داستان ۷ مردی که با یک‌چهارم ثروت جهان، قدرتمندترین نهاد مالی تاریخ را خلق کردند(+عکس)

به مدت ده روز، این گروه در انزوای کامل، روی طرحی کار کردند که بعدها با نام «طرح آلدریچ» (The Aldrich Plan) شهرت یافت. محور اصلی این طرح، که عمدتاً بر اساس ایده‌های پال واربرگ و تجربه‌های بانکداری اروپایی تدوین شد، ایجاد یک نهاد مرکزی با ویژگی‌های زیر بود:

نخست متمرکزکردن ذخایر بانکی: طرح پیشنهاد می‌کرد که ذخایر نقدی بانک‌های سراسر کشور متمرکز شود تا در مواقع بحران بتوان از آن‌ها برای کمک به بانک‌های نیازمند استفاده کرد. دوم ایجاد یک پول واحد و انعطاف‌پذیر: این نهاد وظیفه چاپ یک ارز کاغذی واحد و یکپارچه را بر عهده می‌گرفت که بتواند بر اساس نیازهای اقتصادی منبسط و منقبض شود.

سوم نقش «آخرین راه چاره»؛ به این معنی که نهاد فوق باید به‌عنوان یک وام‌دهنده نهایی نیز عمل می‌کرد تا از ورشکستگی‌های زنجیره‌ای بانک‌ها جلوگیری کند.

آلدریچ با هوشیاری از به‌کاربردن عبارت «بانک مرکزی» پرهیز می‌کرد، زیرا این واژه در ذهن مردم آمریکا با قدرت بی‌حدوحصر و تسلط اشرافیت مالی گره‌خورده بود. پس نام «انجمن ملی ذخیره» (National Reserve Association) را برای نهاد جدید پیشنهاد داد و آن را «اتحادیه‌ای تعاونی از تمام بانک‌های کشور» توصیف کرد؛ عنوانی که بیشتر به سازوکاری مشارکتی شباهت داشت تا یک هیولای متمرکز قدرتمند.

ژانویه‌ی ۱۹۱۱، کمیسیون ملی پول گزارش نهایی خود را منتشر کرد و «طرح آلدریچ» رسماً روی میز کنگره قرار گرفت. رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه، ویلیام هوارد تفت، و انجمن بانکداران آمریکا فوراً پشت طرح ایستادند. به‌نظر می‌رسید مسیر هموار است.

اما تحولات سیاسی همه‌چیز را تغییر داد. در انتخابات نوامبر ۱۹۱۰، درست چند هفته پیش از جلسه محرمانه‌ی جزیره جکیل، دموکرات‌ها اکثریت مجلس نمایندگان را به دست آورده بودند. آن‌ها که خود را صدای مردم عادی و دشمن وال‌استریت می‌دانستند، طرح آلدریچ را چیزی جز قانونی‌کردن «تراست پول» نمی‌دیدند و به‌شدت با آن مخالفت کردند.

یکی از سرسخت‌ترین مخالفان، چارلز لیندبرگ سینیور بود، نماینده جمهوری‌خواه از مینه‌سوتا و پدر همان خلبان مشهوری که بعدها عرض اقیانوس اطلس را پیمود. او در نطقی آتشین اعلام کرد: «طرح آلدریچ همان طرح وال‌استریت است. آلدریچ که از دولت پول می‌گیرد تا نماینده مردم باشد، در عوض طرحی برای تراست‌ها ارائه می‌دهد.»

کاریکاتورهای سیاسی آن زمان، «انجمن ملی ذخیره» را به شکل اختاپوسی به تصویر می‌کشیدند که با بازوهای خود کاخ سفید، خزانه‌داری و کل اقتصاد کشور را به نفع وال‌استریت چپاول می‌کند.

این فشارها به تشکیل کمیته‌ای تحقیقاتی در مجلس نمایندگان انجامید؛ «کمیته پوژو» به ریاست آرسن پوژو. تحقیقات این کمیته افشا کرد که تمرکز قدرت مالی واقعاً همان‌قدر شدید است که مردم تصور می‌کردند.

افشاگری‌های کمیته مثل پتکی بر سر وال‌استریت فرود آمد و خشم عمومی را علیه بانکداران شعله‌ور کرد. نتیجه روشن بود: در سال ۱۹۱۲، دموکرات‌ها توانستند طرح آلدریچ را در کنگره شکست دهند. اما داستان ادامه داشت.

شکست طرح آلدریچ به معنای پایان کار نبود و اسکلت و ایده اصلی نقشه زنده ماند. آمریکا همچنان به راه‌حلی برای بی‌ثباتی بانکی نیاز داشت، و سیاست‌مداران خوب می‌دانستند بحران بعدی می‌تواند هزینه‌ای جبران‌ناپذیر داشته باشد.

