حسن روحاني: مردم‌سالاري ديني در سايه سرمايه اجتماعي امكان‌پذير است

رييس مرکز تحقيقات استراتژيک مجمع تشخيص مصلحت نظام با بيان اين‌كه نهاد خانواده مهمترين بنياد و اساسي‌ترين نهاد اجتماعي است، گفت: نهاد خانواده در همه اديان، مذاهب و مكاتب، نهادي بلند و غيرقابل جايگزين است.

به گزارش ايسنا، حجت‌الاسلام والمسلمين حسن روحاني در همايش ملي آينده‌پژوهي مسائل خانواده كه در سالن همايش آفتاب مركز تحقيقات استراتژيك برگزار شد با اشاره به اين‌كه از ديدگاه اسلام هيچ بنايي نزد خداوند محبوب‌تر از نهاد خانواده نيست، اظهار كرد: در قانون اساسي جمهوري اسلامي تاكيد شده تمام قوانين مقررات و برنامه‌ها در مسير تسهيل تشكيل خانواده، پاسداري از قداست خانواده و استواري روابط آن باشد.

وي با بيان اين‌كه خانواده كاركردهاي مهم و اساسي دارد و والدين در تربيت فرزندان نقش‌هاي بسيار مهمي را به آنها واگذار مي‌كنند، تصريح كرد: از جمله نقش اقتصادي و تلاش براي تبديل كودك به نيروي مبدل اقتصادي، نقش فرهنگي و تلاش در مسير يادگيري و ياددهي و پايبندي به ارزش‌ها و آرمان‌ها، ‌نقش سياسي و آمادگي براي مشاركت فعال سياسي و عضويت در تشكل‌ها و سازمان‌ها، نقش امنيتي و ايجاد انگيزه دفاع از وطن، كشور، ملت و ارزش‌ها، نقش زيست محيطي در جهت حفظ منافع محيط زيست، نقش خانوادگي يعني نقش فرزندي، پدري و مادري، نقش ديني در جهت يادگيري آموزه‌هاي ديني و توان تبليغ و ترويج آن و نقش اجتماعي يعني تبديل كودك به شهروند مطلوب و آماده براي مشاركت در امور اجتماعي.

اين عضو مجمع تشخيص مصلحت نظام در رابطه با سرمايه اجتماعي و ارتباط آن با خانواده گفت: سرمايه‌هاي متنوعي مورد توجه است از جمله سرمايه طبيعي، مالي، فيزيكي،‌ انساني، فرهنگي و سرمايه‌ مهمي به نام سرمايه اجتماعي كه مجموعه منابع بالقوه و بالفعلي است كه تحرك يك فرد را در يك سازمان جامعه براي دستيابي به اهداف و منافع مشترك تسهيل مي‌كند.

وي با اشاره به اين‌كه موضوع سرمايه اجتماعي در دو سه دهه اخير بيشتر مورد بررسي قرار گرفته است، تصريح كرد: كلمن يك جامعه‌شناس معروف در حوزه اجتماعي كه اصطلاح سرمايه اجتماعي مديون او است بيشتر به كاركرد اين سرمايه توجه دارد و كمتر به ماهيت آن مي‌پردازد. بنابراين سرمايه اجتماعي را بخشي از ساختار اجتماعي مي‌داند كه به كنش‌گر اجازه مي‌دهد با استفاده از آن به منافع خود دست يابد و در اين رابطه به دو واژه تكاليف و انتظارات تكيه مي‌كند و معتقد است سرمايه اجتماعي يك سرمايه مولد است.

اين عضو مجلس خبرگان رهبري با اشاره به نظر بورديو در مورد سرمايه‌ها و اشاره آن به سه سرمايه اقتصادي،‌ فرهنگي و اجتماعي گفت: از نظر بورديو سرمايه اجتماعي از الزامات اجتماعي پيوندها و ارتباطات است و در بسياري از موارد قابل تبديل به سرمايه اقتصادي مي‌باشد. همچنين پوتنام استاد علوم سياسي دانشگاه هاروارد سرمايه اجتماعي را آن دسته از ويژگي‌هاي سازمان اجتماعي مي‌داند كه هماهنگي و همكاري را براي منفعت متقابل تسهيل مي‌كند و معتقد است شبكه‌ها، ‌هنجارها و اعتماد اجتماعي پايه‌هاي اصلي سرمايه‌ اجتماعي هستند.

