زمان استفاده از گوشی را نظارت می‌کنند یا به کاربران هشدار می‌دهند، می‌تواند به کاهش وابستگی کمک کند.

رابطه بین افسردگی و حضور بیش از حد در فضای مجازی یک پدیده پیچیده و چندوجهی است. اگرچه فضای مجازی می‌تواند به عنوان یک فرار موقت یا ابزاری برای کسب حمایت عمل کند، اما استفاده نادرست از آن خطر تشدید افسردگی را افزایش می‌دهد. درمان این مشکل نیازمند ترکیبی از درمان‌های روانی، آموزش‌های دیجیتال و تغییر الگوهای رفتاری است. در نهایت، شناخت این رابطه می‌تواند به فرد و جامعه کمک کند تا از پتانسیل مثبت فضای مجازی استفاده کنند و از تأثیرات مخرب آن بپرهیزند. آینده‌ای که در آن تکنولوژی و سلامت روان همگام حرکت کنند، تنها زمانی میسر خواهد شد که بتوانیم تعادل بین دنیای واقعی و مجازی را حفظ کنیم.

کانال عصر ایران در تلگرام