صدای خفته انقراض از اعماق خزر

روند صعودی تلفات فوک خزری در سواحل استان نشان می‌دهد که عوامل آلودگی، صید بی‌رویه و بیماری‌ها را از دلایل اصلی هشدار سرخ برای انقراض فوک‌های خزری است که این موضوع مورد تایید مدیرکل حفاظت از محیط زیست مازندران است.

به گزارش ایسنا، در یک گشت‌زنی معمولی در سواحل دریای خزر، صحنه‌ای دلخراش و در عین حال هشداردهنده مشاهده شد، لاشه بی‌جان یک قلاده فوک خزری، که امواج آرام دریا آن را به ساحل آورده بودند. این مشاهده، بار دیگر زنگ خطر را برای وضعیت بحرانی این گونه در خطر انقراض و سلامت اکوسیستم دریای خزر به صدا درآورد.

فوک کشف شده، یک فوک بالغ به نظر می‌رسید، با جثه‌ای متوسط و طول تقریبی حدود ۱.۵ متر؛ پوست خاکستری متمایل به قهوه‌ای آن، در اثر گذشت زمان و تماس با آب و آفتاب، رنگ‌پریده و کدر شده بود. بوی تند و ناخوشایند تجزیه، فضای اطراف لاشه را پر کرده بود که نشان می‌داد چند روزی از مرگ حیوان گذشته است.

علائم واضحی از تورم در ناحیه شکم و اندام‌ها دیده می‌شد که حاکی از آغاز فرآیند تجزیه بود. بافت‌های نرم در برخی نقاط شروع به متلاشی شدن کرده بودند.

در نگاه اول، هیچ جراحت آشکار و بزرگی که ناشی از برخورد شدید با شناور یا شکار مستقیم باشد، بر روی بدن مشاهده نشد. با این حال، در اطراف باله‌های عقبی و ناحیه گردن، رد زخم‌ها و خراشیدگی‌های عمیق‌تری وجود داشت که می‌توانست نشانه‌ای از درگیری، یا گیر افتادن در تورهای ماهیگیری رها شده باشد. این زخم‌ها که به نظر می‌رسید پس از مرگ یا کمی پیش از آن عمیق‌تر شده‌اند، نیازمند بررسی دقیق‌تر بودند.

چشمان فوک بسته و کدر بود، و دهانش کمی باز و بی‌جان به نظر می‌رسید. روزهای گذشته لاشه فوک‌هایی که در سایر سواحل استان به ویژه ساحل محمودآباد هم نظر رهگذران را جلب کرده بود علاوه بر فساد جسم بخشی از سر این گونه دریایی متلاشی شده بود.

به طور کلی، لاشه به نظر می‌رسید که مدت زمان زیادی در آب شناور بوده و سپس به ساحل آورده شده است.

البته با توجه به حجم بالای مسافر در سواحل دریای خزر صبح شنبه ۲۸ تیر، ساحل نور نسبتاً آرام بود و امواج ملایمی به ماسه‌ها می‌رسیدند. اما در نزدیکی محل کشف لاشه و در امتداد خط ساحلی، مقادیر قابل توجهی از زباله‌های پلاستیکی، بطری‌ها، و قطعات تورهای ماهیگیری رها شده مشاهده می‌شد که شاهدی بر آلودگی‌های انسانی در این منطقه بودند. آسمان ابری و هوا خنک بود که بر غم‌انگیزی صحنه می‌افزود.

با توجه به وضعیت لاشه و عدم وجود جراحات واضح و بزرگ ناشی از ضربه مستقیم، می‌توان چندین فرضیه را برای علت مرگ این فوک مطرح کرد؛ اکبر برزگر یکی از صیادان مازندرانی که سال‌هاست روزیشان به دریا گره خورده است به ایسنا می‌گوید:  گیر افتادن فوک در تورهای ماهیگیری محتمل است زیرا بارها شاهد بودیم گونه‌های مختلف آبزیان در تورهای صیادان صید می‌شود.

وی می‌افزاید: زخم‌های مشاهده شده در اطراف باله‌ها و گردن، قویاً احتمال خفگی در تورهای ماهیگیری رها شده یا حتی تورهای فعال را مطرح می‌کند. این یکی از دلایل اصلی مرگ و میر فوک‌های خزری می‌تواند باشد.

