فناوری نمایشگرهای سهبعدی هولوگرافیک بهعنوان یکی از نوآوریهای پیشرفته در حوزه الکترونیک و اپتیک، نقش مهمی در تحولات نظامی و طرحریزی عملیاتی ایفا میکند.
به گزارش دانشجو، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در راستای توسعه فناوریهای بومی و متناسب با نیازهای نبردهای آینده، در اواسط دهه نود شمسی موفق به طراحی و ساخت یک نمایشگر سهبعدی هولوگرافیک شد که در نمایشگاه اقتدار سال 1397 رونمایی گردید.
این نمایشگر که در رده هولوگرافیک انعکاسی قرار میگیرد، با استفاده از انعکاس تصاویر از پنلهای نمایش روی سطوح اپتیکی نیمهانعکاسی (Semi-Reflection)، تصاویری سهبعدی، معلق در فضا و شفاف (Transparent) ایجاد میکند.
این فناوری اگرچه با هولوگرامهای واقعی مبتنی بر لیزر که در دانشگاههای بزرگ جهان در حال تحقیق و توسعه هستند، متفاوت است، اما به دلیل سادگی عملکرد و هزینه کمتر، کاربردهای عملی قابلتوجهی در پایش عملیاتها و طرحریزی نبردها دارد.
درادامه، به بررسی فنی این فناوری و ساختار نمایشگرهای هولوگرافیک انعکاسی میپردازیم و سپس نقش آن را در عملیات نیروی دریایی ارتش ایران تحلیل میکنیم.
هولوگرام و مفهوم نمایش سهبعدی
هولوگرام بهمعنای تصویر سهبعدی تمامنما از یک جسم است و ریشه در علوم فیزیک نور دارد. در مفهوم علمی، هولوگرامها از تداخل امواج نور برای ضبط و بازسازی تصاویر سهبعدی استفاده میکنند. این فناوری در پیشرفتهترین شکل خود، توسط لیزر و الگوهای تداخلی پیچیده ایجاد میشود که امکان بازسازی دقیق عمق و زاویه دید را فراهم میکند.
با این حال، به دلیل هزینههای بالا و پیچیدگیهای فنی، هولوگرامهای واقعی هنوز بهصورت گسترده تجاریسازی نشدهاند. در مقابل، فناوریهای سادهتر مانند نمایشگرهای هولوگرافیک انعکاسی، از روشهای اپتیکی برای ایجاد توهم سهبعدی استفاده میکنند و بهعنوان جایگزینی کاربردی در بسیاری از حوزهها، از جمله امور نظامی، بهکار گرفته میشوند.
نمایشگر سهبعدی هولوگرافیک نیروی دریایی ارتش ایران در دسته هولوگرافیک انعکاسی قرار میگیرد. این نوع نمایشگرها بهجای استفاده از لیزر و الگوهای تداخلی، از انعکاس تصاویر روی سطوح نیمهانعکاسی بهره میبرند تا تصاویری شناور و سهبعدی در فضا ایجاد کنند. این تصاویر شفاف و قابلمشاهده از زوایای مختلف هستند و به همین دلیل به آنها هولوگرام نیز گفته میشود، اگرچه از نظر علمی با هولوگرامهای واقعی متفاوتاند.
ساختار فنی نمایشگر هولوگرافیک انعکاسی نیروی دریایی
در این سیستم، تصاویر اولیه توسط پنلهای نمایش (مانند LCD یا LED) تولید میشوند. این پنلها معمولاً در زوایای خاصی نسبت به سطح اپتیکی قرار میگیرند. سطح اپتیکی نیمهانعکاسی (Semi-Reflective Surface) که میتواند از جنس شیشه یا مواد پلیمری خاص باشد، نقش کلیدی در ایجاد توهم سهبعدی دارد. این سطح بهگونهای طراحی شده است که بخشی از نور را منعکس کرده و بخشی را عبور دهد. با انعکاس تصاویر از پنلهای نمایش روی این سطح، تصویر نهایی بهصورت شناور در فضا به نظر میرسد.
از نظر فنی، این فناوری از اصول اولیه انعکاس و شکست نور بهره میبرد. زاویه قرارگیری پنلها و سطح نیمهانعکاسی بهگونهای تنظیم میشود که عمق و پرسپکتیو تصویر حفظ شود و بیننده بتواند با تغییر زاویه دید، جنبههای مختلف تصویر را مشاهده کند. این ویژگی بهویژه در نمایش نقشههای سهبعدی، مدلهای ناوها، زیردریاییها یا مسیرهای عملیاتی بسیار مفید است. شفافیت (Transparency) تصاویر نیز به کاربران اجازه میدهد تا چندین لایه اطلاعاتی را بهصورت همزمان مشاهده کنند، بدون اینکه جزئیات تصویر مخدوش شود.
