
کردپرس، سید مهدی مدنی* - تحولات یک سال گذشته جهان عرب نشان داده است که اکثر کشورهای عربی این پتانسیل را دارند تا دستخوش دگرگونی های اساسی شوند. ساختار پدرسالارانه این کشور ها، نبود انتخابات آزاد، وابستگی به غرب و عدم توزیع ثروت در میان اقشار مردم را می توان دلایل مهمی برای بروز ناآرامی ها در این منطقه دانست.
در این میان برخی از کشورهای جهان عرب با در دستور کار قرار دادن اصلاحات سریع و فوری توانستند تا حدی از این انقلابات مصون بماند. خاصه که این دست از کشورها با داشتن یک رسانه فعال در عرصه خبر رسانی توانستند تحولات مربوط به کشور خود را منحرف کند.
قطر طی سال گذشته توانسته تا از طریق دیپلماسی مداخله جویانه و فوق فعال و همچنین از طریق تیم رسانه ای اش (شبکه الجزیره) خود را از موج تغییرات مصون بدارد.
دیپلماسی قطری در سالهای گذشته
بررسی دیپلماسی اتخاذ شده توسط امیر بیمار قطر و نخست وزیرش که وزارت خارجه را نیز بر عهده دارد، نیازمند نیم نگاهی به گذشته نه چندان دور فعالیت های این بازیگر کوچک حاشیه خلیج فارس دارد.
قطر طی سالیان گذشته کوشیده تا نقش منطقه ای خود را پر رنگ کند. چه آنکه این کشور در مناسبات فلسطینیان ورود پیدا کرده و تلاش کرد تا دو گروه فلسطینی را به پای میز مذاکره بخواند. علاوه بر این قطر در یمن و در بحران جنگ دولت با حوثی ها نقش میانجی گری را ایفا کرد.
حضور در بحران دارفور و همچنین ایفای نقش قابل توجه در جریان جنگ 22 روز غزه از دیگر شاخصه هایی است که می توان در این زمینه بدان اشاره کرد. با این همه شاید بتوان گفت که هر کشور دیگری می توانست چنین وظایفی را بر عهده بگیرد و لذا باید به شاخصه جدی تری در این میان اشاره کرد.
باری سفر امیر قطر به لبنان و تلاش برای یافتن جایگاهی درمیان گروه های لبنانی همان مولفه ای بود که نقش فعال قطر در منطقه را برجسته می کرد. چه آنکه لبنان کشوری است که محل منازعه قدرت های منطقه ای چون ایران، سوریه، عربستان و دولتهای فرا منطقه ای چون فرانسه و آمریکا بوده است، لذا ورود به عرصه منازعات سیاسی لبنان نشانگر آن بود که قطری ها برای ایفای نقش منطقه ای خود حد و مرزی را نمی شناسد و این مهم با سفر امیر قطر در تابستان گذشته به لبنان خصوصا بخش های آسیب دیده در جریان جنگ 33 روزه صورت پذیرفت.
انقلاب های منطقه ای و دیپلماسی امیر نشین
با شکل گیری تغییرات گسترده در ساختارهای پدرسالارانه حکومت های خاورمیانه و شمال آفریقا، قطر کوشید تا با اتخاذ یک دیپلماسی فعال کشور خود را از دسترس این انقلاب ها دور سازد.
از یک طرف قطر کوشید تا با توزیع ثروت شهروندان قطر را با مطلوبیت نسبی رفاهی مواجه سازد. از طرف دیگر این امیر نشین کوشید تا با فعال سازی دیپلماسی خود تحولات را به نیابت از غرب مورد پیگیری قرار دهد تا از طرف غربی ها مورد هجمه قرار نگیرد. البته در این میان قطری ها به ابزار رسانه ای قدرتمندی بنام الجزیره نیز پشتگرم بوده و هستند.
بحران سوریه و نقش قطر
بی شک تغییرات صورت گرفته در منطقه نمی توانست در بدو امر مطلوب غرب خصوصا آمریکا باشد. سقوط بن علی و مبارک و سپس به همریختگی اوضاع در بحرین و یمن اتفاقاتی بوده که از یک طرف منافع غرب را با مخاطره رو به رو می ساخت و هم از طرف دیگر محور موسوم به مقاومت در منطقه را تقویت می کرد. در نتیجه برانگیختن مخالفان در کشور سوریه و رویارویی با نظام اسد می توانست تا حدی خط مقاومت را مورد حمله قرار دهد.
در همین زمینه شبکه آمریکایی سی ان ان طی گزارشی هدف از اقدامات اخیر علیه سوریه خصوصا تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب را مقابله با ایران دانسته است.
سی ان ان مدعی شده که در ده سال گذشته آمریکا با اقدامات خود به ایران خدمات فراوانی کرده است. چه آنکه طالبان و صدام که از دشمنان ایران بوده اند را از جلوی روی ایران برداشته است و چه آنکه اینک قصد دارد تا از دو کشور عراق و افغانستان خارج شود. به گفته سی ان ان خروج نیروهای آمریکایی از این دو کشور خلایی را ایجاد می کند که برنده آن ایران است.
