کوبا بعد از چاوز

"هوگو چاوز" رئیس‌جمهوري فقید ونزوئلا به انقلاب کوبا و رهبر این کشور "فیدل کاسترو" به عنوان رهبر و پدر معنوی می‌نگریست. پس از روی کار آمدن چاوز، هر دو کشور هم از لحاظ ایدئولوژیكي و هم اقتصادی، سیاست‌های یکسانی را اتخاذ کردند.

روابط کوبا و ونزوئلا در حقیقت زمانی محکم‌تر شد که معاونت وقت رياست‌‌جمهوری کوبا در سال ۲۰۰۵ گفت که ما دو رئیس‌جمهوری داریم، نخست فیدل و سپس چاوز؛ هر چند که این سخن تا حدی اغراق‌آمیز است اما نشان می‌دهد که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و جنگ سرد، وابستگی کوبا به ونزوئلا پیش از هر زمانی افزايش يافته است.

کاراکاس سالانه مبلغی بین پنج تا ۱۵ میلیارد دلار به هاوانا کمک می‌کند، این رقم در حقیقت یک‌چهارم تولید ناخالص دولتی این کشور یعنی ۳۶ میلیارد دلار است. این در حالی است که کوبا در صنایع مختلف نیز به ونزوئلا وابستگی شدیدی دارد و از سوی دیگر، کوبا نیز نیازهای دیگر ونزوئلا مانند پزشک‌های متخصص و مربی‌های ورزشی را تامین می‌کند.

اما اکنون و پس از مرگ چاوز هر چند فرماندهان ارشد ارتش و نیروهای مسلح ونزوئلایی وفاداری خود را به معاون رئیس جمهوری اعلام کردند اما این کشور نسبت به یک دهه گذشته با اپوزیسیون مقتدری روبه‌رو است. اکنون با نابودی ایدوئولوژی چپ‌گرایانه "چاوزیسم" بدون شک این کشور نفت‌خیز با تغییر سیاست‌هایش مواجه می‌شود که معادلات را در آمریکای‌لاتین و به ویژه کوبا به شدت تغییر می‌دهد.

"میخائیل شیفر" رئیس گروه گفت‌وگو بین آمریکا در این‌باره می‌گوید:"رهبران کوبا به خوبی می‌دانستند که با مرگ چاوز، این کشور بیشترین آسیب را می‌بیند و به همین دلیل اصلاحات اقتصادی را به عنوان اولویت نخست در دستور کار خود قرار دادند. به عنوان مثال می‌توان به متنوع کردن سرمایه‌گذاری‌ها و تاسیس شرکت‌های خصوصی که وابسته به کمک‌های مالی دولتی نباشند، اشاره کرد."

همچنین در روابط تاریخی دو کشور نمونه‌ای واضحی از این وابستگی دیده مي‌شود که سقوط يك کشور، مشکلاتی را برای كشور ديگر به وجود آورده است. پس از فروپاشی شوروی، کوبا به دلیل مواجه با تحریم‌های شدید آمریکا با بحران اقتصادی شدیدی روبه‌رو شد. بین سال‌های ۱۹۸۹ میلادی تا ۱۹۹۳ قراردادهای اقتصادی بین دو کشور تا ۳۵ درصد کاهش یافت و واردات نفت کوبا تقریبا ۹۰ درصد کاهش یافت.

این در حالی بود که شهروندان کوبا به شدت از کمبود غذا رنج می‌برند؛ دورانی که شهروندان کهنسال این کشور حاضر به بازگشت به آن نیستند و معتقدند که وحشتناک‌ترین روزهای که پشت سر گذاشته‌اند، تنها آن دوران بوده است. آنان، آمریکا را برای منزوی کردن کوبا سرزنش می‌کنند و می‌گویند که واشنگتن برای حرکت به سمت دموکراسی و احترام به حقوق‌بشر، هاوانا را تحریم کرد در حالی که مردم بیشترین آسیب را دیدند.

اما تحلیل‌گران معتقدند این دوران باعث شد که شرکت‌های کوبایي از شرکت‌های آمریکایی فاصله بگیرند و به ارتباط با سازمان‌های ونزوئلایی روی بیاورند. فیدل و "رائول کاسترو" رئیس‌جمهوری کوبا، از سوی دیگر در تلاش بودند تا از نفت ونزوئلا برای رشد اقتصادي کمک بگیرند. به گفته منابع آگاه در کوبا، رائول کاسترو برای اداره کشور با چاوز مشورت می‌کرد و این مشورت حتی گاهی به مسائل امنیتی نیز کشیده می‌شد.