یکی از مزایای اصلی این نوع نمایشگرها نسبت به هولوگرامهای مبتنی بر لیزر، سادگی طراحی و هزینه پایینتر است. در حالی که هولوگرامهای لیزری نیاز به تجهیزات پیچیده و شرایط نوری خاص دارند، نمایشگرهای انعکاسی میتوانند با استفاده از فناوریهای موجود و با هزینهای مقرونبهصرفه تولید شوند. با این حال، محدودیتهایی نیز وجود دارد؛ از جمله اینکه این نمایشگرها نمیتوانند عمق واقعی و جزئیات کامل هولوگرامهای لیزری را ارائه دهند و بیشتر بهعنوان یک ابزار بصری برای نمایش اطلاعات عمل میکنند و با توجه به ماهیت تحقیقاتی این پروژه، به نظر میرسد در مسیر ساخت نمایشگر های مبتنی بر لیزر قرار گرفته ایم.
نقش نمایشگر هولوگرافیک در طرحریزی عملیاتی نیروی دریایی
نیروی دریایی بهعنوان یکی از ارکان اصلی دفاع از مرزهای آبی ایران، با چالشهای متعددی در پایش و مدیریت عملیاتهای پیچیده مواجه است. از عملیاتهای دفاعی در خلیج فارس گرفته تا مأموریتهای بینالمللی در آبهای آزاد، نیاز به ابزارهای پیشرفته برای تجسم و تحلیل دادهها بیش از پیش احساس میشود.
نمایشگر سهبعدی هولوگرافیک در این زمینه نقش مهمی ایفا میکند و قابلیتهای زیر را برای نیروی دریایی فراهم میآورد:
1.تجسم سهبعدی دادههای عملیاتی: یکی از مهمترین کاربردهای این نمایشگر، نمایش نقشهها و مدلهای سهبعدی از مناطق عملیاتی است. برای مثال، نمایش مسیر حرکت ناوها، موقعیت زیردریاییها یا اهداف دشمن بهصورت سهبعدی، درک بهتری از وضعیت میدان نبرد به فرماندهان میدهد. این قابلیت بهویژه در عملیاتهای پیچیده که نیاز به هماهنگی بین چندین واحد دارند، بسیار ارزشمند است.
2. شبیهسازی سناریوهای نبرد: نمایشگر هولوگرافیک میتواند برای شبیهسازی سناریوهای مختلف نبرد استفاده شود. با نمایش مدلهای سهبعدی از ناوها، موشکها و دیگر تجهیزات، فرماندهان میتوانند استراتژیهای مختلف را آزمایش کرده و بهترین تصمیم را اتخاذ کنند. این شبیهسازیها به کاهش خطاها و افزایش دقت در طرحریزی کمک میکنند.
3. آموزش و تمرین نیروهای نظامی: آموزش نیروهای دریایی با استفاده از نمایشگرهای سهبعدی، تجربهای واقعیتر و تعاملیتر فراهم میکند. نیروهای عملیاتی میتوانند با استفاده از این فناوری، با محیطهای نبرد آشنا شوند و مهارتهای خود را در شرایط شبیهسازیشده ارتقا دهند.
4. افزایش سرعت تصمیمگیری: نمایش اطلاعات بهصورت سهبعدی و شفاف، زمان موردنیاز برای تحلیل دادهها را کاهش میدهد. در شرایط بحرانی که هر ثانیه اهمیت دارد، این قابلیت میتواند تفاوت بین موفقیت و شکست را رقم بزند.
5. هماهنگی بین واحدها: در عملیاتهای مشترک بین نیروی دریایی و سایر نیروها، نمایشگر هولوگرافیک میتواند بهعنوان ابزاری برای هماهنگی و اشتراکگذاری اطلاعات عمل کند. نمایش همزمان دادههای مختلف از منابع گوناگون، امکان همکاری مؤثرتر را فراهم میآورد.
نمایشگر سهبعدی هولوگرافیک نیروی دریایی ارتش ایران، بهعنوان یک دستاورد بومی، نقش مهمی در ارتقای توان پایش و طرحریزی عملیاتی ایفا میکند. این فناوری که در رده هولوگرافیک انعکاسی قرار میگیرد، با استفاده از انعکاس تصاویر روی سطوح نیمهانعکاسی، تصاویری سهبعدی و شناور ایجاد میکند که در تجسم دادهها، شبیهسازی سناریوهای نبرد و آموزش نیروها کاربرد دارد.
اگرچه این فناوری با هولوگرامهای واقعی مبتنی بر لیزر متفاوت است، اما به دلیل هزینه پایین و سادگی طراحی، ابزاری کاربردی برای نیازهای نظامی محسوب میشود. با ادامه تحقیقات و رفع محدودیتهای موجود، این نمایشگرها میتوانند بهعنوان بخشی از سیستمهای پیشرفتهتر در نبردهای آینده، جایگاه ویژهای در نیروی دریایی ارتش ایران پیدا کنند. این دستاورد نهتنها نشاندهنده توانمندیهای فنی ایران در حوزه فناوریهای نظامی است، بلکه گامی مهم در مسیر خودکفایی و آمادگی برای چالشهای آینده به شمار میرود.