عبور از وحشت سیل عظیم

 

عصر ایران؛ امیرحسین کریمی- اولین نشانه‌های بارش از ظهر روز شنبه در آسمان کرمانشاه پدیدار می‌شوند و به‌مرور آسمان شهر از ابرهایی سیاه پُر می‌شوند.

 

شنبه، روز اول _ اخطارها و نشانه‌ها

 بنا به اعلام سازمان هواشناسی امروز(نهم فرودین ماه)، روز اولی است که قرار است موج بارشی کرمانشاه را نیز فرا بگیرد

 

اخطاریه‌های شهرداری در کل شهر دیده می‌شوند
سری به قسمت شمالی کرمانشاه می‌زنم تا برآوردی حدودی از اقدامات شهرداری انجام دهم. تقریبا در هرجایی که یک انشعاب از دو رودخانه اصلی کرمانشاه رد شده است، اخطاریه‎ای از سوی روابط عمومی شهرداری کرمانشاه نیز نصب‌شده و در آن ساکنان حوالی رودخانه را نسبت به تخلیه خانه‌ها انذار داده است اما بازهم مانند سایر شهرها هیچ مکان اسکان معینی را برای مردم مشخص نکرد‌ه‌اند.

 

انگار نه شهردار، نه فرماندار و نه استاندار کرمانشاه برنامه‌ای برای اسکان ساکنان بی‌شمار محلات کرمانشاه که در حاشیه رودخانه‌ها قرار دارند، نداشته‌اند. این شاید اولین نقد به سیستم مدیریت بحران در شهر باشد.

 در مسیر عبور به شمال شهر، از کنار رودخانه قره‌سو عبور می‌کنم. رودخانه‌ای که پل فلزی کرمانشاه بر روی آن بناشده است و در مجاورت آن مکان‎‌های مهمی ازجمله شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و ورزشگاه پانزده‌هزارنفری کرمانشاه دیده می‌شوند.

 

در صورت بالا آمدن آب این رودخانه در روزهای آتی، اصلی‌ترین خطر متوجه این دو مکان است اما هنوز خبری از خروش رودخانه و بالا آمدن سطح آب نیست. پایه‌های بتنی منوریل که از وسط رودخانه گذشته‌اند معیار خوبی برای تعیین میزان بالا آمدن آب‌اند که باوجود بارندگی کم شدت در عصر شنبه، آب هنوز تا وسط آن نیز بالا نیامده است.
 
آماده‌باش با قایق‌های سرخ
کمی جلوتر و زیر پل لب آب، خودروهای آتش‌نشانی و هلال‌احمر در حالت آماده‌باش قرار دارند. زیر پل بین مردم بحث درگرفته است و همگی در تلاش‌اند تا تحلیل خود از آب‌گرفتگی روزهای آینده را ارائه کنند.

در کنار ماشین‌های آتش‌نشانی قایق‌هایی متعلق به این نهاد دیده می‌شوند که احتمالا برای مقابله با بالا آمدن قره‌سو به این منطقه از شهر فرستاده‌شده‌اند.

ماشین‌های امدادی از پلیس و آمبولانس گرفته تا گشت راهداری پیوسته در شهر حرکت می‌کنند و مردم هم سراسیمه و هیجان‌زده به نظر می‌رسند. در شهر بوی سیل به مشام می‌رسد و رطوبت زمستانی هوا همراه با باد سردی که می‌وزد همه مردم را از معضلات احتمالی سیل کمی ترسانده است.
 
خروش رودخانه طاق‌بستان
در شمالی‌ترین نقطه شهر و در مجاورت کتیبه و کوه‌های طاق‌بستان رستوران‌ها کم‌وبیش فعال‌اند اما برخلاف سالیان پیش خبر چندانی از مسافران نوروزی نیست و طاق‌بستان از همیشه خلوت‌تر است.

 

رودخانه هم به دلیل جاری شدن آب‌ کوه‌ها به‌شدت خروشان شده و به سمت جنوب شهر درحرکت است. هوا کم‌کم تاریک می‌شود و سرمای زمستانی هوا هم بیشتر بهارِ کرمانشاه را در برمی‌گیرد.

 

طاق‌بستان در سکوت و سرمایی که خیلی عادت ندارد در این فصل با آن روبه‌رو شود، اولین روز از سه روز بحرانی را می‌گذراند. همه شهر پر از نشانه‌های سیل است، نشانه‌های از انتظار و کمی ترس که هرلحظه پررنگ‌تر می‌شوند.
 
