یادداشتی بر فیلم مستند "دوباره زندگی"

 یادداشتی بر فیلم مستند "دوباره زندگی "
 
مصطفی گندمکار* در سایت "رویش92" ، (ستاد جوانان حامی قالیباف) در یادداشتی تحت عنوان« " آمدن " زندگی دوباره یا " آوردن " دوباره ی زندگی» نوشت:
 
 
در تعریف مستند تبلیغی که مستند انتخاباتی نیز جزوی از آن محسوب می شود، گفته شده است نوعی از فیلم مستند که هدف آن تاثیر گذاری بر مخاطبانش باشد. اما سوالی که اینجا پیش می آید این است که این تاثیر گذاری از چه راهی و با توسل به چه ترفندهایی امکانپذراست؟ آیا صداقت و سندیت در بیان و تصویرش رعایت شده؟ یا اینکه صداقت و سندیتش به واسطه امکانات سینما ساخته شده است؟ این سوالی است که در این مقاله کوشش می شود به آن پاسخ داده شود؟ آیا صداقت و سندیت در مستند دوباره زندگی که به معرفی دکتر محمد باقر قالیباف نامزده یازدهمین دوره ی ریاست جمهوری می پردازد رعایت شده است؟!
 
بعد از تماشای این فیلم به یاد این جمله از میشل فوکو افتادم که می گوید: جهان سوم جای است که مردمانش به فکر" آمدن " یک روز خوب می باشند نه " آوردنش "...! و بلافاصله این جمله را اینگونه تغییر دادم که : جهان سوم جایست که مردمانش به فکر " آمدن " یک مدیر خوب می باشند نه " آوردنش ".
 
شهر غرق در بارش باران و مردمش غرق در زندگی و مدیرانش شناور در سیلاب بحران ها!؟ این نمایش صداقانه ی از واقیتی است که در 27 فروردین ماه 1391 شاهدش بودیم درست مثل  یک آرایش جنگی در مقابل یک دشمن متجاوز که قصد زدن ضربه ای ناگهانی را داشته باشد! این ماجرای سکانس آغازین این مستند است که انصافا از چند جهت به بهترین شکل به معرفی محمد باقر قالیباف می پردازد. به آنهای که شهردار تهران را نمی شناسند و یا آنهایی که شهردار تهران به آنها بد شناسانده شده اطلاعات کاملا درست و صادقانه ای می دهد و مهمترین نکته اینکه این اطاعات را به سبکی کاملا بی واسطه و در قالب تصویر به ما نمایش می دهد نه یک ماجرایی ساختگی یا از پیش طراحی شده یا بدون سند و تنها در قالب بیان. نکته دوم اینکه به این قانون سینمایی که " شخصیت آن چیزی نیست که می گوید آن چیزی است که عمل می کند " کاملا وفادر است و به نمایش  عمل سوژه ی خود می پردازد و شاید این نکته یکی از نقاط قوت در کل این فیلم باشد که در جای جای آن می توان به وضح آن را دید. به قول این ضرب المثل قدیمی " شنیدن کی بود مانند دیدن". و سومین نکته آغاز مهیج و خوش ریتم این فیلم است که در مقایسه با مستند هایی از این دست توانسته که از دام کندی و کسل گونگی و تکرار با یک نریشن پر گو فرارکند.
طبق این رسم آیئنی، دینی و فرهنگی ما، وقتی فردی قصد سفری را در پیش می گیرد ابتدا به خدا توکل می کند و از او یاری می طلبد و سپس با عزیزانش وداع و از بزرگانش کسب اجازه می کند تا بداند که در سفرش تنها نیست و همچنین ناظری بر اعمال او نظارت می کند. این ماجرای سکانس دوم این فیلم است که هم به روال دراماتیکی ماجرای فیلم کمک می کند و هم وجوهی از شخصیت دکتر قالیباف را به مخاطبانش نشان می دهد. دیدن این وجوه به مخاطبان این قوت قلب را می دهد که او هم همانند تمام مردم ایران جزیی از این فرهنگ و سرزمین وباوراست و جدایی از آنها نیست. اما بخش سوم که جای کمی بحث دارد ماجرای شهید آتش نشان شهید عباسی است که کمی سردرگمی و سوءتعبیر ایجاد می کند! دوستی معتقد بود که این بخش از فیلم کمی عوام فریبانه و فرصت طلبانه به نظر می آید و به دلش ننشسته است!؟ با نگاه دوباره به این بخش به این نتیجه رسیدم که آن دوستم تا حدی حق داشته چرا که در فرهنگ این سرزمین مردم علاقه شدید به این دارند که خودشان را به صورت غیره مستقیم توصیف کنند و اگر خلافه این عمل شود به نوعی تملق و فریب تعبیر می شود. اما سازنده ی این مستند با نمایش همدردی شهردار تهران با خانواده ی این آتش نشان و تجلیل از او به عنوان یک قهرمان دنبال ایجاد چه احساسی در مخاطبش بوده است؟! با کمی دقت و شناخت می توان فهمید که سازندی این فیلم یا بهتر است بگویم تدوینگر فیلم در اینجا بیشتر سعی کرده به قانون صداقت و سندیت مستند وفادار بماند تا ویژگی های فرهنگی ما که کاملا درست و به جا عمل کرده است تا در نمایش همدردی و وظیفه شناسی و احترام یک شهردار به مامورانش کوتاهی نکرده باشد و در وهله دوم به مخاطبانش کمک بیشتر در شناساندن شخصیت شخصی دکتر قالیباف کرده باشد.
 
