"مهمانخانه قائلی اصفهان"؛ ترمیم هوشمندانه معماری یک خانه مخروبه(+عکس)

عصر ایران - برگزاری جشن یا مهمانی در خانه کوچکِ خانواده ای در اصفهان را در نظر بیاورید. خانه ای کوچک اما موقر با حیاطی گشوده به آسمان که خانواده ای کوچک اوقات خود را در آن به خوشی و آرامی سپری می کنند و پذیرای گرم مسافرانی خواهند بود که بعد از ورود به خانه ایشان، “مهمان” خوانده می شوند.

همه چیز به آراستگی برپاست و همه در کارند تا مهمانان بیایند. نزد خانواده اصفهانی ما، مهمان را شأنی عظیم است، او را حبیب خدا می خوانند و قرار است ایام کوتاهی را نزد ما بگذراند؛ در تجربه مهمانی که به مبارکی حضور او برپا شده شرکت کند و خاطری خوش با خود به یادگار داشته باشد. 

معمار می گوید: هنگام مواجهه ما، از خانه مخروبه ای افسرده بیشتر باقی نمانده بود. خانه در محله ای تاریخی و در میانه کوچه تنگی قرار داشت که امکان عبور ماشین در آن نبود. عجیب بود چگونه این کوچه خوش طمع از دست ویرانی های افسار گسیخته زمان ما جان سالم به در برده بود.

درب خانه در زیر ساباط و پنجره ای از بالا نظاره گرِ کوچه بود. خانواده قائلی، پدر و دو پسر، این مخروبه را به پیشنهاد دوست خیر خواهی و به قیمت بسیار ناچیزی خریده بودند. به امید اینکه روزگاری با تخریب و نوسازی، هم سرمایه ای برای آینده فرزندان فراهم آورد و هم مکانی برای پذیرایی مهمانانی باشد که از دیگر شهر ها و شهرستان ها می آمدند و چند روزی مهمان خانواده قائلی بودند.

اما به لطف کوچه و همسایگانی که هنوز سرمایه های تاریخی خود را به باد نداده بودند، امکان تخریب و نوسازی نه تنها سودی نداشت بلکه همین مساحت اندک را به واسطه تعریض گذر و عقب نشینی و هزار و یک داستانِ شهرداری و آتش نشانی و … از دست می داد.

در مجموعه مطالب معماری، هدف معرفی توان و ظرفیت بالای این علم نزد معماران صاحب سبک کشورمان است. این آثار به وضوح نشان می دهند که دانش معماری در ایران مطابق با پیشرفت های روز و حتی فراتر از آن قرار دارد که می تواند جایگاه خاص کشورمان در خلق آثار هنری و حرفه ای را اثبات کند. بنابراین در تصاویر این مطالب ما فقط از هنر و دانش معماری لذت می بریم و درباره این علم سخن می گوئیم...

خانه متعلق به دوران متأخر بود اما هنوز امکانات و ویژگی های فضایی ارزشمندی داشت. اگرچه فاقد اشکال و آرایش پرکار همچون خانه های عیان شهر بود ولی همین سادگی و کم گویی فراهم آورنده آرامش و سکوتی لذیذ بود. بر ما روشن بود که بی مهری دوران ها چهره شاداب خانه را پشت نقاب پیری پنهان کرده و به آب و جارویی اساسی نیاز دارد.

سر و وضع خانه به ما می گفت که متعلق به پایین دستان جامعه است ولی معلوم نبود چه بر سر او در این سال ها آمده بود. 

خانه از دو بخش در جهت شرقی- غربی تشکیل شده بود که توسط حیاطی در مرکز از یکدیگر جدا می شدند. دو طبقه در بخش غربی و یک طبقه در بخش شرقی. چهار اتاق خانه در بخش بلندتر بر روی هم قرار داشتند و دسترسی به آنها بعد از حیاط از طریق راهرو و پله ای مستقیم به طبقه بالا میسر می شد.

ویژگی قابل تأمل اتاق ها، دیوار و دری بود که در میانه آنها قرار داشت و این امکان را فراهم می کرد که با گشودن درها هر دو اتاق تبدیل به فضایی پیوسته و وسیع تر گردد. در ادبیات معماری ایرانی، اتاق های بزرگ، به اصطلاح پنج دری هایی بودند که قابلیت تبدیل به اتاق های سه دری و دو دری کوچکتر را داشتند و بالعکس. به طور کلی وضعیت اتاق ها و بخش غربی خانه بد نبود. هندسه و الگو های فضایی چشم گیری داشت و رد پای تاریخ به خوبی در آن نمایان بود. اما جایی برای جمع شدن و گرد آمدن مهمانان به دور یکدیگر نداشت.

در بخش شرقی، اثر مداخلات ساکنین قبلی خانه بسیار متفاوت بود. چیزی که معلوم بود در سال های دهه شصت شمسی، بخش شرقی ساختمان دچار تحول و نوسازی شده بود که حاصل آن به شکل نامناسبی به بخش روبرویی دهن کجی می کرد.

