نخست ، اوباما پا بر فرش قرمز بگذارد

حاکمان تهران هنوز مطمئن نیستند که می توانند بر روی فرش قرمز تنش زدایی (هر دو طرف -ولو در حرف- آن را گسترده اند)به آسانی قدم بگذارند و کسی به یکباره این فرش قرمز را از زیر پای آنها نکشد. از این رو ترجیح می دهند تا باراک اوباما و دولت جدید آمریکا نخست پا بر روی این فرش گذارده و چند قدمی به سوی آنها بردارد.

عصر ایران - بالاخره پس از سال ها کشمکش سیاسی و اقتصادی به نظر می رسد در نهایت رهبران واشنگتن و تهران تصمیم گرفته اند اختلافات و کشمکش های خود را از طریق میز مذاکره حل و فصل کنند. انتخاب باراک اوباما رییس جمهور جدید ایالات متحده (با شعار تغییر) به همراه افزایش موج نارضایتی داخلی از اوضاع اقتصادی در آمریکا از سویی و کاهش قیمت نفت و کاهش توان مانور اقتصادی حکومت ایران و افزایش فاصله تقاضاهای اقتصادی مردم ایران از توانایی پاسخگویی دولت و...همه و همه زمینه بازنگری در تاکتیک های دو طرف معادله ( و یا شاید معامله ) را فراهم می سازند.

اما این استنباط به مفهوم آسان بودن پیمودن راه دیپلماسی و گفت وگو (Engagement) برای هر دو طرف نیست. هنوز در ایران شعار" مرگ بر آمریکا " رساترین شعاری است که در هر گردهمایی رسمی به گوش می رسد و هنوز در واشنگتن لابی های قدرتمند یهودی و سیاستمداران محافظه کار و ارتدوکس به چیزی کمتر از تغییر رژیم حاکم بر ایران تن در نمی دهند.

اما نکته اساسی اینجاست که علی رغم وجود نگاه ها و مشرب های سیاسی و فکری متعدد در هر اجتماع و حکومتی ،کدام گروه و مشرب فکری یا سازمان و حزب سیاسی در جایگاه تعیین کننده تصمیم گیری قرار دارد؟

در ایالات متحده آمریکا به قدرت رسیدن رییس جمهور جدید با شعار تغییر، زمینه و بستر تغییر رویکردهای واشنگتن در قبال تهران را فراهم آورده است ، اما واقعیت این است که در داخل ایران هنوز عده بسیاری از تصمیم سازان حکومتی اعتماد لازم را به دولت جدید آمریکا پیدا نکرده اند. قطوری و بلندی دیوار بی اعتمادی از سویی و عدم شناخت دقیق از تیم سیاسی و امنیتی جدید دولت اوباما، در میان تصمیم گیران در تهران فضایی توام با صبر و انتظار همراه با بیان شعارهای کلی و نه چندان جدید ایجاد کرده است.

حاکمان تهران هنوز مطمئن نیستند که می توانند بر روی فرش قرمز تنش زدایی ( هر دو طرف -ولو در حرف- آن را گسترده اند)به آسانی قدم بگذارند و کسی (یا نیرویی) به یکباره این فرش قرمز را از زیر پای آنها نکشد. از این رو ترجیح می دهند تا باراک اوباما و دولت جدید آمریکا نخست پا بر روی این فرش گذارده و چند قدمی ( که نشانه ابراز حسن نیت است) به سوی آنها بردارد.

ممکن است همین حس در میان نخبگان جدید تصمیم گیر در واشنگتن و یا مراکز مطالعاتی و دیگر تصمیم سازان فعال در ایالات متحده نیز وجود داشته باشد . از این روست که برخی از این قبیل نیروها یا تصمیم سازان به دولت جدید واشتگنتن توصیه می کنند که در راه تعامل و آزمودن رویکرد دیپلماسی با ایران جانب احتیاط را رعایت کنند و خود را چندان مشتاق نشان ندهند.
باید به صراحت اذعان کرد که تا زمانی که وضعیت در هر دو طرف معادله چنین است نمی توان چندان به آینده رویکرد تعامل تهران و واشنگتن امیدوار بود.

حاکمان تصمیم گیر در تهران و واشنگتن امروز باید نه با ملاحظات صرفا داخلی و گروهی یا فردی بلکه به موضوع تعامل دوجانبه خود با نگاهی فراملی و منطقه ای و حتی جهانی نگاه کنند.