یکشنبه، روز دوم؛ بافت و بناهای تاریخی در سیل

 

 ساعت نزدیک به 5 غروب است. هنوز بارندگی قابل‌توجهی در سطح شهر گزارش نشده که به سمت قسمت مرکزی و بعدازآن‌هم جنوب شهر حرکت می‌کنم.

 

مرکز شهر و حدفاصل میدان جلیلی تا میدان وزیری پُر از زنان و مردانی است که تلاش می‌کنند با بیل و جارو مسیر عبور آب را در کوچه‌ها باز کنند.

 

خبرهای سیل آن‌ها را هم نگران کرده و با توجه به اینکه محل زندگی‌شان از قدیمی‌ترین محلات کرمانشاه به‌حساب می‌آید و بافت گِلی خانه‌ها صید خوبی برای سیل است، سراسیمه کوچه‌ها را لایروبی می‌کنند.
 
با توجه به اخطار شهرداری منطقه، تمام کاسبان بازار سنتی که از دهنه وزیری تا خیابان مدرس را شامل می‌شود، مغازه‌ها را تخلیه کرده‌اند.

 

در ورودی بازار که به «چال حسن خان» معروف است سیل بندهایی با کیسه‌های شن ایجادشده است اما به نظر نمی‌رسد در صورت وقوع سیل بتواند از ورود آب به بازار سنتی جلوگیری کند. بازار سرپوشیده کرمانشاه 200 سال قدمت دارد و یکی از بزرگ‌ترین بازهای سرپوشیده خاورمیانه به‌حساب می‌آید.
 
خیابان‌سازی بر روی رودخانه

 

جلوتر از بازار به خیابان حداد عادل معروف به خیابان بنکدارها می‌رسم. این همان خیابانی است که در چند روز گذشته رسانه‌های استان از احتمال وقوع سیل در آن بسیار هشدار داده بودند.

 

یک نمونه دیگر از خیابان‌سازی بر روی رودخانه‌ها اکنون بحث فعالان محیط زیستی و فرهنگی کرمانشاه شده چراکه در صورت طغیان رودخانه آبشوران که از زیر این خیابان می‌گذرد، تکیه تاریخی معاون الملک آسیب جدی خواهد دید.

 

اگرچه رئیس سازمان میراث فرهنگی کرمانشاه در گفت‌‌و‌گو با ایسنا اعلام کرد که اقدامات لازم برای مقابله با آسیب تکیه انجام‌شده است اما به نظر نمی‌رسد ایجاد چند ردیف سیل بند کوتاه چندان راهکار مطمئنی باشد و با توجه به گود بودن ساختمان تکیه در صورت افزایش بارندگی احتمال جمع شدن آب در آن بسیار است.
 
کمی آن‌طرف‌تر و دریکی از کوچه‌های محله فیض‌آباد که یکی دیگر از محلات قدیمی کرمانشاه است، تکیه بیگلربیگی قرار دارد. عمارت تاریخی دیگری که در کنار سایر ابنیه قدیمی شهر، به شناسنامه‌های کرمانشاه معروف‌اند. درب ورودی آن‌هم با کیسه‌های شنی پوشیده شده و برخلاف سابق درب آن به روی بازدیدکنندگان باز نیست. البته با توجه به موقعیت جغرافیایی این تکیه احتمال آب‌گرفتگی آن بسیار کمتر از تکیه دیگر شهر کرمانشاه است.
 
به خیابان مدرس می‌رسم و به سمت قسمت جنوبی شهر حرکت می‌کنم. خیابان مدرس از معدود مسافرانی که جرات کرده‌اند و دل به جاده زده‌اند پُر است.

 

آن‌ها از سوغات فروشی‌های این خیابان مشغول خریدن نان برنجی و کاک هستند تا اگر بخت یارشان باشد بعد از فرونشست باران به شهرهایشان بازگردند.
 
ممنوعیت تردد در خیابان‌های شیب‌دار

کرمانشاه شهری طبقه طبقه است و گاه ممکن است بین دو خیابان مجاورش بیش از 30 متر اختلاف ارتفاع باشد. به همین دلیل این خیابان‌ها عموما به وسیله خیابان‌هایی با شیب زیاد به هم وصل می‌شوند. بر این اساس انتهای خیابان‌هایی که شیب رو به پایین دارند محل خوبی برای انباشت آب است.

 

خیابان‌هایی مانند خیابان معلم غربی و همچنین خیابان دارایی که از دو سمت به پارکینگ شهرداری متصل می‌شود.

 

به همین دلیل شهرداری با مسدود کردن تمام این خیابان‌ها از بروز حوادث احتمالی جلوگیری کرده است.
 
