کلنل علینقی وزیری، معمار موسیقی معاصر ایران (+عکس)

علینقی وزیری اولین موسیقی‌دان ایرانی در تاریخ معاصر بود که برای تحصیل موسیقی به اروپا رفت و پس از بازگشتش به ایران تا مدت‌ها تنها موسیقی‌دانی بود که با تئوری موسیقی کلاسیک غرب آشنا بود و آن را ترویج ‌داد. همچنین وی با نگارش کتاب دستور تار اولین کسی بود که ردیف موسیقی ایران را به صورت مکتوب به نت در آورد.

علینقی وزیری پیشوای آهنگسازی ایران معاصر و پدر موسیقی معاصر ایران ، در مهر 1265 در تهران به دنیا آمد و به واسطهٔ پدرش موسی‌خان وزیری معروف به موسی‌خان میرپنج، که سرتیپ قزاق‌خانه بود در نوجوانی وارد ارتش شد و از همین طریق با موسیقی نظامی آشنا شد. مادر او بی‌بی‌خانم استرآبادی) مؤسس «مدرسهٔ نسوان» (اولین دبستان دخترانه در تهران) بود.

اگر چه در باقی عمرش مدت‌ها در مناسب مختلف نظامی کار کرد و حتی به درجهٔ کلنلی هم رسید، اما علاقهٔ او به موسیقی نهایتاً بر علاقه‌اش به امور نظامی چیره شد و بیشتر عمرش را صرف موسیقی کرد. او که از دانش‌آموختگان مدرسه سن لویی در تهران بود، در حوالی سی‌سالگی به اروپا رفت و در آلمان و فرانسه آموزش موسیقی به روش غربی دید.

کلنل علینقی وزیری ( 1265 - 1358)، پدر موسیقی معاصر ایران (نشسته وسط) میان شاگردانش

مهم ترین اتفاق در موسیقی معاصر ایران که باعث تحولی عظیم شد از این قرار بود که در حد فاصل سال ۱۲۹۰ که علینقی وزیری از ارتش کناره‌گیری کرد تا سال ۱۲۹۷ که به اروپا رفت، یک شیوهٔ نت‌نویسی برای موسیقی سنتی ایرانی ابداع کرد و قصد کرد که با استفاده از آن ردیف موسیقی ایرانی را مکتوب کند.

برای همین سراغ خاندان هنر رفت که به خانواده علی اکبرخان فراهانی نوازنده افسانه ای تار عصر ناصرالدین شاه اطلاق می شد .خاندان فراهانی به خاندان هنر معروف است به این دلیل که بنیان‌گذاری و تکوین ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی را منسوب به آنان می‌دانند.

وزیری ابتدا به سراغ پسر علی اکبرخان یعنی آقاحسینقلی رفت اما به توصیهٔ او نزد برادرش میرزاعبدالله رفت و ظرف مدت یک سال و نیم تمام ردیف میرزاعبدالله را به نت در آورد. سپس به نزد آقاحسینقلی بازگشت تا ردیف او را هم به نت در آورد اما به خاطر خلق و خوی خاص او که با بی‌حوصلگی همراه بود پس از نت‌نویسیِ سه دستگاه از ردیف او (شورِ وسط دسته، ماهور و همایون) از این کار دست کشید.

با توجه به این که وزیری در سال ۱۲۹۲ به روسیه سفر کرد، گمان می‌رود که او تنها دو سال (۱۲۹۰ تا ۱۲۹۲) روی نت‌نویسی ردیف‌ها کار کرده باشد.بدین ترتیب وزیری در یک فرصت بی نظیر تاریخی در حالی که اساتید موسیقی با خست تمام مانع انتقال هنر خود به دیگران می شدند با درک محضر میرزا عبدالله فراهانی که با گشاده رویی حضور وی را پذیرفت توانست موسیقی ایرانی را در کامل ترین روایت از خطر حذف و فراموشی و اشتباه و نابودی نجات دهد.

خالقی نیز عمدهٔ فعالیت‌های موسیقایی وزیری در این دوران را در سه سال منتهی به سفر اروپا توصیف می‌کند که به معنای فاصلهٔ سال‌های ۱۲۹۰ تا ۱۲۹۲ است. به گفتهٔ خالقی در این سه سال وزیری زندگی درویشانه‌ای گزیده بود و با فروش اثاث منزلش زندگی می‌گذراند.بدین ترتیب موسیقی ایرانی توسط علینقی وزیری نوشته و ثبت شد و از گزند نابودی حفظ شد و راه بو چراغ بزرگی شد برای نوازنده ها و آهنگسازان آینده .

وزیری همچنین در این دوره شروع به نگارش کتابی کرد که بعدها با نام دستور تار منتشر شد. از شواهد بر می‌آید که وزیری طرح کلی این کتاب را زمانی که روی نت‌نویسی ردیف میرزاعبدالله و آقاحسینقلی کار می‌کرد، تنظیم کرده باشد. اما او این کتاب را پس از سفرش به اروپا و تحت تأثیرات تعلیماتش در آنجا تکمیل کرد.

کتاب دستور تار نهایتاً در سال ۱۳۰۱ ه‍.خ در برلین منتشر گردید.در اسفند ۱۳۰۲ وزیری «مدرسه عالی موسیقی» را در تهران تأسیس کردو این سنگ بنای بزرگی شد برای آموزش علمی موسیقی در ایران. وزیری در سال ۱۳۰۵ کلاس دختران را در مدرسه عالی موسیقی راه‌اندازی کرد .ابوالحسن صبا، روح اله خالقی، موسی معروفی،جواد معروفی، حسین سنجری،حشمت سنجری،عبدالعلی وزیری در محضر او تربیت شدند.

کسانی مثل عارف قزوینی ،هرمز فرهت ، غلامحسین مین‌باشیان ، محمدرضا لطفی منتقد روش آهنگسازی و نت نویسی او بودند.

منبع: مرور قدیم

کانال عصر ایران در تلگرام