کپی برنامه های دهه 70 / آقایان! دنیا در ربع قرن اخیر عوض شده است

 عصر ایران؛ سعید  افشار - وزارت صنعت، معدن و تجارت، ماه گذشته برنامه راهبردی توسعه صنعتی را اعلام کرد. در این برنامه طبق معمول و سنت برنامه نویسی در کشور در دوسه دهه اخیر، مجموعه ای از کلمات و جملات شامل آرمان ها و آرزوهای مردم و مسؤولان توسط تهیه کننده های برنامه آورده شده و زمانی ده ساله در افق 1404 برای تحقق آنها پیش بینی شده است.

گرچه بسیاری از جملات قید شده مانند توسعه معدن و صنعت (مشخصا فولاد و پتروشیمی) در برنامه های پنجم و چشم انداز 20ساله (که 10 سالش گذشته) به وضوح ذکر شده است و البته معلوم نیست تا چه مقدار عملی گردیده، اما آنچه در برنامه راهبردی 20 ساله وزارت صنعت جالب است نادیده گرفتن مهم ترین بحران حال حاضر و حداقل بیست سال آینده کشور، یعنی همان خشکسالی و خشکیدگی فلات ایران است.
طبق برآورد اغلب دانشمندان، متاسفانه در صورت عدم مدیریت مساله کمبود آب، کشورمان با بحران های جدی اجتماعی، اقتصادی و ... درگیر خواهد شد.

از این رو به وزارت صنعت و معدن و تجارت پیشنهاد می کنیم که تغییرات عمده در برنامه اعلامی انجام دهد و الّا از هم اکنون مشخص است که برنامه اعلامی، به دلایل متعدد و مشخصاً عدم توجه به موضوع آب در تنظیم آن، از هم اکنون محکوم به شکست است.

بی مناسبت نیست در اینجا نگاهی داشته باشیم به عناوین راهبردی این برنامه که گویا مسؤولان مربوطه راهی برای توسعه صنعتی جز صنایع فولاد و لاستیک و پتروشیمی نمی شناسند!

مشکل از آنجا آغاز می شود که صنایع آب بری مانند فولاد و خودروسازی محور توسعه و اشتغال آفرینی در نظر گرفته می شوند.
همین الان صنایع فولاد مبارکه، ذوب آهن، آلیاژی یزد و ... تقریبا تمام منابع آبی زیرزمینی منطقه کم آب و کویری مرکز ایران را می بلعد. با این حال طبق اعلام مراکز ذیربط آماری، برای تولید حدود 140 میلیون تن فولاد در پایان چشم انداز توسعه و افق 1404 موافقت اصولی صادر شده در حالی که نیاز کشور در همان حدود زمانی چیزی در حدود 50 میلیون تن فولاد است.
حتما پاسخ مسئولان تصمیم گیرنده اقدام به صادرات فولاد خواهد بود این در حالی است که اولاً صادرات مساله ای نیست که صرفاً به خواست ما فقط بستگی داشته باشد و باید وارد بازار آزاد و رقابت جهانی شد.

ثانیاً مزیت های نسبی کشور ما برای تولید فولاد چیست؟ طبق برآورد منابع معتبر تولید فولاد کمتر از بیست میلیون تن در سال برای هر واحد تولیدی مقرون به صرفه اقتصادی نیست. این موضوع به ویژه از آن نظر اهمیت دارد که ایران در شرایط بی آبی قرار دارد و لذا گسترش صنایع آب بر، نه تنها توجیه ندارد بلکه خطای راهبردی با آثار مخربی فراتر از عرصه اقتصاد است.

هم اکنون کشورهایی مانند کره جنوبی و چین به دلیل واقع شدن صنایع فولادشان در کنار دریاهای آزاد و مدیریت پیشرو حرف اول را در صادرات این محصول می زنند.

در مورد صنایع لاستیک که مورد تاکید وزارت صنعت بوده، لازم به توضیح است که بیشتر مواد اولیه مورد نیاز صنایع لاستیک کشور وارداتی است و سخت وابسته به بازار جهانی. بنابراین نمی توان یکی از محورهای توسعه صنعتی را مبتنی بر یک عرصه وابسته تعریف کرد.

در مورد صنایع پتروشیمی، فقط باید به احداث صنایع پتروشیمی با هدف صادرات در کنار سواحل جنوبی دریای عمان و خلیج فارس فکر کرد؛ مثلا تاسیس پتروشیمی در شرق استان کرمان با چه توجیه اقتصادی صورت می گیرد؟  طنز قضیه اینجاست که تصمیم گرفته شده، آب مورد نیاز را پس از تصفیه از خلیج فارس به کرمان منتقل کنند بی آن که هزینه های نجومی انتقال آب و نیز پیامدهایش را در نظر بگیرند.
معلوم نیست که چرا استراتژی توسعه کشور کپی برنامه های اوایل دهه هفتاد شمسی است، بدون اینکه دقت شود که اقتصاد جهان در این ربع قرن تغییرات بنیادی کرده است.
در حال حاضر انقلاب فناوری اطلاعات و توسعه اینترنت افق جدید و گسترده ای را برای رشد و توسعه و اشتغال آفرینی پیش روی جهانیان گشوده است. ما می توانیم استراتژی توسعه را به دلایل متعدد از جمله وجود برخی زمینه های مناسب و نیز ادامه خشکسالی بر مدار رشد و توسعه صنایع آی تی قرار دهیم. 

اقتصاد شبکه و توسعه انرژی های تجدیدپذیر، نگاه جدی به صنعت توریسم، هنر صنعت عایی مانند فیلم، صنعت حمل و نقل، صنعت ترانزیت کالا و ... می تواند با توجه به خشکیدگی کشور، جایگزین برنامه ارائه شده راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت شود.

  زمان آن رسیده اصل تغییر را بپذیریم. انقلاب دیجیتال، اینترنت و فن آوری اطلاعات افق جدیدی را به رشد و توسعه کشورهای جهان گشوده است، فولاد و خودروسازی تنها راه توسعه یک کشور نیست، سنگاپور نمونه پیش روی ماست.