وي در ادامه به نظر فوكوياما در رابطه با سرمايه اجتماعي اشاره كرد و توضيح داد: از ديدگاه فوكوياما هنجارهاي غيررسمي جا افتاده‌اي كه همكاري بين دو يا چند نفر را تشويق مي‌كند سرمايه اجتماعي است و ارزش‌هاي معنوي و سنتي مثل صداقت، ‌پايبندي به تعهدات، انجام وظيفه و رابطه متقابل را از پايه‌هاي سرمايه اجتماعي مي‌داند و در ادامه علت موفقيت بزرگ اقتصادي برخي از كشورها مثل ژاپن را وجود سرمايه اجتماعي در آن جوامع مي‌داند.

روحاني در ادامه به ديدگاه اسلام در رابطه با سرمايه اجتماعي اشاره كرد و افزود: در آيين مقدس اسلام به سرمايه اجتماعي بسيار توجه شده و تعبيرات متفاوتي در روايات گوناگون از سرمايه اجتماعي نشان مي‌دهد كه چطور آيين اسلام خواسته است از امت اسلامي صميمت، برادري، ‌ايثار بين هم و اعتماد متقابل را به وجود آورد.

وي با اشاره به سخني از امام صادق(ع) مبني بر اين‌كه حق يك مومن در برابر مومن ديگر آن است كه آنچه خود دوست مي‌داري براي تو عمل كنند تو نسبت به ديگران عمل كن، تصريح كرد: روايات مختلف در رابطه با سرمايه اجتماعي نشان از جايگاه ويژه اين سرمايه در ديدگاه اسلام دارد چرا كه در روايات مختلف آمده است "هرچه براي خود مي‌پسندي براي ديگران بپسند"، اخوت و برادري و وظايف جامعه اسلامي اين است كه چنين نباشد كه تو سير و ديگري گرسنه باشد، تو داراي پوشش باشي و ديگري برهنه باشد پس تو بايد در زندگي راهنماي ديگران و پيراهن آن‌ها به عنوان پوشاننده عيب‌ها و محافظت كننده از آن‌ها در برابر هجمه‌ها باشي.

روحاني در ادامه با اشاره به اين روايت كه آن‌چه براي عزيزترين افرادت دوست داري براي ديگران دوست بدار و هر آن‌چه كه براي عزيزترين افرادت نمي‌پسندي براي ديگران هم نپسند، تصريح كرد: برآورد حاجات مومن با توجه به روايتي از پيامبر اكرم (ص) حتي از طواف كعبه بالاتر است و اين امر نشان دهنده اهميت سرمايه اجتماعي از ديد اسلام است.

رييس مركز تحقيقات استراتژيك مجمع تشخيص مصلحت نظام با طرح اين پرسش كه سرمايه اجتماعي چه رابطه‌اي با زندگي خانوادگي دارد؟ تصريح كرد: زندگي خانوادگي سنگ بناي سرمايه اجتماعي است پس خانواده نمونه بارز سرمايه اجتماعي، اساسي‌ترين شكل سرمايه اجتماعي و محلي براي جمع شدن، بازتوليد و بازتوزيع سرمايه اجتماعي است همانطور كه نيوتن مي‌گويد مولدترين محل توليد سرمايه اجتماعي و اركان فضيلت اجتماعي و مردم‌سالاري در سايه سرمايه اجتماعي است و پوتنام معتقد است آنجا كه سرمايه اجتماعي نيست دموكراسي مرده است بنابراين مردم‌سالاري ديني فقط در سايه سرمايه اجتماعي امكان‌پذير است و نمي‌شود در جامعه‌اي اعتماد نباشد، مشاركت اجتماعي نباشد و فضيلت مدني، دموكراسي، ‌مردم سالاري و فضائل اخلاقي وجود داشته باشد.