بارش ناگهانی باران
روز و شب عجیبی است. شب فرارسیده و بازدیدم از خیابان‌های کرمانشاه تمام شده اما سیل که هیچ، حتی بارندگی قابل‌ملاحظه‌ای هم در شهر نبود. به سمت محلات اعیان‌نشین کرمانشاه، یعنی خیابان‌های نوبهار حرکت می‌کنم و کمی وضعیت آنجا را هم بررسی می‌کنم؛ خبر خاصی نیست.

 

پس از آن به سمت خانه حرکت می‌کنم. به خانه که می‌رسم باران شروع به باریدن می‌کند و لحظه‌به‌لحظه بر شدتش افزوده می‌شود. در ابتدا توجهی نمی‌کنم اما همین‌که صدای آژیر ماشین‌های امدادی کمربندی شرقی کرمانشاه را پر می‌کند، دوباره به سمت مناطق شمالی شهر حرکت می‌کنم.

 

در اولین برخورد به انشعابی از رودخانه آبشوران می‌رسم که بالاآمده و تمام خیابان مجاورش یعنی خیابان حافظیه را پرکرده است.
 
شادکامان دره قره‌سو؟

 

به‌سختی و با دویدن بی‌امان خودم را به میدان نفت می‌رسانم تا آخر سر خودرویی راضی شود و مرا به سمت شمال شهر ببرد. می‌دانم که مانند همیشه جمع شدن آب در زیر پل لب‌آب امری بدیهی و اجتناب‌ناپذیر است.

 

سال‌های سال است که  با وجود یک بارندگی کم نیز آب در آنجا جمع می‌شود و تا ساعت‌ها عبور و مرور را مختل می‌کند. حدسم درست است و زیر پل پر از آب است اما راه خروجی به رودخانه قره‌سو ندارد.

 

تمام بلوار طاق‌بستان، که اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین بلوار شهر هم هست از آب پر شده و لحظه‌به‌لحظه بر حجم آب ورودی به آن افزوده می‎شود. این خیابان شیب‌دار است و آب سرازیر شده از کوه‌های طاق‌بستان و محلات بالادست به سمت تقاطع لب‌آب روانه می‎‌شود تا به قره‌سو بریزد.

 

همین امر، بلوار طاق‌بستان را از تقاطع شهرک کارمندان تا زیر پل فلزی لبریز از آب کرده است. با مردی در آنجا گفت‌و‌گو می‌کنم.

 

وقتی می‌فهمد خبرنگارم می‌گوید: تو را به خدا از وضعیت رودخانه قره‌سو و محلات اطرافش بنویس. سال‌هاست که با هر بار بارندگی و بالا آمدن آب رودخانه، عدم تعبیه خروجی مناسب برای جمع‌آوری آب‌های سطحی، زندگی ساکنان محلات اطراف را تباه کرده است.

 

به یاد عنوان کتاب علی‌محمد افغانی می‌افتم. آیا قره‌سو همان قره‌سوی کتاب افغانی است و هنوز می‌توان در کناره‌اش نشست و ماهیگیری کرد یا بلای جان‌ همسایگانش شده، یک‌لحظه به فکرم می‌رسد که آیا اصلا آن‌ها و حتی همه مردم کرمانشاه شادکام‌اند؟ شادکامان دره‌ قره‌سو؟!
 
کلانشهر یا شهرِ کلان؟

 

‌‌بارش باران شدت گرفته و تقریبا تمام خیابان‌های شمالی از آب پر شده‌اند. ساعت نزدیک به 2 بامداد است و خیابان‌ها تقریبا از هر عابر و ماشینی تهی شده‌اند. تنها خودروهای امدادی آتش‌نشانی گهگاهی به ماموریت اعزام می‌شوند. شهر پر از آب‌های سطحی است که به هیچ سویی هدایت نمی‌شوند.

 

نه سیستم فاضلاب درستی وجود دارد و نه جدول‌کشی خیابان‌ها تاثیری در هدایت آب دارد. عدم مدیریت شهری حدیث تازه‌ای نیست که بخواهیم بر آن تمرکز کنیم اما بی‌پناهی یک شهر به‌وقت بحران می‌تواند در ابعاد بزرگ‌تر هم راه را به ما نشان دهد.

 

اگر بارش‌ها افزایش می‌یافت و آب‌گرفتگی گسترده خانه‌ها را فرا می‌گرفت مسئولین شهری چه اقدامی می‌توانستند انجام دهند؟ بهتر است بگوییم در صورت وقوع چنین حادثه‌ای میزان امکانات نهادهای بحران چقدر با نیاز شهر بزرگی مانند کرمانشاه همخوانی داشت؟ فکر نمی‌کنم این سوال پاسخ مثبتی داشته باشد.