سیدمحسن کاظمی‌تبار رئیس اداره محیط‌زیست دریایی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست مازندران نیز در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص تلف شدن فوک‌های خزری اظهار می‌کند:  باتوجه به فساد پیشرفته لاشه فوک‌ها امکان انجام کالبدشکافی تخصصی و تشخیص دقیق علت مرگ فراهم نشد.

وی می‌گوید: باتوجه به استمرار اجرای برنامه اقدام ملی حفاظت از فوک خزری در کنار بحث پایش موضوع نمونه‌برداری تخصصی از لاشه‌ها نیز در دستور کار قرار دارد.

کاظمی‌تبار با اعلام اینکه تعداد لاشه‌های شناسایی‌شده فوک خزری در سواحل استان از ابتدای سال ۱۴۰۴ تاکنون به ۳۹ قلاده رسیده است، می‌افزاید: بحث نمونه‌برداری روی تنها لاشه یک قلاده فک خزری در میانکاله انجام شد که پاسخ این نمونه‌برداری هنوز اطلاع‌رسانی نشده است.

وی یادآور می‌شود: مردم و مسافران لازم است درصورت مواجه شدن با لاشه فک خزری موارد را با سامانه ۱۵۴۰ تماس بگیرند.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست مازندران هم در گفت‌وگو با ایسنا از روند صعودی تلفات فوک خزری در سواحل استان خبر می‌دهد و عوامل آلودگی، صید بی‌رویه و بیماری‌ها را از دلایل اصلی می‌داند. همچنین به تشریح برنامه اقدام ملی و نیاز به همکاری‌های منطقه‌ای پرداخت.

محمدرضا کنعانی، می‌گوید: فوک خزری در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده گونه‌های «در معرض انقراض» قرار دارد، به دلیل موقعیت جغرافیایی مازندران، بخش مهمی از نوار ساحلی این استان را برای عبور و زیست موقت خود برمی‌گزیند، اما با تهدیدات جدی مواجه است.

روند صعودی تلفات؛ از آلودگی تا تورهای صیادی

کنعانی با ابراز نگرانی از وضعیت موجود، تصریح می‌کند: بر اساس داده‌های مستند، روند تلفات فوک خزری در سواحل استان مازندران از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۴ افزایش چشمگیری داشته است که این موضوع زنگ خطر جدی برای بقای این گونه با ارزش است.

وی در پاسخ به این سوال که دلایل اصلی این مرگ‌ومیرها چیست، توضیح می‌دهد: بررسی‌های میدانی و گزارش‌های فنی ما نشان می‌دهد که آلودگی‌های نفتی و صنعتی از طریق رودخانه‌ها و سواحل، کاهش منابع غذایی ناشی از صید بی‌رویه و رقابت با گونه‌های مهاجم، بیماری‌های ویروسی مانند دیستمپر سگ‌سانان (CDV)، گرفتار شدن در تورهای صیادی و خفگی، برخورد با شناورها، استرس ناشی از فعالیت‌های انسانی و تغییرات اقلیمی، از مهمترین عوامل مرگ‌ومیر این گونه ارزشمند هستند.

مدیرکل محیط زیست مازندران همچنین به چالش تشخیص دقیق علت مرگ اشاره می‌کند و می‌افزاید: اکثر لاشه‌های مشاهده شده در وضعیت پیشرفته فساد هستند که کالبد شکافی و تعیین علت دقیق مرگ را دشوار می‌سازد. متأسفانه بسیاری از این مرگ‌ومیرها نیز در خود دریا اتفاق افتاده و لاشه‌ها توسط جریان آب به ساحل رانده می‌شوند.

اقدامات اجرایی در قالب برنامه اقدام ملی حفاظت از فوک خزری

کنعانی در ادامه به تشریح اقدامات اجرایی اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران در قالب «برنامه اقدام ملی حفاظت از فوک خزری» می‌پردازد که با همکاری دانشگاه تربیت مدرس نور و مرکز امداد و نجات فوک خزری در حال پیگیری است.

وی در این خصوص می‌گوید: ما اقدام به تدوین برنامه اقدام ملی و استقرار دبیرخانه دائمی آن در دانشگاه تربیت مدرس نور کرده‌ایم که مسئول هماهنگی علمی، فنی و اجرایی است. همچنین، ادارات شهرستانی محیط زیست با همکاری دامپزشکی و مرکز امداد، مسئول پایش روزانه، مستندسازی، نمونه‌برداری و دفن بهداشتی لاشه‌ها هستند.

