منبع خبر قابل تعقیب نیست

نمی‌توان رسانه را ملزم به افشای منبع خبری خود کرد. ممنوعیت الزام رسانه به افشای نام منبع خبر در قوانین ایران نیامده است؛ ولی به‌عنوان یکی از ضرورت‌های امنیت رسانه و حق کسب خبر، یک قاعده حقوقی است که لازمه آزادی رسانه و امنیت حرفه روزنامه‌نگاری است.

روزنامه شرق در یادداشتی به قلم کامبیز نوروزی، نوشته است: در ایران همیشه موضوعاتی مطرح می‌شود که در دل آنها مسائل حقوق رسانه به شکلی زنده و ملموس قابل تجربه و طرح کارشناسی است.

منبع خبر از‌جمله مباحثی است که در حقوق رسانه درباره آن گفت‌وگو می‌کنیم.همه رسانه‌ها اخبار خود را از منابع مختلف تهیه می‌کنند.

منابع خبری گاهی آشکار و مشخص‌اند و رسانه آن را در متن خبر ذکر می‌کند. منبع خبر ممکن است رسانه‌ای دیگر باشد؛ مثلا خبری تولید یک نشریه یا یک تلویزیون یا یک رادیو یا یک خبرگزاری است و رسانه دیگر آن را به نقل از همان رسانه منتشر می‌کند.

گاهی منبع خبر یک فرد است؛ مانند وقتی که یک مقام رسمی یا غیر‌رسمی و غیرحکومتی چیزی می‌گوید و رسانه آن را نقل می‌کند؛ اما گاهی ممکن است رسانه مایل به ذکر منبع خبر خود نباشد.

در این موارد از اصطلاح «منبع آگاه» یا «منبعی که مایل به افشای نام خود نیست» یا «یکی از ناظران آگاه» یا مانند اینها استفاده می‌شود. این اصطلاح زمانی به کار می‌رود که منبع خبر به دلایلی، مانند دلایل امنیتی یا اخلاقی مایل به انتشار نام خود نیست یا خود رسانه بنا بر سیاست کاری خود تمایل ندارد نام منبع خود را فاش کند.

در بحث منبع خبر توجه به چند نکته از حقوق و اخلاق روزنامه‌نگاری ضروری است. از‌جمله:‌ نخست اینکه اگر منبع خبر مایل به انتشار نام خود نیست، رسانه باید آن را محفوظ نگه داشته و از افشای نام او خودداری کند.

دوم اینکه نمی‌توان رسانه را ملزم به افشای منبع خبری خود کرد. ممنوعیت الزام رسانه به افشای نام منبع خبر در قوانین ایران نیامده است؛ ولی به‌عنوان یکی از ضرورت‌های امنیت رسانه و حق کسب خبر، یک قاعده حقوقی است که لازمه آزادی رسانه و امنیت حرفه روزنامه‌نگاری است.

واقعیت این است که بسیاری از اخبار مهم و اثرگذار و قانونی رسانه‌ها از طریق منابعی به دست می‌آیند که اگر امنیت آنها به مخاطره افتد، روند خبرگیری و خبررسانی رسانه‌ها به مخاطره جدی می‌افتد.

سوم اینکه چه منبع خبر در متن خبر ذکر شده باشد چه نام او نیامده و رسانه با قید «منبع آگاه» یا مشابه آن خبر را نقل کرده باشد، مسئولیتی متوجه منبع خبر نیست. نمی‌توان بعد از انتشار خبر منبع خبر را به دلیل بیان آن خبر، رسانه او را تحت تعقیب کیفری قرار داد.

اگر آن خبر محتوایی دارد که شایسته تعقیب کیفری است، رسانه‌ای که اقدام به انتشار کرده است، مسئول بوده و باید پیگرد شود. در هر خبر، رسانه است که باید تشخیص بدهد که مثلا خبر تا چه اندازه ممکن است صحت داشته باشد یا نه، آیا در خبر سخن توهین‌آمیزی وجود دارد یا خیر.

هر ساعت و هر روز صدها و هزاران خبر تولیدی و غیرتولیدی از منابع مختلف در اختیار رسانه قرار می‌گیرد. هر رسانه به فراخور موضوع و سیاست و روش خود از میان آنها انتخاب کرده و منتشر می‌کند. این خود رسانه است که باید متوجه باشد که فلان خبر ممکن است دارای محتوای مجرمانه باشد و از انتشار آن خودداری کند یا متوجه آثار انتشار خبر باشد.

در‌هر‌حال نمی‌توان منبع خبر را مسئول دانست که چرا چنین خبری را به رسانه داده است و او را مورد پیگرد کیفری قرار داد. وقتی منبع خبر در متن خبر نیامده و از او به‌عنوان منبع آگاه یا شبیه این ذکر شده است، موضوع حساس‌تر می‌شود. رسانه نباید نام او را افشا کند.

در غیر‌این‌صورت مرتکب نقض اخلاق حرفه‌ای شده است. دیگر اینکه هیچ مقامی هم نمی‌تواند رسانه را ملزم به افشای نام منبع خود کند. چنین الزامی به منزله نقض حق کسب خبر و حق امنیت حرفه‌ای است.

کانال عصر ایران در تلگرام