فیلم گزارش را اینجا ببینید
عصر ایران ؛ حسن ظهوری و آتنا فلاحتی ــ مرتع حسینآباد، منطقهای در نزدیکی بهشهر و در پنج کیلومتری تالاب میانکاله، سالهاست که درگیر مناقشات زیستمحیطی و حقوقی است. این مرتع ۴۰۰ هکتاری، که بخشی از ذخیرهگاه زیستکره میانکاله محسوب میشود، حالا شاهد تخلفات جدیدی است که نگرانی دامداران محلی، فعالان محیط زیست و باستانشناسان را برانگیخته است. در حالی که پروژه پتروشیمی میانکاله با حکم قضایی و فشارهای مردمی در سال ۱۴۰۲ متوقف شده بود، گزارشها حاکی از فعالیتهای عمرانی غیرمجاز، از جمله ساخت سولهای جدید در این منطقه، است.
حمل مصالح و فعالیتهای مشکوک
بر اساس مشاهدات شاهدان عینی، از چندی پیش تریلیهای حامل پایههای فلزی پیشساخته سوله به محوطهای ۹۰ هکتاری در مرتع حسینآباد وارد شدهاند. این محوطه، که با حصارهای بلند محصور شده، قرار بود میزبان پتروشیمی مازندران (میانکاله) باشد. یکی از دامداران محلی میگوید: «تریلیها صبح تا غروب میآمدند. حدود ۳۰ تا ۴۰ تریلی پایههای فلزی سوله آوردند. بارشان را تخلیه کردند و خالی برگشتند. لودر و کامیون هم شن و ماسه میآوردند، شاید ۶۰ تا ۷۰ سرویس، برای آمادهسازی بستر.»
این مصالح، در نقطهای تخلیه شده که با پوشش گیاهی و رنگ سبز مخفی شده تا جلب توجه نکند. اما دامداران، که سالهاست در این مرتع فعالیت دارند، از هیچچیز غافل نیستند. آنها معتقدند این فعالیتها برای ساخت سولهای جدید است، در حالی که حکم دادستانی هرگونه عملیات عمرانی در این منطقه را ممنوع کرده است.
بستر شنی برای حفاظت یا تخریب؟
به گفته شاهدان، برای جلوگیری از فرسایش پایههای فلزی سوله در برابر رطوبت بالای منطقه، بستری شنی در محل آماده شده است. مرتع حسینآباد به دلیل سطح بالای آب زیرزمینی و بارندگیهای مکرر، زمینی مرطوب دارد. این بستر شنی قرار است سازههای پیشساخته را از فرسایش محافظت کند. اما این اقدام پرسشهایی را ایجاد کرده است: چرا در منطقهای با این ویژگیهای زیستمحیطی حساس، همچنان فعالیتهای عمرانی ادامه دارد؟ و چرا نظارتی بر این تخلفات صورت نمیگیرد؟
تصور کنید قرار بود در این منطقه پتروشیمی ساخته شود. چه حجم عظیمی از شن، ماسه و سیمان برای مقاومسازی نیاز بود؟ این مرتع زیبا، که بخشی از ذخیرهگاه زیستکره میانکاله است، تا چه حد تخریب میشد؟
مرتعی با تاریخ پرفرازونشیب
مرتع حسینآباد برای دامداران منطقه نهتنها یک منبع معیشت، بلکه زمین آبواجدادی است. این مرتع در سال ۱۳۴۶ در جریان انقلاب سفید غیرملی اعلام شد و سالها نیاز دامداران روستاهای للمرز و حسینآباد را تأمین کرد. اما پس از انقلاب، منابع طبیعی با این وضعیت مخالفت کرد و در سال ۱۳۷۶ با حکم قضایی، مرتع دوباره ملی اعلام شد. در دهههای اخیر، این منطقه بارها دستخوش تغییرات شده است: از تصرف برای ساخت گلخانه و پالایشگاه تا اختصاص ۹۰ هکتار آن به پروژه پتروشیمی میانکاله.
یکی از دامداران قدیمی منطقه میگوید: «دهه ۸۰ نماینده وقت بهشهر، نکا و گلوگاه با پیمانکاری همکاری کرد و ۱۷۰ هکتار از بهترین خاک منطقه را گرفتند. حتی چاه آب ما را تصرف کردند. درختکاری کردند، آن هم با گونههای غیربومی، و حالا زمین پر از درخت شده و پس داده نمیشود.»
