بازخوانی اندیشه «کوروش کبیر» برای ایران‌شناسان جهان در تخت‌جمشید

همزمان با اجلاس بین‌المللی ایران‌شناسان که با حضور بیش از ۵۰ ایران‌سناس خارجی از ۲۱ کشور دنیا برگزار شد، «نشست تخصصی کوروش»، پس از بازدید ایران‌شناسان از تخت‌جمشید نیز برپا شد.

به‌ گزارش ایسنا، در این نشست چهارتن از استادان تاریخ دانشگاه شیراز با ارائه سخنرانی‌های تخصصی، ابعاد تاریخی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی دوران کوروش بزرگ و امپراتوری هخامنشی را با استناد به اسناد تاریخی و یافته‌های باستان‌شناسی تشریح کردند.

مباحثی چون تأثیر میراث فکری کوروش بر شکل‌گیری هویت تمدنی پارسه و پاسارگاد، تأثیر «کوروشنامه» بر اندیشه سیاسی غرب از یونان باستان تا عصر روشنگری، بازخوانی بنیان‌گذاری امپراتوری هخامنشی در دوره کوروش و داریوش کبیر بازخوانی جایگاه زنان در عصر هخامنشی بر پایه اسناد تخت‌جمشید در این برنامه علمی، ازسوی استادان تاریخ دانشگاه شیراز مطرح شد.

بازخوانی بنیان‌گذاری امپراتوری هخامنشی در دوره کوروش و داریوش کبیر، دکتر عبدالرسول خیراندیش، استادتمام تاریخ دانشگاه شیراز شامگاه در سخنرانی خود با موضوع «بنیانگذاری امپراتوری هخامنشی دوره کوروش و داریوش کبیر» که در تالار تخت جمشید ارائه شد، گفت: شکل‌گیری امپراتوری هخامنشیان در اواسط هزاره اول پیش از میلاد هرچند در گزارش‌های تاریخی با تأکید بر اراده فرمانروایان پارسی نشان داده می‌شود، اما فارغ از تحولاتی که طی چند سده در آسیای غربی رخ داده بود نمی‌توانست باشد.

او افزود: بدون‌شک آنچه از منش نخستین فرمانروایان پارسی چون کورش دوم و داریوش اول که هر دو به‌درستی «کبیر» خوانده شده‌اند می‌دانیم، در میان پارسیان و به‌ویژه نژادگان پارسی بسیار تأثیرگذار بوده است؛ آنچنان‌که آنان را در زمانی کوتاه فرمانروای قلمروی گسترده با مردمان و ثروت‌های بسیار کرد که نخستین امپراتوری تاریخ دانسته می‌شود. از این‌رو سیرت و سیاست آن‌ها نمونه‌ای از فرمانروایی موفق می‌شده است.

خیراندیش بیان کرد: این بررسی در نظر دارد شرایط تمدنی اواسط هزاره اول پیش از میلاد را در یک مطالعه تطبیقی از تاریخ جهانی مدنظر قرار دهد. آن‌ هنگام تکامل تقویم، پیدایش سکه و پیشرفت حسابداری چنان بود که تجارت را رونق می‌بخشید، از این‌رو دادوستد از پدیده‌ای محلی و منطقه‌ای کم‌کم به پدیده‌ای جهانی تبدیل شده بود، هرچند وسعت چنین تجارت جهانی را باید در مقیاس جغرافیای جهانِ شناخته‌شده همان زمان دید.

او افزود: تسهیل و تداوم چنین تجارتی مستلزم وجود دولتی بود که بتواند راه‌های تجاری هند تا مدیترانه را در یک نظام سیاسی جای دهد. از الزامات چنین نظام سیاسی، استقرار امنیت، پایبندی به قانون و عدالت، احترام به آزادی دینی و سرانجام توسعه خطوط ارتباطی زمینی و دریایی بود. همه این‌ها نیز در دوره فرمانروایی کورش و داریوش از هند تا یونان و مصر برقرار شدند.

استاد تاریخ دانشگاه شیراز با اشاره به یکی از گزارش‌های دولت هخامنشی گفت: از اینکه تخت‌جمشید را چگونه و به دست چه کسانی ساخته‌اند و مواد لازم را از کدام سرزمین‌ها آورده‌اند، می‌توان تصویری روشن از میزان وسعت و چگونگی مدیریت این امپراتوری داشت.