نخبگان تصمیم ساز و تصمیم گیر در واشنگتن باید بدانند که هر چند که ممکن است از منظر جایگاه جهانی در موقعیتی ممتاز و بی بدیل قرار داشته باشند اما برای تبدیل این موقعیت جهانی به یک وضعیت استقرار متعادل در منطقه خاورمیانه چه بخواهند و چه نخواهند و صرف نظر از اینکه چه نوع دولتی در تهران حکومت می کند به ایران نیاز دارند.
این نیاز یک نیاز صرف و معمولی نیست بلکه یک در هم تنیدگی منافع (گاه مشترک ،گاه موازی و گاه به شدت متعارض ) است .

پر واضح است که تداوم وضعیت کنونی در منطقه برای آمریکا با توجه به بحران اقتصادی بی سابقه در آمریکا و جهان چندان ممکن و عقلایی به نظر نمی رسد و واشنگتن باید هر چه زودتر از هزینه های حضور نظامی خود در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس رها شده و این هزینه های اقتصادی را صرف امور داخلی و جوابگویی به بحران اقتصادی خود کند.

این نخستین دستاورد هر گونه مصالحه بین تهران و واشنگتن است که به نظر می رسد علی رغم آن چیزی که امروزه به تصویر کشیده می شود نخستین عواید آن به جیب واشنگتن خواهد رفت.

مصالحه تهران و واشنگتن می تواند در ثبات زایی یک منطقه مهم به پهنای خاورمیانه موثر باشد و نیروی آزاد شده از حل و فصل اختلافات استراتژیک و سیاسی با ایران می تواند دست مقامات واشنگتن را برای حل دیگر چالش های منطقه ای و جهانی شان باز تر کند و این امر استراتژیک ترین دستاوردی است که حاکمان جدید واشنگتن می توانند برای ملت و دولت خود به ارمغان آورند.

نکته مهم دیگر این است که رویکرد مذاکرات آینده ایران و آمریکا نباید بر اساس " قدرت " بلکه بر اساس " منافع " باشد. اگر ذهنیت دو طرف معادله به هنگام نشستن بر سر میز مذاکره تحمیل خواست ها باشد امیدی به نتایج چنین مذاکراتی نمی توان داشت. بلکه می توان گفت که راه آسان تر چنین مذاکراتی یک رویا رویی نظامی است .

اما اگر رویکرد دو طرف معادله بر اساس منافعشان باشد و نگاه 0 و 100 در آنها در حداقل خود باشد می شود از میز مذاکرات دست پر بازگشت.
بر اساس مذاکرات " منفعت محور " دو طرف در گام نخست، خواست های خود را بیان کرده و انتظارات خود را از طرف مقابل بیان می کنند.در حالی که بر اساس مذاکرات قدرت محور دو طرف در گام نخست از نقطه داشته ها و ابزارهای چانه زنی شروع می کنند و هر طرف سعی می کند با توجه به داشته هایش خواست های خود را به طرف مقابل تحمیل کند.

اساسا یکی از اشتباهاتی که دولت پیشین آمریکا در راه تعامل با ایران انجام داد ، به کار بردن رویکرد مذاکرات از موضع قدرت بود. دولت بوش درک نکرد که سیستم های سیاسی و ایدئولوژیکی همچون ایران ،به هیچ وجه ( حتی به قیمت نابودی تمامی تاسیسات مادی کشور) زیر بار تسلیم شدن در برابر یک قدرت زورگو نمی روند .

از سوی دیگر دولت بوش راه میان بری برای توجیه سیاست گفت و گو برای مقامات ایران باقی نگذاشت و با ادبیات تهدید آمیز و تحقیر دولت ایران در برابر ملت تلاش کرد تا با زور و اجبار حریف را به پای میز مذاکره بکشاند. غافل از آنکه در سیستم های ایدئولوژیکی چون ایران بسیار اتفاق می افتد که مبنای تصمیمات نه بر مبنای محاسبات دقیق اقتصادی یا منفعت طلبانه بلکه بر اساس آرمان های حساب نا پذیر و یا محاسبات وجدانی و اخلاقی غیر قابل درک ( برای غربی ها ) شکل می گیرد.

بنابراین به نظر می رسد ظهور اوباما در کاخ سفیذ زمینه و بسترهای لازم را برای گفتگوی تهران و واشنگتن فراهم آورده باشد، اما باید بار دیگر تاکید کرد که در مقطع کنونی واشنگتن، کمتر از ایران از نتایج گفتگو یا مذاکره با ایران منتفع نمی شود بنابراین باید قدم نخست و یا شاید چندین قدم نخست برای آغاز گفتگوها و اعتماد سازی میان رهبران تهران از جانب واشنگتن باشد .

کانال عصر ایران در تلگرام