سياست خارجي توافق هسته‌اي

اعتماد/ نصرت‌الله تاجيك

پيگيري حمايتگرانه و همراه با حساسيت مذاكرات هسته‌اي ايران و شش قدرت جهاني از سوي افكار عمومي مردم ايران در طول اين برهه جديد و هم‌اكنون شادي آنان از توافق هسته‌اي نشانه رضايت آنان از اين سرمايه‌گذاري و تلاش دولت در صحنه روابط بين‌الملل است.

 از ديد عمومي دور كردن شبح جنگ از كشور و منطقه، پرهيز از تنش و در مرحله بعد حفظ دستاوردهاي علمي، صنعتي و هسته‌اي همراه با ادامه مسير توسعه كشور مهم است كه اين نيز از طريق تعاملات بين‌المللي قابل دستيابي خواهد بود.

 هم‌اكنون بعد از امضاي توافق هسته‌اي و در فضاي كنوني بين‌المللي و منطقه‌اي ايجاد شده به نفع ايران بايد به سناريوهاي مخالف نيز توجه داشت و دست به طراحي سياست‌هاي جديدي در تعاملات منطقه‌اي با همسايگان و قدرت‌هاي فرا منطقه‌اي براي خنثي كردن اين احتمالات زد.

 هر كشوري در طراحي سياست خارجي‌اش به‌دنبال طيفي از اهداف گوناگون ايدئولوژيك، توليد قدرت، ايجاد ارزش و از آن طريق تلاش براي دستيابي به برتري نرم يا سخت‌افزاري و نيل به اهداف اقتصادي و توسعه‌اي است، زيرا هر نوعي از اقدام سياست خارجي و هر يك از راهبردها و سياست‌هايي كه طراحي و اجرا مي‌شوند به نوبه خود اقدام به باز توليد اثرات منطقه‌اي و فرا منطقه‌‌اي كرده و ايران نيز نبايد عكس‌العمل‌هاي احتمالي و حتي واكنش‌هاي ناشي از شيطنت‌هاي آنان را ناديده گرفته يا كم بها تلقي كند.

 روش جديدي از تعاملات فرامنطقه‌اي شكل گرفته و يكي از بزرگ‌ترين مشكلات جهاني كه به درست يا غلط شش قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل را به خود اختصاص داده با هوشياري و صبر و حوصله اطراف مذاكره‌كننده پاي ميز مذاكره حل شده.

در اين راستا بايد توجه داشت طراحي و اجراي هر نوع از انواع گوناگون سياست خارجي كه در فوق به آن اشاره شد با اهداف ترسيم شده مخصوص به خود مي‌تواند منجر به توليد ميزاني از انگيزه‌هاي تقابلي يا هم سويي از سوي ذي‌نفعان شود. بنابراين بايد در طراحي سياست مرحله‌اي براي كم كردن انگيزه‌هاي تقابلي و افزايش حمايت‌هاي جهاني و منطقه‌اي به راه هايي انديشيد كه در كوتاه‌مدت بيشترين دستاورد را داشت.

 اين راه‌ها نه از طريق حدس و گمان بلكه به‌وسيله جمع‌آوري اطلاعات دقيق و متقن كه بتواند براي ترسيم ترازنامه سود و زيان مورد استفاده برنامه‌ريزان سياست خارجي قرار گيرد، ميسر است. اين اطلاعات پايه ترسيم منحني انتخاب‌هاي گوناگون انواع سياست خارجي با اهداف گوناگون و مخصوص به خود در رابطه با كشورهاي گوناگون و نشان دادن تغييرات آنهاست.

 به‌گونه‌اي كه انتخاب‌هاي گوناگون مسيرهاي مختلفي را جلوي پاي طراحان و راهبرد‌نويسان سياست خارجي مي‌گذارد و در نتيجه هر راه و هر كشور ابزار و لوازم خود را طلب مي‌كند. اما مهم‌تر از تعدد راه و ابزارهاي طي آن، اثرات منطقه‌اي و جهاني هر مسير و راه است كه از خود بر جاي مي‌گذارد.

به‌طور مثال در مورد نوع و اهداف سياست خارجي ايران در منطقه در شرايط پس از توافق هسته‌اي و گذار از مرحله فعلي و حركت به سمت چشم‌انداز ترسيمي در اسناد بالا دستي سياست خارجي، تاكيد بر روي هر يك از اهداف سياست خارجي محدود به جغرافياي منطقه‌اي نخواهد ماند و تاثيرات فرامنطقه‌اي نيز دارد و بايد در معادله تعاملات ايران و غرب در نظر گرفته شوند.

 و بالعكس متغيرهاي فرامنطقه‌اي بر تحولات سياست خارجي و مناسبات ايران اثرگذار خواهند بود. لذا با در نظرگرفتن مهم‌ترين بازيگران داخل و خارج منطقه ومتغيرهاي موثر در رويكردهاي جمهوري اسلامي، تقابل و همسويي قدرت‌هاي رقيب منطقه‌اي وابسته و فرامنطقه‌اي با جمهوري اسلامي ايران كه داراي منافعي در درون جغرافياي سياسي منطقه هستند اهميت دارد و بايد به عنوان يك عامل مهم در معادلات امنيت و توسعه منطقه در نظر گرفته شوند.

در اين زمينه بايد از فرصت ايجاد شده براي ايران، عزتمندانه اما با محاسبات دقيق و كارشناسي و برنامه‌ريزي شده و نه احساسي در تعامل با همسايگان استفاده كرد ولي به ظرفيت محدود چنين روابطي نيز توجه داشت و خوش‌خيال نبود!