تأثیر «کوروشنامه» بر اندیشه سیاسی غرب از یونان باستان تا عصر روشنگری

دکتر احمد فضلی‌نژاد، دانشیار بخش تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز نیز در سخنرانی خود با موضوع «کوروشنامه و جریان فکری سقراطیان در اندیشه سیاسی غرب» گفت: کوروشنامه نوشته گزنفون (۴۳۰–۳۵۰ م)، فیلسوف و مورخ یونانی، یکی از تأثیرگذارترین آثار در تاریخ اندیشه سیاسی اروپاست. این کتاب که ترکیبی از تاریخ، ادبیات داستان‌سرایی و فلسفه سیاسی است، الگویی از یک پادشاه آرمانی ارائه می‌دهد که برای یونانیان سده‌های پنجم و چهارم پیش از میلاد تازگی داشت.

او بیان کرد: گزنفون، در کنار افلاطون، از شاگردان سقراط و از چهره‌های مؤثر جریان فکری سقراطیان بود؛ جریانی که با انتقاد از دموکراسی آتن، در برابر آن دسته از نویسندگان و مورخانی قرار داشت که از زمان جنگ‌های ایرانیان و یونانیان، ایده برتری جهان متمدن یونانی بر «جهان بربری استبدادی» را مطرح می‌کردند.

فضلی‌نژاد افزود: گزنفون با ارائه داستان زندگی، اقدامات و منش سیاسی کوروش بزرگ، الگویی از پادشاهی آرمانی ارائه کرد که از آن پس در سراسر تاریخ اندیشه سیاسی اروپا مورد توجه طیفی از فیلسوفان و پادشاهان قرار گرفت.

به گفته این عضو هیأت‌علمی دانشگاه شیراز، کوروشنامه نه‌تنها در دوره کلاسیک یونان و روم، بلکه در سه دوره مهم تاریخ اروپا نیز پیوسته مورد ترجمه، تفسیر و بازخوانی قرار گرفته است. این سه دوره عبارت‌اند از، رنسانس ایتالیا و اروپا: دوره‌ای که این اثر به‌طور گسترده ترجمه شد و مضامین آن در نوشته‌های مورخان و فیلسوفان انعکاس یافت. عصر اصلاح دینی: در شرایط آشوب‌های اجتماعی و سیاسی، برخی اندیشمندان برای یافتن الگوی پادشاه مطلوب به کوروشنامه توجه کردند. دوره پادشاهی‌های مطلقه و عصر روشنگری: زمانی که مفهوم پادشاه روشن‌اندیش و محبوب نزد مردم، عامل نظم، رفاه و عدالت دانسته می‌شد و کوروشنامه به‌عنوان اثری ارزشمند مورد استناد قرار گرفت.

دانشیار دانشگاه شیراز گفت: در هر سه دوره، کوروشنامه و شیوه فرمانروایی کوروش از سوی نویسندگان و فیلسوفانی چون ماکیاولی، اراسموس، ژان بدن و هِردِر به اندیشه سیاسی اروپا معرفی شد. همچنین فرمانروایانی مانند الیزابت اول و جیمز اول در انگلستان و فردریک کبیر در پروس از این اثر برای الگوبرداری در شیوه حکمرانی خود بهره بردند.

پارسه به‌عنوان هسته مرکزی هویت فرهنگی ایران

دکتر علیرضا عسکری چاوردی، عضو هیأت‌علمی بخش تاریخ دانشگاه شیراز هم در سخنرانی خود با موضوع «میراث کوروش بزرگ در پارسه، پاسارگاد» در این نشست تأکید کرد: جهان‌بینی بنیان‌گذار این سلسله نه‌تنها بر پادشاهان پس از او، به‌ویژه داریوش یکم اثر گذاشت؛ بلکه هسته‌ی اولیه‌ی هویت فرهنگی و تمدنی ایران را در پارسه و پاسارگاد پایه‌گذاری کرد.