در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۹۱۲، وودرو ویلسون، نامزد دموکرات‌ها، به پیروزی رسید. ویلسون در طول کارزار انتخاباتی خود علیه طرح آلدریچ موضع گرفته بود و اعلام کرد که هرگونه نهاد اصلاحی در نظام بانکی باید «عمومی و نه خصوصی» باشد و تحت کنترل دولت قرار گیرد. این وعده، طرح آلدریچ را ظاهراً به گور فرستاد.

اما پس از پیروزی ویلسون، مذاکرات پشت پرده در کنگره آغاز شد. معماران اصلی طرح جدید در کنگره، دو قانون‌گذار دموکرات بودند: کارتر گلس نماینده تندخوی ویرجینیا و رابرت اوون سناتور مترقی اوکلاهما. آن‌ها وظیفه داشتند طرحی را تدوین کنند که هم مشکل بی‌ثباتی بانکی را حل کند و هم رضایت جناح پوپولیست حزب دموکرات را به رهبری ویلیام جنینگز برایان، وزیر خارجه ویلسون و دشمن قسم‌خورده بانکداران، جلب نماید.

نهاد مرکزی دولتی: هیئت‌مدیره فدرال رزرو در واشنگتن‌دی‌سی تأسیس شد که اعضای آن توسط رئیس‌جمهور ایالات متحده منصوب و توسط سنا تأیید می‌شوند. این بخش، جنبه نظارت عمومی و دولتی را تأمین می‌کرد.

ساختار منطقه‌ای و خصوصی: کشور به ۱۲ منطقه تقسیم شد، هر منطقه یک بانک فدرال رزرو که سهامش در اختیار بانک‌های تجاری محلی بود؛ ساختاری که نفوذ بانکداران را تضمین می‌کرد.

به‌این‌ترتیب، ایده‌های اصلی جزیره جکیل یعنی متمرکزکردن ذخایر، پول انعطاف‌پذیر و نقش وام‌دهنده‌ی نهایی، همگی حفظ شدند. اما کنترل نهایی به‌جای آنکه کاملاً در دست بانکداران باشد، میان یک هیئت‌مدیره دولتی و بانک‌های خصوصی منطقه‌ای تقسیم شد. نام «انجمن ملی ذخیره» نیز جایش را به نظام فدرال رزرو داد؛ عنوانی خنثی‌تر که سایه‌ی منفور طرح آلدریچ را محو می‌کرد.

جلسه مخفیانه جزیره جکیل، به‌خوبی نشان داد که چگونه حلقه‌ای محدود از نخبگان مالی بر سیاست‌گذاری‌های کلان تأثیر می‌گذارند. نهادی که آنجا زاده شد، قرار بود سد راه بحران‌های مالی باشد اما در گذر زمان به یکی از جنجالی‌ترین کانون‌های نقد و مناقشه تبدیل شد.

اقتصاددانان مکتب پولی مانند میلتون فریدمن و آنا شوارتز، در کتاب جریان‌ساز «تاریخ پولی ایالات متحده» استدلال کردند که رکود بزرگ دهه‌ی ۱۹۳۰ نه سرنوشت محتوم سرمایه‌داری، بلکه محصول ناکامی فدرال رزرو بود. آن‌ها معتقد بودند این نهاد با انفعال و اجازه‌دادن به انقباض یک‌سوم حجم پول کشور، رکودی عادی را به فاجعه‌ای جهانی تبدیل کرد.

در عصر معاصر، منتقدان فدرال رزرو را به مخاطره اخلاقی متهم می‌کنند و می‌گویند این نهاد با ایفای نقش «آخرین ناجی»، به بانک‌های بزرگ جرئت می‌دهد تا بی‌محابا ریسک کنند؛ چراکه مطمئن‌اند در نهایت کسی برای نجاتشان وارد عمل خواهد شد؛ همان‌طور که در بحران مالی ۲۰۰۸ رخ داد.

باوجود همه‌ی انتقادها، هیچ‌کس نمی‌تواند قدرت فدرال رزرو را انکار کند. این نهاد با کنترل نرخ بهره، تنظیم عرضه پول و نظارت بر گردش تریلیون‌ها دلار، بر زندگی روزمره شهروندان آمریکا و همچنین بازارهای جهانی سایه می‌اندازد.

و شاید مهم‌تر از همه، میراث جزیره جکیل هنوز در ذات فدرال رزرو باقی‌مانده است: نهادی دوگانه، هم دولتی و هم خصوصی، هم شفاف و هم مبهم. نهادی که با یک اردوی به‌ظاهر ساده‌ی شکار مرغابی آغاز شد و امروز به‌عنوان یکی از مرموزترین و پرنفوذترین ستون‌های اقتصاد جهانی شناخته می‌شود.