دو اتاق بی تناسب یکی بزرگتر و دیگری کوچکتر و آشپزخانه ای در انتها. این اختلاف چنان عظیم بود که گویی این دو متعلق به یک خانه نبودند. آشپزخانه که در انتهای تاریکِ خانه قرار گرفته بود، سقفی فرو ریخته داشت.  به لطف این خرابی روزنی فراهم آمده بود که امکان ورود نور و هوای تازه را به داخل خانه می داد. چنین اندیشیدیم که با جابجایی آشپزخانه و کنار کشیدن آن از گشودگی سقف، خرابی سقف تبدیل به موهبتی می گردد که امکان تبدیل آن به حیاطی کوچک در کنار آشپزخانه را پدید می آورد.

حالا فضایی داشتیم که در میان دو حیاط بود و بهترین مکان برای جمع شدن مهمانان به دور هم و پذیرایی از ایشان، بِسان ایوان های قدیم بود. یک رو به حیاط اصلی و روی دیگر به حیاط کوچکی که حاصل خرابی سقف و هدیه زمان بود. آشپزخانه هم دسترسی آسان به فضای پذیرایی جمعی داشت و علاوه بر این از نور طبیعی و هوای مطبوع نیز برخوردار شده بود.

جبهه شرقی که بار دیگر در حال پوست اندازی بود، بامی تخت و یکدست داشت که خیال خوابیدن بر بام خنکِ شب های تابستان و چشم دوختن بر درخشش ستارگان را در ذهن می آورد و حالا گشایشی که در مرکز آن به واسطه حیاط کوچک ایجاد شده بود، او را از خطر فراموشی نجات  می داد.

ساکنین قبلی خانه ما کمی نسبت به بام بی مهری نشان داده و دسترسی مستقیم و استفادة جمعی را از او محروم کرده بودند. راه حل برقراری ارتباطی میان دو بخش خانه بود به نحوی که با ایجاد پلی در طبقه دوم و در ادامه حرکت پله، بام تبدیل به فضایی با شخصیت می گردید و می توانست همچون حیاطی دیگر مورد استفاده قرار گیرد.

همچنین در زیر پل، امکان ایجاد فضایی سایه دار و گشوده رو به حیاط طبقه همکف میسر شد که مسیرِ هشتی تا اتاق ها را کیفیتی متنوع می بخشید. دو اتاق کوچکی که بر روی کوچه و در کنار بام قرار داشتند، حالا در مقابل از حیاط و منظره ای در خور برخوردار شده بودند. با اختصاص یکی از این اتاق ها به آشپزخانه ای کوچک و بخش خدماتی خانه،”می توانستیم از مهمانان بر روی بام به صرف شربت و تماشای آسمان پذیرایی کنیم.”

دیوارهای سراسر سفید، مرزها را کمرنگ تر می کرد و خانه ما را بسیار دلباز تر از آنچه در عدد بود، می نمود. بوی نمِ خاکی که از آجر فرش ها عصر هنگام بلند می شد، آدم را به اعماق هزاران ساله اش فرو می بُرد و دو قوس دیوار های حیاط، یادگاری باشکوه از ایام تلخ و شیرینی بود که بر خانة ما گذشته بود. خانة پیر ما حالا رنگی از نشاط جوانی بر چهره داشت، در سکوت درون لبخند می زد و چشم انتظار به در دوخته بود.

اطلاعات پروژه:

نام پروژه : مهمانخانه ی قائلی اصفهان
موقعیت پروژه : استان اصفهان
آدرس پروژه : اصفهان، خیابان سنبلستان
شرکت مشاور : استودیو Use (گروه طراحی فضا، رویداد، شهر)
معمار مسئول : محمد عرب، احسان حاجی رسولی ها، مینا معین الدینی
تیم طراحی : الهه حاج دایی، میلاد علیدوستی
گرافیک و پرزانته : گروه طراحی فضا، رویداد، شهر
تاریخ آغاز پروژه : 1394
تاریخ پایان پروژه : 1396
مساحت زمین ( متر مربع ) : 160
مساحت زیر بنا ( متر مربع ) : 190
دسته بندی کاربری : هتل
تیم اجرایی : همایون جوانبخت
كارفرما : خانواده قائلی
عکاسی پروژه : احسان حاجی رسولی ها

جهان معماری

آغاز سریال «آرزوهای چپکی» با حضور عموپورنگ

بیشتر بخوانید:

«خانه تک طاق»: معماری مدرن با ادای احترام به سنت در نجف آباد/ برگزیده جایزه معما(عکس)

تماشاخانه

آمار فاجعه بار یوز ایرانی؛ شاید حتی زیر 20 عدد! (فیلم)

مرز دسته ماهیتابه‌ای ! متعلق به کدام کشور است و درباره‌اش چه می‌دانید؟ (فیلم)

فیلم های دیگر