وقتی شعر به کمک علم می‌آید؛ بررسی ردپای تنها گرازماهی آب شیرین دنیا در ادبیات باستانی چین (+عکس)

اشعار باستانی چینی اطلاعات جالبی را درباره گرازماهی بدون باله‌ی رود یانگ‌تسه که به شدت در خطر انقراض است، آشکار می‌کنند.

در حدود سال ۱۷۶۵، «چیان‌لونگ»، امپراتور و شاعر چینی در حال قایق‌سواری در رود یانگ‌تسه به سوی شهر شرقی «ژنجیانگ» بود که با منظره‌ای نفس‌گیر مواجه شد: گروهی از آنچه امروز به آن‌ها گرازماهی‌های بدون باله‌ی یانگ‌تسه (Neophocaena asiaeorientalis) می‌گوییم، از سطح آب بیرون آمدند. او در شعری که بعداً در جلد دوم «مجموعه امپراتوری اشعار» منتشر شد، نوشت:

گرازماهی‌ها نور ماه را در امواج نقره‌ای تعقیب می‌کردند، همچون اژدهایی که ابرهای طوفان‌زا را به پیش می‌کشد.

به گزارش زومیت، حدود ۳۰۰ سال بعد، دانشمندان برای ترسیم محدوده‌ی تاریخی این پستاندار دریایی در خطر انقراض، صدها شعر باستانی چینی را بررسی کردند تا اشاره‌ای به این حیوان کمیاب بیابند؛ به این امید که بتوانند پراکندگی تاریخی آن را ترسیم و تهدیدات کنونی علیه این زیرگونه‌ی شکننده را بهتر درک کنند. گرازماهی یانگ‌تسه منحصراً در رود یانگ‌تسه‌ی چین یافت می‌شود و تنها گرازماهی آب شیرین در جهان محسوب می‌شود. تنها حدود ۱۲۵۰ گراز ماهی در طبیعت باقی مانده‌اند. یائویائو ژانگ، بوم‌شناس در مؤسسه‌ی آبزی‌زیست‌شناسیِ آکادمی علوم چین، می‌گوید:

دسترسی به داده‌های تاریخی به ما امکان می‌دهد که متوجه شویم کاهش جمعیت از چه زمانی آغاز شد و این تغییرات را به تهدیدات احتمالی مانند تخریب زیستگاه، تغییرات اقلیمی، شکار بیش از حد، بیماری یا ورود گونه‌های مهاجم ربط دهیم.

وقتی شعر به کمک علم می‌آید؛ بررسی ردپای تنها گرازماهی آب شیرین دنیا در ادبیات باستانی چین

تصویر چاپ چوبی از دوره‌ی سلسله‌ی مینگ، برگرفته از کتاب سان‌تسای توهویی (به انگلیسی: Compendium of the Three Powers) که توسط «وانگ چی» (۱۵۷۳–۱۶۲۰) گردآوری شده است؛ این کتاب شامل ۴۹ جلد شعر درباره‌ی پرندگان و حیوانات است. این شعر به‌دقت گرازماهی بدون باله‌ی یانگ‌تسه را از نظر ویژگی‌های ظاهری، نحوه‌ی بیرون‌آمدن از آب و رفتارهای مادری توصیف کرده است.

ژانگ و همکارانش برای انجام مطالعه روی گرازماهی یانگ‌تسه به اشعار باستانی روی آوردند؛ زیرا در منابع رسمی به‌ندرت به این حیوانات اشاره شده است. ژانگ می‌گوید:

ما با استفاده از یک پایگاه داده‌ی آنلاین از ادبیات چینی، نام‌های تاریخی مختلف گرازماهی بدون باله‌ی یانگ‌تسه را در اشعار سلسله‌های مختلف جست‌وجو و هر اشاره را به‌صورت دستی بررسی کردیم تا مطمئن شویم که واقعاً به این گرازماهی و نه حیوانی دیگر، اشاره شده است. شاعران رفتارهای واقعی این گرازماهی‌ها را با زبان زنده‌ای توصیف کرده‌اند، عباراتی مانند «موج‌پراکنی»، «موج‌های خروشان» و «خم‌شدن در برابر باد» از جمله این توصیف‌ها هستند.

پژوهش دانشمندان که در نشریه Current Biology منتشر شده است، ۷۲۴ شعر را شناسایی کرد که در آن‌ها به گرازماهی اشاره شده بود. نیمی از این اشعار اطلاعاتی درباره‌ی مکان‌هایی داشتند که گرازماهی‌ها در آن‌ها دیده شده‌اند.

این نگاه به گذشته نشان داد که محدوده‌ی پراکندگی گرازماهی یانگ‌تسه در طول ۱۴۰۰ سال حدود ۶۵ درصد کاهش یافته و این کاهش در قرن گذشته شدت بیشتری پیدا کرده است. اشعار قدیمی‌تر از زیست گرازماهی‌ها در شاخه‌ها و دریاچه‌های اطراف رود یانگ‌تسه خبر می‌دادند، اما در اشعار جدیدتر این اشارات به‌طرز چشمگیری کاهش یافته‌اند. پژوهشگران نتیجه گرفتند که پراکندگی این زیرگونه در شاخه‌ها و دریاچه‌ها حدود ۹۱ درصد کاهش یافته است.

ینس-کریستیان سوِنینگ، ماکرو بوم‌شناس از دانشگاه آرهوس دانمارک که در پژوهش مشارکت نداشت، می‌گوید: «این مطالعه بر پایه‌ی نمونه‌های پیشین بی‌شماری بنا شده است که نشان می‌دهند متون تاریخی می‌توانند به فهم پراکندگی گونه‌ها در گذشته و همچنین نقش انسان در از بین‌رفتن تنوع زیستی کمک کنند.»

برای مثال، دانشمندان ترکیب گونه‌های جانوری سابق در یونان را با کمک توصیف‌هایی از اشعار حماسی باستانی بازسازی کرده‌اند. اگرچه استفاده از این روش با چالش‌هایی همراه است و گاهی ممکن است دقیق نباشد، «قطعاً پتانسیل بالایی» برای به‌کارگیری آن در مورد دیگر گونه‌ها در سایر مناطق جهان وجود دارد. ژانگ می‌گوید:

در گام بعدی، تیم ما قصد دارد دوباره به اشعار جمع‌آوری‌شده رجوع کند تا اطلاعاتی درباره‌ی شکل گذشته‌ی رودخانه، اندازه‌ی گروه‌های گرازماهی و رفتارهای آن‌ها پیش از کاهش جمعیتشان بیابد.

کانال عصر ایران در تلگرام