از "کنستانتین‌ پل" تا استانبول: داستان یک نام

عصر ایران - نام شهری که امروز با عنوان استانبول شناخته می‌شود، تاریخی طولانی و چندوجهی دارد؛ نامی که در خود بازتابی از امپراتوری‌ها، آیین‌ها، و زبان‌های گوناگون است. 

این شهر در سال ۳۳۰ میلادی توسط کنستانتین کبیر، امپراتور روم، به عنوان پایتخت جدید امپراتوری روم شرقی بنا نهاده شد و «کنستانتین‌ پل» (شهر کنستانتین) نام گرفت. 

این نام، قرن‌ها بر تارک شهر ماند و حتی پس از آنکه عثمانیان در سال ۱۴۵۳ (۸۵۷ هجری قمری / حدود ۸۳۱ هجری شمسی) آن را فتح کردند، در اسناد رسمی و نقشه‌های اروپایی همچنان رایج بود.

اما در میان مردم، به‌ویژه مسلمانان عثمانی، نام‌های دیگری رواج داشت: از جمله اسلامبول، که معنای تحت‌اللفظی آن «شهر اسلام» است؛ نشانه‌ای از پیروزی اسلام بر پایتخت مسیحیت شرقی.

 در واقع، "اسلامبول" بیشتر عنوانی فرهنگی-ایدئولوژیک بود که در کنار نام‌های دیگر استفاده می‌شد، گرچه هیچ‌گاه جای "کنستانتینیه" (قسطنطنیه) را در مکاتبات رسمی عثمانی نگرفت.

تحول بزرگ اما در اوایل قرن بیستم رخ داد. پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی و تأسیس جمهوری ترکیه به رهبری مصطفی کمال آتاتورک در سال ۱۹۲۳، گرایش به ترکی‌سازی اسامی و مفاهیم شدت گرفت. 

در این راستا، از سال ۱۹۳۰، جمهوری ترکیه از کشورهای جهان خواست که در مکاتبات رسمی، به جای "کنستانتینوپل"، نام "استانبول" (Istanbul) را به‌کار برند. این نام برگرفته از عبارت یونانی "εἰς τὴν Πόλιν" (ایس تین پولین) به معنی «به سوی شهر» بود؛ عبارتی که مردم یونانی‌زبان در دوران بیزانس هنگام اشاره به این شهر پرشکوه از آن استفاده می‌کردند؛ چون قسطنطنیه در دوران بیزانس مرکز اصلی تمدن و سیاست بود و وقتی مردم می‌گفتند «به شهر می‌رویم»، منظورشان همان قسطنطنیه بود.

پس «استانبول» دقیقاً به معنای «شهر اسلام» نیست (بر خلاف «اسلامبول») و در واقع معنای خاصی مانند «شهر فلان» ندارد؛ بلکه شکل تحول‌یافتۀ عبارت یونانیِ «به‌سوی شهر» است که با گذر زمان در زبان ترکی جا افتاده.

بنابراین، «استانبول» در اصل تلفظ تغییر‌یافتۀ یک عبارت یونانی است که در طی سده‌ها با فرهنگ اسلامی، عثمانی و در نهایت ملی‌گرایی ترکی درآمیخت و به نام رسمی و جهانی این شهر بدل شد.

نوروساینس توضیح می‌دهد: چطور با شنیدن چند نوت اول موسیقی، کل آن در حافظۀ ما تداعی می‌شود؟

بیشتر بخوانید:

ظهور و سقوط امپراتوری عثمانی

سقوط قسطنطنیه: پایان بیزانس، آغاز جهانی نو

تماشاخانه

فرار تاریخی از زندان آلکاتراز / آیا سه زندانی هنوز زنده‌اند؟ نامه‌ای در سال ۲۰۱۳ : من ۸۳ سالمه و هنوز زنده‌ام (فیلم)

شلیک به قلب معشوقه اشرف / شایعات عاشقانه و پایان یک سیاستمدار / خونریزی در شبستان: قتل وزیر دربار در روز عزای حسینی (فیلم)

فیلم های دیگر