نگرانی سازمان‌های روزنامه‌نگاری بین‌المللی از قوانین جنگ «پنتاگون»

از سال ١٩٩٢ به این سو، میدان‌های جنگ در اقصی‌نقاط جهان به طور متوسط سالانه جان بیش از ٨٠ خبرنگار را گرفته است.

به گزارش شرق، اما آن‌طور که پیداست جامعه بین‌المللی خبرنگاران جنگ از این پس جز توپ و تانک نیروهای متخاصم، نگرانی دیگری نیز یافته است: محاکم قضائی و زندان‌هایی که در انتظار مجازات آنان به جرم جاسوسی و خرابکاری به سر می‌برند.

 وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا، پنتاگون، در حالی نسخه به‌روزشده راهنمای قوانین جنگ خود را منتشر کرده است که طرح احتمال مجازات خبرنگاران به اتهام مداخله در درگیری‌ها یا جاسوسی، خرابکاری و اقدامات مشابه در پشت خطوط دشمن، خشم و نگرانی سازمان‌های دفاع از حقوق خبرنگاران را به همراه داشته است.

«گزارشگران بدون مرز» یکی از این سازمان‌هاست که در نامه‌ای سرگشاده از «اشتون کارتر» وزیر دفاع ایالات متحده خواسته است در محتوای تهدیدآمیز و خطرناک راهنما تجدیدنظر کند.

 «کریستوفر دولوآر» دبیرکل این سازمان ضمن ابراز نگرانی نسبت به واژگان مورداستفاده در این راهنما که با فراهم‌کردن امکان تفسیرهایی متفاوت قادر خواهد بود روزنامه‌نگاران را در وضعیتی مخاطره‌آمیز قرار دهد، تشبیه فعالیت خبرنگاران جنگ به جاسوسی را دستاویز دولت‌هایی مستبد دانسته است که درصدد توجیه نگرش خود به حرفه روزنامه‌نگاری در سایه اعمال سانسور و هم‌چنین اعلام جرم علیه روزنامه‌نگاران مستقل است.

«کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران» نیز در حالی قوانین جدید پنتاگون را موجب رواج هرچه‌بیشتر بازداشت خودسرانه روزنامه‌نگاران و همچنین تحدید روزافزون آزادی مطبوعات در سطحی بین‌المللی دانسته است که راهنمای قوانین جنگ این وزارتخانه علاوه بر شرح اختیارات ارتش در چگونگی جذب روزنامه‌نگاران، طرحی جزئی از روند سانسور محتوای تولیدشده توسط خبرنگاران و حتی شناسایی آنان به‌عنوان «جنگجویانی بدون امتیاز» در صورت جاسوسی و همکاری با نیروهای دشمن به‌دست داده است.

بنا بر قوانین ایالات متحده، تمامی افرادی که به عنوان جنگجویانی بدون امتیاز شناسایی می‌شوند، نه‌تنها از حقوق مربوط به غیرنظامیان محروم می‌شوند، بلکه در قیاس با دیگر جنگجویان نیز از حقوق قضائی و حمایت قانونی به‌مراتب محدودتری برخوردارند.

عنوان جنگجویان بدون امتیاز از واژه حقوقی جنگجویان غیرقانونی گرفته شده است که در دوران زمامداری «جرج دبلیو بوش» رئیس‌جمهوری سابق آمریکا برای توصیف اسرای جنگی به کار می‌رفت.

 «جو ساورز» سرهنگ دوم ارتش ایالات متحده و سخنگوی وزارت دفاع آن کشور، در حالی تفاوت این دو واژه را عمدتا تمایزی سبکی می‌داند که راهنمای هزارو ١٨٠ صفحه‌ای این وزارتخانه کمترین تلاشی در تبیین وضعیتی که در آن روزنامه‌نگاران نه در مقام یک سرباز و نه به‌عنوان یک غیرنظامی محاکمه می‌شوند، به خرج نداده است.

مفاد راهنمای قوانین جنگ پنتاگون حاکی از آن است که روزنامه‌نگاران در وهله اول جایگاه یک غیرنظامی را دارند، اما در صورت مداخله فعالانه علیه یک دولت، همچون دیگر غیرنظامیان محکوم به مجازات توسط محاکم قضائی صالحه تحت‌نظارت آن دولت هستند.

پنتاگون در حالی از انتقال ساده اطلاعات نظامی به‌عنوان یکی از مصداق‌های مداخله نام برده است که به‌گفته سخنگوی این وزارتخانه، موقعیت جغرافیایی توپخانه‌ها یا دیده‌بانی جنگجویان دو طرف، نمونه‌ای از اطلاعات نظامی حساس است که در صورت افشا می‌تواند به برخورد قضائی با خبرنگاران بینجامد.

بااین‌حال، وزارت دفاع آمریکا از دیدگاه خود دست روزنامه‌نگاران را کاملا بسته نگذاشته است. قوانین جدید این وزارتخانه به روزنامه‌نگاران اجازه داده است تا برای رهایی از هرگونه اتهام جاسوسی، از مراجع مربوطه درخواست مجوز کرده و برای جلوگیری از افشای هرگونه اطلاعات حساس نظامی به نیروهای متخاصم، تمامی محتوای تولیدی خود را به‌منظور ممیزی در اختیار پنتاگون بگذارند.

 این در حالی است که راهنمای این وزارتخانه هیچ‌گونه دستورالعملی برای اخذ مجوز در مناطق پرآشوب و تحت‌منازعه‌ای چون سوریه، عراق، شرق اوکراین و مکزیک ارائه نکرده است.

«فرانک اسمیت» مشاور ارشد کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران بر این باور است که حتی با شناختی محدود از میادین جنگ نیز می‌توان به‌آسانی دریافت که شناسایی مراجع قانونی و اخذ مجوز خبرنگاری از آنان در چنین مناطقی تقریبا غیرممکن است.

با تمام این اوصاف، جو ساورز معتقد است راهنمای جدید نه‌تنها متضمن هیچ‌گونه تغییری در سیاست‌های رسانه‌ای وزارت دفاع نبوده و فاقد هرگونه جنبه دستوری است، بلکه تنها به‌مثابه منبعی حقوقی از قوانین جنگ، کمک‌حال مقامات قضائی این وزارتخانه خواهد بود.

البته این اولین‌بار نیست که تدابیر پنتاگون در قبال روزنامه‌نگاران اعتراض جوامع و سازمان‌های روزنامه‌نگاری را به دنبال داشته است.

 از جنگ ویتنام به این سو، موضوع دسترسی خبرنگاران به میادین جنگ و دست‌اندازی‌های دولتی در جریان آزاد اطلاعات همواره موضوع جدل‌هایی بی‌پایان بوده است؛ چنان‌که در آخرین مورد و همین شش سال پیش، اعتراضات فراگیر به پروژه پنتاگون برای بررسی سوابق خبرنگاران اعزامی به افغانستان و درجه‌بندی شیوه پوشش اخبار از سوی آنان در قالب واژه‌هایی چون مثبت، منفی و خنثی، آن هم با اتکا به منابع سازمانی که پیش‌تر متهم به ردیابی خبرنگاران خارجی و مشاوره دولت‌های بیگانه در چگونگی برخورد با رسانه‌های مستقل بود، عاقبت با پیروزی نهادهای حامی روزنامه‌نگاران پایان یافت.