رشوه؛ شایع‌تر از آنفلوآنزای خوکی

عصر ایران - مریم جعفری - در جامعه مصرفي امروز، رشد بي‌رويه نيازهاي مادي و گرايش انسان‌ها به رفع هرچه بيشتر نيازهاي مادي سرعت بيشتري گرفته و در اين ميان "پول" حرف اول را مي‌زند؛ انساني كه امكان افزايش درآمد بيشتر ندارد و راه‌هاي مشروع كسب درآمد بيشتر نيز به روی او بسته است در معرض یک وسوسه مدام است. 

 تحقيقات گوناگون صورت گرفته بر روي ميزان نياز و درآمد افراد جامعه به ويژه كاركنان، حكايت از اين دارد كه با گذشت زمان و افزايش بي‌رويه تورم در سال‌هاي اخير، نه تنها سطح درآمد نتوانسته بر سطح نيازهاي مادي غلبه كند، بلكه همان طور كه آمارها نشان مي‌دهند، از حركتي نزولي (نسبت به رشد نيازهاي مادي) برخوردار شده است.

با شكل‌گيري چنين شرايطي، شاید طبيعي به نظر  رسد كه در عرصه رقابت‌هاي اجتماعي ناعادلانه، افراد تلاش كنند  از طريق مسيرهاي غيرمعمول و غيرقانوني به مقاصد و اهداف شخصي دست يابند و این واقعیت تلخ از يك جهش اجتماعي براي بروز فساد در جامعه حکایت می کند. "بانك جهاني" و "سازمان شفافيت بين‌الملل"، یکی از تعاریف فساد را سوءاستفاده از اختيارات دولتي براي كسب منافع شخصي می دانند.

مهم ترين عامل بروز فساد اداری بزرگ شدن دولت است. بنابراين برای زدودن فساد از چهره نظام اداری هر کشور دل بستن به اقدامات دولت کار اشتباهی است، زيرا دولت‌ها بايد با صرف هزينه‌های فراوان و تأسيس نهادي جديدی و استخدام نيروهاي كارآمد از گسترش فساد جلوگيري كنند.

فساد پديده‌اي است كه كم و بيش در كليه كشورهاي جهان وجود دارد، اما نوع، شكل، ميزان و گستردگي آن در هر كشور متفاوت است، همانطور كه نتايج و پيامدهاي آن نيز بنا بر نوع سازمان سياسي و اقتصادي و سطح توسعه يافتگي تفاوت دارد. در هر صورت فساد، انحطاط به دنبال دارد، سياست‌هاي دولت را در تضاد با منافع اكثريت قرار مي‌دهد، باعث هدر رفتن منابع ملي مي‌شود و اثربخشي دولت‌ها در هدايت امور را كاهش مي‌دهد و از اين طريق اعتماد مردم نسبت به دستگاه‌هاي دولتي و غير دولتي كاهش يافته، بي‌تفاوتي، تنبلي و بي‌كفايتي افزايش مي‌يابد.

کارشناسان سازمان شفافيت بين‌المللی که نهادی غير دولتی است، معتقدند که فساد اقتصادی و اداری در دنیای مدرن همانند گذشته از روالی عادی و ساده  برخوردار نیست. فساد مدرن در دل خود پیچیدگی‌هایی دارد و لذا برخورد با آن نیز به همان اندازه و حتی بیشتر، دارای پیچیدگی‌های خاص و نیازمند ابزارهای جدیدتر و خلاقانه برای  سنجش و برخورد با آن است. از این منظر، به اعتقاد سازمان شفافیت بین‌المللی، این برخوردهای پیچیده با فساد در قالب یک کلمه عینیت می‌یابد که تحت عنوان "شفافیت" از آن یاد می‌شود. در اصل شفافیت و یا همان "Transparency"، الگو و بستر روابط نهادها و سازمان‌ها با جامعه مدنی است.

دولت‌ها و سازمان‌ها، طبق اصول کنوانسیون سازمان ملل متحد، موظفند در ارایه اطلاعات خود، شفافیت را مد نظر خود قرار دهند و با استناد به آن، جامعه را از روابط درونی خود آگاه کنند؛ زیرا آنها باید خود را در برابر جامعه متعهد بدانند و نسبت به آن  مسئول و  پاسخ‌گو باشند.

فساد مالی، عامل بروز بحران جهاني

بنا بر گزارش این سازمان، فساد مالی درون سیستم‌های حکومتی یکی از عوامل بروز بحران مالی در دنیا هستند. هرچند ریشه این بحران از آمریکا آغاز شده اما جالب توجه است که یکی از مقام‌هاي سازمان بین‌المللی شفافیت در اين‌باره مي‌گويد که رشوه به مقامات سیاسی و ماموران دولتی در بازارهای در حال توسعه به تنهایی سالانه به 20 تا 40 میلیارد دلار می‌رسد. او ادامه مي‌دهد که آمار سازمان بین‌المللی شفافیت نشان می‌دهد مراکز تجاری جهان برای عدم مواجه با مشکلات جدی، باید براي در ریشه‌کنی تلاش بيشتري كنند.