 

کرمانشاه؛ شهری که به تازگی با جمعیت بالای یک‌میلیون نفر در زمره کلان‌شهرها درآمده و مهم‌ترین شهر منطقه غربی با مرکزیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است اما هنوز بسیاری از زیرساخت‌هایش با مشکل روبه‌روست.
 
روز سوم _ آفتاب و ابر در رقابت‌اند

 

کرمانشاه روز سوم از سه روزی که سازمان هواشناسی در این شهر موقعیت فوق‌العاده اعلام کرده بود را پشت سر می‌گذارد.

 

برای برآورد خسارات احتمالی دوباره راهی تمام مناطق شهر می‌شوم. از مناطق مرکزی و بافت قدیمی تا خیابان‌های جنوبی شهر و بخش شمال کرمانشاه. تقریبا خسارت چندانی به‌جای نمانده است و جز به راه افتادن آب در کوچه‌ها و خیابان‌ها چیز دیگری دیده نمی‌شود.

 

شهر از همیشه خلوت‌تر است و جز راسته سوغات فروشان بازار سنتی راسته دیگری باز نیست.
 
بستن ورودی زیرگذرها
تعداد کمی از خیابان‌هایی که به دلیل سیل گیر بودن مسدود شده بودند، توسط خود مردم بازشده‌اند و به نظر می‌رسد در زیرگذرهای اصلی شهر هم جریان عادی تردد برقرار باشد. زیرگذرها از سه روز پیش مسدود بودند.

 

نکته جالب‌توجه این است که اعلام وضعیت فوق‌العاده توسط سازمان هواشناسی یکی از بزرگ‌ترین شانس‌های مردم کرمانشاه را از آن‌ها سلب کرد.

 

شرکت پیمانکار مترو و مونوریل کرمانشاه اعلام کرده بود که مردم می‌توانند از روند ساخت و آماده کردن متروی کرمانشاه بازدید کنند اما وقتی برای دیدن تونل به محل ورودی آن در چهارراه ارشاد رفتم، متولی آن گفت: به خاطر احتمال نفوذ آب به زیرگذر تونل ورودی آن را فعلا مسدود کرده‌ایم. چقدر حیف، مردم کرمانشاه می‌توانستند بالاخره از پروژه‌ای که دست‌کم 10 سال است به ثمر ننشسته بازدید کنند تا ببینند سرمایه‌هایشان در کجا و به چه صورتی هزینه شده است.

 

پروژه قطار شهری ابتدا قرار بود تا آخر به‌صورت مونوریل ایجاد شود اما متخصصان در میانه راه فهمیدند بخش مرکزی و جنوبی کرمانشاه توانایی تحمل پایه‌های غول‌پیکر مونوریل را ندارد و ناچار به ادامه این خط ارتباطی به زیرزمین شدند.

 

حالا سال‌‌ها از آغاز این طرح می‌گذرد اما هنوز به ثمر نرسیده از قضا در برابر سیل هم یک خطر تلقی می‌شود. آیا این طرح عظیم سرانجام به نتیجه خواهد رسید؟ باید منتظر بمانیم.
 
 
سه روز بحرانی در کرمانشاه به پایان می‌رسد. راه‌ها به نسبت وضعیت بهتری دارند و جز مسدود بودن محورهای مواصلاتی روستاها، به نظر نمی‌رسد جاده دیگری مسدود باشد.

 

خطر تقریبا از بیخ گوش کرمانشاه رد می‌شود و جز آب‌گرفتگی گسترده خیابان‌ها و نفوذ به چند محله خسارات دیگری در شهر به‌جای نمی‌گذارد اما در همین حین لرستان، همسایه شرقی کرمانشاه در حال سپری کردن روزهای پرماجرایی است که بیشتر به افسانه می‌ماند تا واقعیت.

با این‌همه مردم کرمانشاه که زخم‌های عمیق چندساله جنگ و زلزله را در دل دارند علی‌رغم آسیب ندیدن در جریان سیل نگران هم‌وطنانشان در شهرهای سیل‌زده هستند که با توجه به وضعیت اقتصادی نامناسب در کشور چه زمانی امکان بازگشت عادی به زندگی را خواهند داشت. و چه مدت طول می‌کشد تا خسارات گسترده به زیرساخت‌های شهری و روستایی ناشی از سیل در آن مناطق بازسازی شود.