تخریب کومهها و نگرانی دامداران
پیش از حصارکشی ۹۰ هکتار از مرتع، دامداران در این منطقه کومهها و آغلهایی برای استراحت و نگهداری گوسفندان داشتند. اما با آغاز فنسکشی در سال ۱۴۰۱، این سازهها تخریب شدند. یکی از دامداران به نام شیردل، که کومهاش ویران شد، آخرین روزهای خود را با نگرانی سپری کرد. او پیش از آنکه از مرتع برود به یکی از اهالی گفته بود: «هر روز درِ کومهام را میبستم، اما میترسیدم فردا آن را خراب کنند.»
دامدار دیگری به نام آقا سید نیز به دلیل کمبود علوفه مجبور به فروش همه دامهایش شد و از منطقه رفت. حالا دامداران باقیمانده با حسرت به علوفه فراوان پشت حصارها نگاه میکنند. یکی از آنها میگوید: «گوسفندان ما با علفهای کوتاه ۵ سانتیمتری به زور سیر میشوند، اما آن طرف حصار پر از علوفه است. ما فقط حسرتش را میخوریم.»
ارزش باستانی منطقه در خطر
مرتع حسینآباد تنها از نظر زیستمحیطی و معیشتی اهمیت ندارد؛ این منطقه از نظر باستانشناسی نیز ارزشمند است. یک باستانشناس که مدتی است در این منطقه تحقیق میکند، شواهدی از سکونت انسانها در ۸۰۰۰ سال پیش یافته است. حسین رمضانپور، باستانشناس میگوید: «نزدیک یکی از فنسها، دیوارههای چاههای قدیمی و تکههای سفال پیدا کردم. حتی یک ابزار سنگی پیشتاریخی کشف کردم که قدمتش به بیش از ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش برمیگردد. اگر کاوش باستانشناسی انجام شود، شاید قدمت این منطقه به ۵۰۰۰ سال یا بیشتر برسد.»
این باستانشناس همچنین از وجود تپه باستانی در محوطه تصرفشده خبر داد که بومیان در سال ۱۴۰۰ ظرفی سفالی از آن یافته بودند. این کشفیات نشاندهنده اهمیت تاریخی منطقه است که حالا در معرض تخریب ناشی از ساختوساز غیرمجاز قرار دارد.
ذخیرهگاه زیستکره میانکاله در خطر
مرتع حسینآباد بخشی از ذخیرهگاه زیستکره میانکاله است که با وسعت ۱۰۰ هزار هکتار، یکی از بکرترین زیستگاههای پرندگان در جهان را تشکیل میدهد. این منطقه، که تحت پروژه «انسان و کره مسکون» یونسکو ثبت شده، به دلیل حضور پرندگان مهاجر و تنوع زیستی منحصربهفردش از اهمیت جهانی برخوردار است. هرگونه دخل و تصرف در این منطقه میتواند به خروج آن از فهرست ذخیرهگاههای زیستکره یونسکو منجر شود.
حر منصوری فعال محیط زیست هشدار میدهد: «فعالیتهای صنعتی ناسازگار با محیط زیست، مانند آنچه در مرتع حسینآباد در جریان است، ارزش اکولوژیکی این منطقه را تهدید میکند. ساخت سوله یا هر سازه دیگری در این منطقه نقض قوانین ذخیرهگاه زیستکره است.»
چرا زمین پس داده نمیشود؟
اگرچه وزارت نفت در آبان ۱۴۰۲ بهرهبرداری از پتروشیمی میانکاله را لغو کرد، ۹۰ هکتار زمین تصرفشده هنوز به دامداران بازگردانده نشده است. شنیدهها حاکی از آن است که مدیران پروژه پتروشیمی تقاضای غرامت برای هزینههای انجامشده کردهاند و تا پرداخت این غرامت، حاضر به تحویل زمین نیستند. این در حالی است که ساخت سوله جدید، برخلاف حکم دادستانی، در این منطقه آغاز شده است.
فعالان محیط زیست و دامداران این پرسش را مطرح میکنند: «چرا دستگاه قضایی، دولت یا مجلس بر این تخلفات نظارت نمیکنند؟ چرا فردی که قرار بود پتروشیمی را بسازد، هنوز جرأت ادامه فعالیتهای غیرقانونی را دارد؟»
آیندهای مبهم برای مرتع حسینآباد
مرتع حسینآباد، که روزگاری چراگاه گوسفندان، محل زندگی پرندگان مهاجر و گنجینهای از آثار باستانی بود، حالا در میان حصارها و تخلفات عمرانی گرفتار شده است. دامداران نگران آینده معیشتشان هستند، باستانشناسان از تخریب محوطههای تاریخی هراس دارند و فعالان محیط زیست برای حفظ ذخیرهگاه زیستکره میانکاله تلاش میکنند. در این میان، سکوت نهادهای مسئول و ادامه فعالیتهای غیرمجاز، آینده این منطقه ارزشمند را در هالهای از ابهام فرو برده است.