واژه قاچاق به معنای "ربوده" است و در قانون مبارزه با قاچاق، قاچاق کالا و ارز اینگونه تعریف شده است: "هرفعل یا ترک فعلی که موجب نقض تشریفات قانونی مربوط به ورود و خروج کالا و ارز گردد و در مبادی ورودی یا هر نقطه از کشور حتی در محل عرضه آن در بازار داخلی کشف شود، قاچاق محسوب شده و برای آن مجازات تعیین می شود."

به تعبیر ساده قاچاق کالا عبارتست از صدور کالا یا واردات آن وقتی به طریق غیرقانونی از مبادی غیررسمی صورت گیرد و یا در حین گذر از مبادی رسمی، تمام یا بخشی از مقررات در مورد آنها اعمال نشده باشد. بدین ترتیب به کالاهایی که به شیوه های فوق صادر یا وارد شوند کالاهای قاچاق اطلاق می شود اعم از اینکه جزء کالاهای ممنوع باشند مانند مشروبات الکلی و اسلحه، و یا کالاهای مجاز مانند منسوجات و مواد اولیه، و یا کالاهای مجاز مشروط مانند مواد غذایی و بهداشتی.

بررسی افکار عمومی و نگرش مردم نسبت به قاچاق کالا حاکی از آن است که در حال حاضر این پدیده به یک مساله جدی و حاد ملی تبدیل شده و با وجود تمامی تلاش ها، نه تنها از وسعت و ابعاد آن کاسته نشده بلکه در اذهان عمومی و فرهنگ مردم نیز رسوخ کرده و به نحوی پذیرفته شده یا نادیده انگاشته شده است.

بررسی ها و پژوهش ها نشان می دهد که از نگاه مردم گروه های اصلی و یا کنشگران اصلی قاچاق کالا شامل بازیگران فعال در نهادهای رسمی، تاجران داخلی، بازیگران منطقه ای و باندهای بین المللی هستند. بخش زیادی از جامعه به کالاهای داخلی اعتماد ندارند و از مصرف آن راضی نیستند و شرکت های سازنده را پاسخگو ارزیابی نمی کنند. مصرف بسیاری از کالاهای خارجی در بین اقشار جامعه، عاملی برای نمایش سبک زندگی مدرن است به گونه ای که مصرف آن دیگران را به تحسین وا می دارد.

گسترش و عمومیت یافتن این نگرش ها در بین اقشار مختلف مردم باعث شده که امر مبارزه با قاچاق کالا با مسائل مهم و دشواری مواجه شود. برخی از مسائلی که باید در مبارزه با قاچاق در نظر داشت شامل میزان مصرف کالاهای قاچاق توسط مردم، عدم امکان شناسایی کالای قاچاق ار کالای غیر قاچاق توسط عموم مردم، دلایل مختلف مشارکت بخشی از مردم در فرآیند قاچاق، پایین بودن ملی گرایی مصرفی، ارزیابی مثبت و تمایل به مصرف کالاهای خارجی، ارزش شدن مصرف کالاهای خارجی در بین مردم به عنوان الگویی از سبک زندگی بخشی از جامعه، بدبینی و بی اعتمادی مردم به کالاهای داخلی و شرکت های سازنده.

با گذشت زمان و بروز و تداوم مسائل یاد شده، حداقل بخشی از آنها تبدیل به الگوی رفتاری، عادات و آداب و رسوم اجتماعی شده و در جامعه به صورت هنجاری در آمده و گروه های اجتماعی آن را بعنوان بخشی از فرهنگ عمومی می پندارند و به آن تمایل دارند. تداوم این وضعیت نشانگر این است که یا جامعه به درستی از ابعاد و پیامدهای زیان بار قاچاق کالا بی اطلاع است و یا اینکه با وجود اطلاع، برای خود نقش و مسئولیتی تصور نمی کند و آن را ناشی از سیاست کلان کشور و یا ضرورت های موجود ارزیابی می کند. به همین خاطر اقدام جدی و تلاش های سازمان یافته علمی در جهت حل مسائل موجود در امر مبارزه با پدیده قاچاق کالا باید در نظر گرفته شود.

دكتراي مديريت بازاريابي دانشگاه علوم تحقيقات تهران*

کانال عصر ایران در تلگرام