این گزارش همچنین آورده است، اکنون کشورهای مخالف قدرت گیری ایران در حال واکنش به این مسأله هستند و میخواهند با منزوی کردن سوریه، یکی از متحدان کلیدی ایران را در منطقه ـ که پل ارتباطی با حزبالله و حماس هم هست ـ از این کشور بگیرند.
در این میان نقش قطر بسی مهم و در عین حال مطلوب غرب ( بخوانید به نمایندگی ازغرب) است. آنگونه که در ماه های گذشته افشا شده بود، برخی رسانه ها اعلام کرده اند که قطر تلاش داشته تا پرونده سوریه را در شورای امنیت مطرح کند و زمینه را برای تغییر حکمرانی اسد مهیا سازد.
هفتهنامه فلسطینی المنار در این زمینه از تلاش قطر برای تغییر نظام سوریه سخن به میان آورده است. بر اساس گزارش این هفته نامه، منابع دیپلماتیک اروپایی از رایزنی گسترده قطر با این کشورها برای طرح پرونده سوریه در شورای امنیت سخن گفته اند.
همچنین آلن ژوپه، وزیر امور خارجه فرانسه با بیان این موضوع تاکید کرده بود که قطریها به پاریس فشار میآورند تا پرونده سوریه هر چه سریعتر به شورای امنیت رفته و طرح حمله به آن کشور از سوی ناتو مطرح شود و در این مسیر قطر حاضر است همه هزنیههای جنگ احتمالی را هم پرداخت کند.
علاوه بر این قطر کوشیده تا از طریق شواری همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب سوریه را تحت فشار قرار دهد. طی روزهای گذشته و با پیگیری بی سابقه نخست وزیر قطر، آنها موفق شدند تا تعلیق سوریه دراتحادیه عرب را جشن بگیرند.
قطری ها بعد از انکه دیدند ترک ها در زمینه سوریه بیش از اندازه فعال عمل می نمایند، کوشیدند تا ابتکار عمل را خود بدست بگیرند و از طریق اتحادیه عرب زمینه را برای حل بحران سوریه فراهم بیاورند. امری که در پس آن نه حل بحران بلکه تعلیق عضویت سوریه در این اتحادیه بوده است. آنها با این اقدام خود زمینه را برای بین المللی سازی فضای تحولات سوریه و دخالت سازمانهای بین المللی در سوریه فراهم نمودند.
البته هنوز زمان زیادی از این اقدام قطری ها نگذشته بود که یک هفته نامه اهداف پشت پرده این بازی قطری ها را بر ملا کرد. هفته نامه فلسطینی المنار در این زمینه مدعی شده که شب پیش از برگزاری نشست وزرای اتحادیه عرب سعود الفیصل وزیر امورخارجه عربستان وارد قاهره شد و در هتل محل اقامت خود با نبیل العربی دبیرکل اتحادیه و همتاری قطریاش حمد بن جاسم به رایزنی پرداخت تا مساله تعلیق عضویت سوریه روز شنبه نهایی شود.
صبح روز شنبه نیز حمد قطری با نمایندگان کشورهای عربی به گفتوگو پرداخت و آنها را تهدید کرد که اگر با طرح این کشور و عربستان همراهی نکنند نظامهای آن را سرنگون خواهد کرد!
به نوشته المنار، دیوید هیل آمریکایی به همراه سفیر این کشور در قاهره مدیریت جلسات میان وزرای خارجه قطر، عربستان، مصر و دبیرکل اتحادیه عرب را بر عهده داشته است.
طرحی که آنها تدارک دیده بودند، همان طرح سرنگونی قذافی در لیبی بود که بر اساس آن میبایست تمهیداتی اندیشیده میشد که دخالت نظامی خارجی در سوریه هموار شود.
جالب آنجاست که قطر تحولات نزدیک به مرزهای خود در بحرین را نمی بیند و کشتار و سرکوب مردم بحرین را شایسته توجه نمی داند.
به هر حال تحولات آغاز شده در منطقه محدود به چند کشور نمی ماند و دیر یا زود باید به انتظار گسترده شدن دامنه تظاهرات در کشورهای عرب منطقه بود. امری که خود قطری ها نیز بدان اذعان دارند و البته آن را فعلا با حاتم بخشی های خود به حاشیه رانده اند. اما باید دانست که زمانه پیش رو استعاره های قدیمی مانند« اعراب را سیر نگه دارید تا اعتراض نکنند» را دیگر نمی پذیرد.
*کارشناس ارشد مطالعات منطقه ای
لذا در صورت ایجاد اختلاف و عدم انسجام در اتحادیه عرب ترکیه دولت قطر بواسطه این اشتباه استراتژی قادر به ادامه حیات نخواهد بود . وهیج بعید نیست که چاهی است که برای این کشور نوپا کند هاند ؟