فساد مالی، رشوه، فقدان شفافیت و اقدامات غیرقانونی در فعالیت‌های تجاری و اقتصادی از عوامل بروز بحران مالی در جهان بوده‌اند چراکه عدم نظارت کافی دولت‌ها بر فساد مالی و رشوه در کشورهای مختلف، بر سیستم‌های مالی دنیا تاثیر چشمگیری گذاشته است. اگرچه اندیشمندان در زمینه مختلف، فساد و آثار آنها توافق چندانی ندارند، اما همه آنها بر این نکته تاکید دارند که فساد ناشی از حکمرانی ضعیف است.

بنابراین بانک جهانی، فساد را به عنوان سوءاستفاده از اراده عمومی برای منافع شخصی تعریف کرده است البته این بدان معنی نیست که فساد به بخش دولتی محدود می‌شود، بلکه بیانگر این است که فساد در بخش دولتی وخامتش بیشتر از سایر بخش‌هاست و تلاش نهادهای بین‌المللی باید بر اجرای استانداردهای بالای پاسخ‌گویی و درستکاری بخش دولتی باشد.

رشوه؛ مانعي براي برقراري دموكراسي

"کوباس دا سواردت" مدیر کل موسسه بین‌المللی شفافیت مي‌گويد، چندین سال است که فساد مالی و رشوه به پدیده‌ای که حتی شایع‌تر از بیماری آنفولانزای خوکی است، تبدیل شده است. بنابراین مجامع بین‌المللی باید برای جلوگیری از گسترش این پدیده در هر سطحی به طور فعالانه عمل کنند تا بدین وسیله معاملات تجاری و اقتصادی بدون هیچ رشوه یا فساد مالی انجام شود و با یک طرح کلی و بین‌المللی می‌توان ظرف چند سال مانع از گسترش بیشتر این پدیده شد.

او با اشاره به اينكه فقدان عزم سیاسی بین‌المللی مانع از ریشه‌کنی فساد مالی در جهان شده است، تاكيد مي‌كند كه ما در جهاني مرتبط به هم زندگی می‌کنیم. باید با یکدیگر همکاری کنیم.

اگر دولت‌ها در سراسر جهان در این راستا با یکدیگر همکاری نکنند، شرکت‌ها در جهان مطمئناً در آینده به خاطر پدیده رشوه و فساد مالی با مشکلات جدی روبه‌رو خواهند شد. اگر هم اکنون به شرایط کشورها در سراسر جهان نگاه کنید، متوجه می‌شوید که پدیده رشوه و فساد مالی تقریبا در هر کشوری با سطوح مختلف وجود دارد و ریشه کنی آن عزم جدی نیاز دارد. موضوعی که رشوه یا فساد مالی به‌دنبال خود خواهد داشت، کم‌رنگ شدن عدالت اجتماعی در جوامع مختلف است. باید پذیرفت که دنیای فعلی در مقایسه با دنیای 50 سال گذشته بسیار متفاوت است و مردم امروز به دنبال عدالت اجتماعی در جامعه خود هستند.

"میکولوش مارشال" کارشناس و مسئول کشورهای اروپایی و آسیای مرکزی سازمان شفافیت بين‌المللي نيز در گفت‌و‌گو با پايگاه خبري "دویچه‌وله" تائید مي‌کند که از ۳۷ کشور عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه ۲۱ کشور هنوز برای انعقاد قرارداد در خارج از کشور رشوه پرداخت می‌کنند. ما اقدامات دولت‌ها را تجزیه و تحلل کردیم و نتیجه گرفتیم که در دانمارک، آلمان، انگلستان، ایتالیا، نروژ، سوئیس و آمریکا علیه پرداخت رشوه در خارج به‌صورت فعالی مبارزه می‌شود.

"پتر فون بلومبرگ" یکی دیگر از مسئولین سازمان شفافیت بين‌المللي نيز معتقد است   پرداخت رشوه با فرهنگ حاکم و وضعیت سیاسی کشورها نیز ارتباط دارد. موضوع رشوه به‌نظر او حتی در کتاب انجیل هم آمده و یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بشریت به شمار می‌آید.

راهي براي جلوگيري از گسترش فساد

در زمينه مبارزه با فساد اداري، صاحب‌نظران معتقد به رويكردهايي هستند كه آن بيشتر بر پيشگيري از بروز چنين پديده‌اي باشد، تا اينكه بخواهد از طريق اعمال مجازات بر كاركنـان خاطي با چنين پديده گسترده‌اي مبارزه كند. آنان بر اين باورند كه به جاي اتكا بر رويه‌هايي كه مبتني بر تنبيه بعد از ارتكاب فساد است، ايجاد و راه‌اندازي سيستم پيشگيري از فساد كه هسته مركزي آن فرهنگ جامعه و فرهنگ سازماني، امري ضروري است.

اين رويكرد اقداماتي همچون هويت بخشي به كاركنان، تثبيت سيستم اجتماعي، ايجاد تعهد دروني در كاركنان، تثبيت شيوه‌هاي انگيزشي و ارائه الگوهاي مناسب رفتاري كه از مهمترين كاركردهاي فرهنگ سازماني هستند را براي ايجاد فضايي كه نهي كننده فساد اداري است، مورد تاكيد قرار مي‌دهد.