اما سکانس بعد با رفتن به خاطرات دفاع مقدس و نمایش رشادت ها و از خود گذشتگی های سردار جوان و یارانش ادامه پیدا می کند که با استفاده از تدوین متقاطع هم به بیان مختصری از زندگی سردار جوان در جنگ می پردازد و هم به بیان بینش شهرداری باتجربه درباره دفاع مقدس. که به نوبه ی خود به سادگی نشان می دهد که جهاد هنوز برای سردار جوان و شهردار با تجربه ادامه دارد و تنها نوعش تغییر یافته است. سفرهای استانی و شنیدن صدای مردمان معترض یکی از جذابترین بخش های این فیلم است که به مخاطب ( دکتر قالبیاف ) قدرت ادامه می دهد! در سخنرانی های متعددی از دکتر قالیباف شنیده ام که می گوید" فقرا و مردم باید احساس کنند که صدایشان شنیده می شود " و در اینجا به تصویر دیدم که او برای شنیدن آمده است. در اینجا ذکر این نکته ضروریست که اگر هرکدام از این خصوصیات فردی او را که در جای جای فیلم آورده شد و در اینجا نیز به آنها اشاره شد کناره هم قرار دهیم تقریبا پازل کاملی از خصوصیت شخصی و حقوقی دکترقالیباف بدست می آوریم که برای بهتر شناسندنش بسیار مهم و مفید هستند و به واقع نیز در این فیلم به تک تک آنها درست و موجز و با اتکا به صداقت و سندیت اشاره شده است. بعد از این بخش به بخش های پایانی مستند می رسیم که بیشتر حول محور صحبت بی واسطه دکتر قالیباف با دوربین است که هم فضایی کاملا صمیمی ایجاد کرده و هم به بسیاری از سوالات ایجاد شده پاسخ می دهد. بعنوان مثال آنجا که دکتر قالیباف داخل ماشین برای دوربین در حال صحبت است و درباره ی پسری صحبت می کند که از او می خواهد اگر ریئس جمهور شد رابطه اش را با امریکا خوب کند و دکتر قالیباف خیلی صمیمانه به او پاسخ می دهد که مشکل ما از رابطه با امریکا نیست از بی عرضگیه ماست، که باعث یک همزاد پنداری قوی با جریان فیلم می شود که به سختی می توان این احساس صمیمی را باور نکرد!
 
"مردمان در یک انتظارند، انتظار تغییر که پایان بدهند به این رفتارهای غیره منطقی، دینی و غیره مردمی " آخرین جمله ای که دکتر قالیباف به صورت نریشن و قبل از آغاز سکانس پایانی می گوید. اگر به محتوای این جمله درست دقت کنید و به زمان و جایگاهی که این جمله گفته می شود واقعا به تحسین وادار می شوید! چرا که دقیقا برای ما ایجاد نوعی اتمام حجت در محتوای فیلم می کند و توقع ما را برای نزدیک شدن به پایان فیلم برآورده می کند. و اما فصل پایانی فیلم که با ترانه بازخوانی شده خلیج فارس طراحی شده از جهت نوآوریش در مضمون و فرم تدوینی بسیار جای تحسین دارد. و از طرفی برای ایجاد یک شور انتخاباتی کاملا موفق عمل کرده است.


*دانشجوی کارشناسی ارشد سینما - دانشگاه هنر تهران