او اظهار کرد: بنیان‌گذاران هر حکومت، دارای اندیشه‌ها و سَبک‌انگی فرهنگی اعتقادی هستند و اندیشه این نشانگذاران به دوره‌ی حیات آن‌ها محدود نمی‌شود و مکتب فکری بنیان‌گذار در روند یک سلسله حکومتی تداوم پیدا می‌کند.

عسکری چاوردی بیان کرد: میراث کوروش بزرگ به‌عنوان بنیان‌گذار سلسله هخامنشی در حوزه پارسه و پاسارگاد بر اندیشه و مبانی فکری این شخصیت تاریخی شکل گرفته است. جهان‌بینی وی از حکومت بر اندیشه دیگر پادشاهان هخامنشی به‌ویژه داریوش یکم تأثیر گذاشت و داریوش تلاش کرد نه تنها سبک فرهنگی کوروش بزرگ را ادامه دهد، بلکه مکتبی علمی به وجود آورد تا اندیشه‌های بنیانگذاران سلسله هخامنشی در روند مناسب‌تری توسعه یابد.

او ادامه داد: با این دیدگاه، در حوزه پارسه و پاسارگاد به‌عنوان موطن و خاستگاه هخامنشیان، شهرهای بزرگ پاسارگاد و پارسه بنیان نهاده شد؛ خط پارسی باستان اختراع شد؛ سیستم‌های مهندسی آبیاری، ساختمان‌سازی، کشاورزی، اقتصادی و مالی همراه با شبکه بزرگ راه‌ها ایجاد شد. نظام‌های مدیریتی از سطح محلی و منطقه‌ای به سیستم‌های فراسرزمینی ارتقا یافت و جهان‌شمول شد.

این باستان‌شناس افزود: دروازه شیرهای پاسارگاد، پارسه و تخت‌جمشید به‌صورت سمبلیک یا نقوش ترکیبی هنرهای شرقی برگرفته از الگوهای هنری کهن‌ترین تمدن‌های جهان باستان تزئین شد. با نگارش کتیبه دروازه همه ملل در تخت‌جمشید، فرهنگ هخامنشی درهای خود را برای ملل مختلف جهان باز کرد و افق توسعه و پیشرفت خود را در مقیاس بین‌المللی قرار داد.

او اضافه کرد: دروازه پاسارگاد با نقش‌برجسته‌های ترکیبی برگرفته از نقش‌های کهن میان‌رودانی و عیلامی و مهم‌تر، دروازه مکشوفه جدید یعنی دروازه پردیس پارسه، به ما نشان می‌دهد که مقیاس تمدنی هخامنشی بر الگوی جهانی استوار بوده است.

عسکری چاوردی اظهار کرد: اصالت و انسجامی که در عناصر پارسه از تختگاه تخت‌جمشید تا نقش رستم، از دروازه پردیس پارسه یعنی بناهای واقع در مجموعه فیروزی به‌ویژه دروازه مکشوفه در تل‌آجری تا برزن جنوبی تخت‌جمشید و تا شهر استخر دیده می‌شود را می‌توان به‌عنوان یک واحد منسجم شهری در پیوند با رود سیوند، تنگ بلاغی و پاسارگاد و به‌عنوان هسته مرکزی و اصالت‌بخش و منشأ فرهنگی یک سازمان جهانی، یعنی هخامنشیان در نظر گرفت.

او گفت: این هسته مرکزی یعنی پارسه، محل تولد فرهنگ کلاسیک ایران یعنی کشور ایران و زادگاه ایده فرهنگ ایران شد. آرمانی جهانی در هسته مرکزی فرهنگ ایرانی در پارسه متولد شد که تا به امروز هویت و بنیان هستی فرهنگ ایرانیان را به خود وابسته ساخته است.

استادیار دانشگاه شیراز بیان کرد: این بنیان فرهنگی در روایت‌های اسطوره‌ای دوره‌های پس از هخامنشی تداوم پیدا کرد و به یک جریان فرهنگی در شعر، ادبیات و داستان‌های حماسی ایرانیان تبدیل شد. آرمان و ایده ایرانیان طی تاریخ با همگرایی و وحدت فرهنگی به موضوعی سمبلیک از واقعیت تا ایده ایران به‌عنوان «پل فیروزه بین شرق و غرب» تبدیل شد؛ موضوعی بنیادین که هسته مرکزی این آرمان در بنای تخت‌جمشید در قرن ششم و پنجم پیش از میلاد نهادینه شده است.