مدیرکل محیط زیست مازندران از تجهیز مراکز امداد و نجات خبر داد و یادآور می‌شود: سه مرکز امداد در بهشهر (میانکاله)، بابلسر و تنکابن در حال تجهیز هستند تا بتوانیم واکنش سریع، کالبدگشایی و احیای احتمالی فوک‌های گرفتار را انجام دهیم.

وی ادامه می‌دهد: همچنین، کمیته مشورتی تخصصی با حضور متخصصان، سازمان‌های مردم‌نهاد و جوامع محلی برای مشارکت در تصمیم‌سازی، آموزش و حمایت اجتماعی تشکیل شده است.

کنعانی به توسعه آموزش‌های تخصصی نیز اشاره کرد و می‌گوید: به‌تازگی کارگاه «اصول نمونه‌برداری و کالبدگشایی فوک خزری» در تاریخ ۴ خرداد ۱۴۰۴ در دانشگاه تربیت مدرس نور برگزار شد و نشست هماهنگی دستگاه‌های اجرایی نیز در تاریخ ۵ خرداد در اداره‌کل محیط زیست استان برای تصویب نقشه راه اجرایی و تسریع در اجرا برگزار شد.

ضرورت دیپلماسی منطقه‌ای و پایش هوایی

کنعانی بر اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای تأکید کرد و می‌افزاید: تقویت دیپلماسی منطقه‌ای در راستای الزامات کنوانسیون تهران و همکاری با کشورهای حاشیه خزر برای تبادل داده‌ها، تدوین پروتکل‌های مشترک و واکنش هماهنگ منطقه‌ای، برای حفاظت از این گونه حیاتی است.

مدیرکل محیط زیست مازندران به لزوم انجام پایش دریایی و هوایی برای شناسایی لاشه‌های سالم‌تر جهت بررسی و تعیین دلایل تلفات، تسریع در تکمیل تجهیزات مراکز امداد و نجات، تأمین منابع مالی برای نمونه‌برداری تخصصی و کالبدگشایی‌های علمی و همچنین طرح جمع‌آوری تورهای غیرمجاز و سرگردان (تورهای شبح) تأکید کرد.

وی از عموم مردم و صیادان نیز خواست تا در صورت مشاهده لاشه یا فوک زنده گرفتار، مراتب را سریعاً به ادارات محیط زیست اطلاع دهند تا اقدامات لازم صورت گیرد.

مرگ هر فوک خزری، با توجه به کاهش چشمگیر جمعیت این گونه در دهه‌های اخیر و قرار گرفتن آن در فهرست سرخ گونه‌های در خطر انقراض، یک ضایعه جدی زیست‌محیطی محسوب می‌شود.

 این حادثه، بار دیگر ضرورت توجه جدی‌تر به حفاظت از این تنها پستاندار دریای خزر، کنترل آلودگی‌ها، مدیریت صحیح صید و جمع‌آوری تورهای رها شده را یادآوری می‌کند.

به گزارش ایسنا، آشکارا پیداست که انقراض هر گونه جانوری می‌تواند به برهم زدن اکوسیستم منطقه و بروز آسیب‌هایی در پهنه دریا منجر شود. در حقیقت از بین رفتن این گونه می‌تواند به افزایش جمعیت برخی از موجودات و کاهش جمعیت برخی دیگر بیانجامد که در نهایت بر کل زنجیره غذایی دریای خزر تأثیر می‌گذارد چراکه فک‌های خزری نقش مهمی در سلامت دریای خزر دارند و با خوردن ماهی‌های بیمار، به حفظ سلامت جمعیت ماهی‌ها و سایر موجودات کمک می‌کنند. در نتیجه نبود فک خزری در دریا منجر به عدم تعادل در اکوسیستم این دریا و آسیب به چرخه غذایی آن خواهد شد.

رازهای خود را برای «چت‌جی‌پی‌تی» فاش نکنید!

تماشاخانه

ریل تنش در دل هیمالیا ؛ آیا چین چراغ خاموش در حال آماده شدن برای جنگ با هند است؟ (فیلم)

زنده شدن خاطرات فیلم شهر موش‌ها هنگام مانور مقابله با خرس در ژاپن (فیلم)

فیلم های دیگر