وي با بيان اين‌كه اگر مردم‌سالاري ديني مي‌خواهيد بايد سرمايه اجتماعي را در جامعه‌مان تحكيم ببخشيم، تصريح كرد: سرمايه اجتماعي نيز مانند ديگر سرمايه‌ها ذره ذره ساخته و درست مي‌شود.

روحاني با اشاره به اين‌كه جمعي از جامعه‌شناسان در تعريف سرمايه اجتماعي تاكيد بسياري بر همكاري در انجمن‌ها و تشكل‌هاي داوطلبانه دارند يعني سرمايه اجتماعي را از سرمايه خانواده جدا مي‌دانند، گفت: چطور مي‌توان نهادهايي كه نرخ مشاركت آن‌ها بسيار بيشتر از انجمن‌هاي داوطلبانه است را ناديده بگيريم مثل خانواده مدارس، شركت‌ها و غيره كه بيش از انجمن‌هاي داوطلبانه خالق شبكه‌هاي اجتماعي هستند. پس نيازي نيست در سرمايه اجتماعي تاكيدي بر داوطلبانه بودن آن كنيم چراكه معناي آن عام و وسيع است.

وي با بيان اين فرضيه كه داشتن اجتماعات نيرومند مرهون وجود خانواده‌هاي نيرومند است، خاطرنشان كرد: از نظر پوتنام كاهش نرخ ازدواج به اندازه افزايش نرخ طلا از ديد سرمايه اجتماعي مهم است و او عامل بسياري از بدبختي‌ها را در مورد سرمايه خانواده تلويزيون مي‌داند و معتقد است سرمايه اجتماعي به سطح تحصيلات، فقدان دشواري اقتصادي، ازدواج موفق و حضور كودكان بستگي دارد.

وي با اشاره به توجه دين مقدس اسلام به ويژگي‌هاي سرمايه اجتماعي از جمله عشق و صميمت و رابطه عميق در خانواده گفت: پيامبر (ص) فرمودند "بهترين شما آن است كه براي خانواده‌اش بهتر باشد و آن كس به من نزديك‌تر است كه رفتار بهتري در خانواده دارد" همچنين از ديدگاه پيامبر از جمله حق زن بر شوهر تامين غذا، پوشاك و مسكن همسر است و شوهر حق ندارد به زن خود اخم كند بنابراين از ديدگاه پيامبر بهترين چيز نزد خدا اين است كه ببيند مرد و زن و بچه كنار يك سفره جمع شده‌اند و حتي پيامبر مي‌فرمايد "اين‌كه مردي در كنار خانواده و زنش بنشيند و با آن‌ها سخن بگويد از اعتكاف در مسجد من بهتر است"

روحاني در ادامه با اشاره به سخني از حضرت علي (ع) مبني بر اين‌كه "به بچه‌هايتان علم و ادب بياموزيد، به آن‌ها احترام كنيد و آن‌ها را نيكو تربيت كنيد" تصريح كرد: البته چالش‌هايي در سر راه سرمايه اجتماعي و سرمايه خانواده وجود دارد كه بايد آن‌ها را مورد توجه قرار داد. كه اين چالش‌ها عبارتند از ايجاد ترديدهاي مصنوعي، فردگردايي، نظام‌گسيختگي، بحران جامعه صنعتي و غيره.

وي با طرح اين پرسش كه آيا خانواده يك نمونه روشن از سرمايه اجتماعي است و آيا خانواده سنگ‌بناي سرمايه اجتماعي به حساب مي‌آيد و يا يك سرمايه مهم و مستقل است كه ارتباطات تنگاتنگ با سرمايه‌هاي مختلف ديگر دارد، گفت: خانواده به عنوان يك سرمايه بسيار مهم، ‌منبعي براي ساير سرمايه‌هاي مهم است و از آن مي‌توان سرمايه‌هاي ديگر را شكل داد و تقويت كرد پس بايد تلاش كرد سرمايه خانواده را تقويت و تحكيم بخشيد و در زمينه بازگشت ايمان، عشق و اخلاق به درون خانواده كه به عنوان سرمايه مهم يك جامعه و ملت است تلاش كرد.