سرمایه‌گذاری‌های جدید

در اواخر ژانویه سال ۲۰۱۲، کشتی‌های نفتی چیني در۹۰ مایلی اقیانوس بین کوبا و ایالت "فلوریدا" آمریکا پهلو گرفتند. این کشتی‌های چینی که همچنین توسط شرکت‌های اسپانیایی، نروژی و هندی اداره می‌شوند، نشانه‌های از استراتژی‌های جدید کوبا هستند که هاوانا را تا حدودی از وابستگی به ونزوئلا رهایی مي‌دهد.

از سوي دیگر، این سرمایه‌گذاری‌ها نشان می‌دهد که کشورهای دیگری نیز تمایل به حضور در کوبا را دارند به ویژه اینکه در بیانیه دولت هاوانا آمده است که از آب‌های این کشور می‌توان حدود ۲۹ میلیارد بشکه نفت استخراج کرد.

این در حالی است که یکی از اصلی‌ترین سرمایه‌گذاران در آمریکای‌لاتین، کشور چین است. پکن در سال ۲۰۱۰ میلادی، بیشتر از بانک جهانی، بانک توسعه بین آمریکا و بانک واردات و صادارت ایالات متحده به این منطقه از جهان کمک مالی کرده است.

همچنين رابطه بین چین و کوبا به ویژه از دهه ۹۰ میلادی رو به گسترش است. "گابریل زینی" یکی از سرمایه‌گذاران کوبایی در واشنگتن می‌گوید "اگر به حضور چین در دیگر کشور‌ها با دقت نگاه کنید متوجه می‌شوید این کشور برای تمامی آنان شریک ایدئولوژیکی محسوب نمی‌شود، بلکه در حقیقت چین، بیشترین و مهم‌ترین سرمایه‌گذار آنان است."

او ادامه می‌دهد كه کوبا اکنون بیش از هر زمان دیگر تشنه سرمایه‌گذاری‌های مختلف است و مقام‌های پکن از این موضوع به شدت آگاه هستند.

در همین حال، بسیاری از کار‌شناسان سیاسی، کاخ‌سفید را به خاطر عدم جلوگیری از سیاست‌های هاوانا سرزنش می‌کنند و معتقدند که واشنگتن باید جلویی این شرکت‌ها را که به مرزهای فلوریدا رسیده‌اند را بگیرد.

"الخاندرو گریستانی" رئیس تیم استراتژی‌های اقتصادی در آمریکایی لاتین، در این‌باره می‌گوید که کشور‌ها به دنبال تجارت در کوبا هستند و اگر رژیم کوبا تغییر کند، رقابت اصلی شکل خواهد گرفت. او ادامه می‌دهد "اکنون بسیاری از شركت‌ها آمريكايي از تحریم‌های وضع شده علیه کوبا گله‌مند هستند و معتقدند که در راه رقابت با شرکت‌های چینی و اروپایی فرصت خوبی را از دست داده‌اند."

کوبا همچنین تغییرات کوچکی را در سیاست‌های داخلی خود اعمال کرده است. کوبایی‌ها اکنون قادرند که در میان مالیات‌های سنگین در فعالیت‌های خصوصی مانند افتتاح رستوران‌ها و هتل‌ها بيش از گذشته سرمایه‌گذاری کنند. این قبیل سرمایه‌گذاری‌ها با افزایش ورود توریست آینده روشنی خواهد داشت و از سوی دیگر، دولت کوبا را از دادن حقوق دولتی به تقریبا 300 هزار شهروند این کشور خلاص می‌کند.

برخی از تحلیل‌گران معتقدند که این سرمایه‌گذاری‌ها هرچند به کندی به پیش می‌روند اما می‌تواند از فاجعه اقتصادی که قرار است پس از نبودن چاوز روی دهد، جلوگیری کند.

"اسفینوسا چپه" اقتصاددان کوبایی که از سال 2003 میلادی به دلیل فعالیت علیه دولت در زندان بود، پس از آزادی در یادداشتی درباره سیاست‌های جدید دولت هاوانا نوشت "چاوز در كوبا از کاستروها مهمتر است؛ او در مرکز کشور جای گرفته است و اگر برود یا نباشد شرایط مانند دهه 90 نخواهد بود، بلکه کوبایی‌ها با شرایط و قحطی به مراتب بدتر روبه‌رو می‌شوند."