بازخوانی جایگاه زنان در عصر هخامنشی بر پایه اسناد تخت‌جمشید

دکتر مهسا فیضی، استادیار بخش تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز نیز در سخنرانی خود با موضوع «زن در عصر هخامنشی بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی» اظهار کرد: تصویری که از زن ایرانی در یافته‌های باستان‌شناختی و اسناد اداری دوره هخامنشی شده، در تقابلی آشکار با آن چیزی است که مورخان یونانی درباره او نوشته‌اند. مهم‌ترین منبع شناخت اوضاع و احوال زنان در این دوره، الواح باروی تخت‌جمشید از زمان داریوش اول است؛ اسنادی که اطلاعاتی روشن درباره جایگاه اقتصادی و مدیریتی زنان ارائه می‌کنند.

او افزود: این لوح‌ها نشان می‌دهند که زنان از کارگران عادی تا زنان اشرافی چون ایردباما و آرتیستون با نام شخصی ثبت شده‌اند و در حوزه‌های متنوعی فعالیت داشته‌اند، از مدیریت کارگاه‌های نساجی و سرپرستی گروه‌های کاری تا دریافت جیره سفر در مأموریت‌های رسمی و مشارکت در فعالیت‌های تولیدی و پردازشی. افزون‌براین، جیره‌های اضافی برای زنان باردار و مادران نشان‌دهنده نوعی حمایت سازمان‌یافته از نیروی کار زن در نظام اقتصادی هخامنشی است.

فیضی بیان کرد: در کنار این داده‌های اداری، شواهد فرهنگ مادی از مهرهای اداری و پیکره‌های کوچک تا اشیای گنجینه اکسوس، تصاویری نمادین و آیینی از زنان ارائه می‌دهند که هرچند از جنس اطلاعات لوح‌ها نیستند، اما به‌عنوان شواهد مکمل، شناخت ما از جایگاه زنان را غنا می‌بخشند. بررسی هم‌زمان این داده‌های مادی و اسناد متنی، شناختی نزدیک‌تر به واقعیت از زن هخامنشی فراهم می‌کند؛ شناختی که فارغ از سوگیری روایت‌های یونانی است و بر شواهد مستقیم استوار است.

او یادآور شد: در مجموع، داده‌های باستان‌شناختی و اسناد تاریخی نشان می‌دهند که زن در امپراتوری هخامنشی نه عنصری حاشیه‌ای، بلکه بخشی از ساختار اقتصادی و اداری و دارای نقشی معنادار در جهان‌بینی شاهی بوده است؛ جهان‌بینی‌ای که در آن مشروعیت سیاسی از طریق پیوند با زنان خاندان سلطنتی تحکیم می‌شد و شاه استواری حکومت خویش را از ایزدبانوی آناهیتا می‌خواست.

دکتر بهزاد مریدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس نیز در آغاز این نشست، ضمن خوش‌آمدگویی به ایران‌شناسان خارجی، با اشاره به ظرفیت‌های فرهنگی استان گفت: این رویداد بستر مناسبی برای معرفی ظرفیت‌های گردشگری و فرهنگی استان است و می‌تواند زمینه‌ساز گسترش همکاری‌های بین‌المللی باشد و چهره تمدنی فارس را برجسته‌تر کند.

اجلاس بین‌المللی ایران‌شناسی از ۲۶ آبان‌ماه، به‌میزبانی دانشگاه شیراز آغاز شده و به‌مدت دو روز ادامه خواهد داشت.

حرکات دست و صورت بن سلمان هنگام سخنان ترامپ درباره حمله به مراکز هسته‌ای ایران (فیلم)

تماشاخانه

تئاتر شهر زیر بولدوزر؛ چه‌کسی جواب تخریب حافظه یک ملت را می‌دهد؟ (فیلم)

به بهروز و گوگوش گفتم بیایید نازنین ۲ را بسازیم / گوگوش آرتیسته واقعا، عاشقانه کار می‌کرد / یکی از کارهای سانسور این است که واقعیت را بزک کند (فیلم)

فیلم های دیگر