جراحی مغز در 2500 سال پیش؛ رازهای نهفته در جمجمه‌های باستانی کوهستان آلتای

عصر ایران - جراحی مغز و اعصاب برخلاف تصور عموم، یک دانش کاملاً مدرن نیست. یافته‌های باستان‌شناسی در دهه‌های اخیر نشان داده است که تمدن‌های کهن پیش از اختراع برق یا ابزارهای فولادی پیشرفته، قادر به انجام جراحی‌های پیچیده روی جمجمه انسان بوده‌اند. یکی از خیره‌کننده‌ترین این نمونه‌ها، در کوهستان‌های آلتای روسیه کشف شده است که پرده از مهارت شگفت‌انگیز پزشکان ۲۵۰۰ سال پیش برمی‌دارد.

تریپاناسیون؛ دانش باستانی سوراخ کردن جمجمه

اصطلاح علمی این روش جراحی «تریپاناسیون» (Trepanation) نام دارد؛ تکنیکی که در آن حفره‌ای در استخوان جمجمه ایجاد می‌شد تا فشار مغزی کاهش یابد یا بیماری‌های روانی و جسمی درمان شود. بررسی‌های اخیر محققان موسسه باستان‌شناسی و قوم‌نگاری نووسیبیرسک بر روی سه جمجمه باستانی، نشان‌دهنده دقت بالای این جراحان در دوران پیش از میلاد است.

جزئیات اکتشاف: از درمان هماتوم تا اصلاح نقص‌های مادرزادی

محققان با بررسی جمجمه دو مرد و یک زن که قدمت آن‌ها به ۲۳۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل باز می‌گردد، به نتایج جالبی دست یافتند:

مرد ۴۰ ساله: این فرد دچار ضربه‌ای شدید شده بود که منجر به ایجاد هماتوم (لخته خونی) در سر شده بود. پزشکان باستانی با درک صحیح از منشأ سردردها و اختلالات حرکتی او، حفره‌ای دقیق برای خارج کردن لخته ایجاد کردند.

مرد جوان: این مورد نشان‌دهنده تلاش برای درمان یک نقص مادرزادی و تغییر شکل جمجمه بود.

دقت جراحی: نکته شگفت‌آور اینجاست که در هیچ‌یک از این موارد، اثری از برش‌های ناخواسته یا آسیب به بافت مغز دیده نمی‌شود؛ مهارتی که حتی پزشکان قرن نوزدهم نیز به ندرت به آن دست می‌یافتند.

شبیه‌سازی مدرن؛ ۲۸ دقیقه چالش با چاقوی برنزی

برای درک بهتر این فرآیند، دانشمندان تصمیم گرفتند این جراحی را بر روی یک جمجمه مدرن بازسازی کنند. آن‌ها از ابزارهای در دسترس جراحان باستان یعنی آلیاژی از مس، قلع و روی استفاده کردند.

نتایج این شبیه‌سازی حیرت‌انگیز بود:

زمان جراحی: کل فرآیند ایجاد حفره تنها ۲۸ دقیقه به طول انجامید.

دقت ابزار: با وجود اینکه استفاده از چاقوی برنزی نیاز به قدرت بدنی زیادی داشت، اما حفره ایجاد شده دقیقاً مشابه نمونه‌های باستانی بود. این آزمایش ثابت کرد که دانش متالورژی و آناتومی در آن دوران به پختگی کامل رسیده بود.

مقایسه آماری و سرنوشت جراحی‌های باستانی آلتای

جدول زیر خلاصه یافته‌های این تحقیق بین‌المللی بر روی نمونه‌های کشف شده است:

پرسش‌های متداول

۱. آیا بیماران حین این جراحی‌های وحشتناک زنده می‌ماندند؟ بله! شواهد میکروسکوپی نشان می‌دهد که استخوان جمجمه در اطراف حفره‌ها شروع به ترمیم و رشد مجدد کرده است. این یعنی بیماران نه تنها از جراحی جان سالم به در می‌بردند، بلکه تا سال‌ها بعد زندگی می‌کردند.

۲. جراحان باستان چگونه درد را کنترل می‌کردند؟ اگرچه اسناد مکتوبی وجود ندارد، اما باستان‌شناسان معتقدند استفاده از گیاهان دارویی مخدر و مسکن‌های طبیعی در آن دوران بسیار رایج بوده است.

۳. چرا این مطلب اهمیت علمی بالایی دارد؟ این یافته‌ها ثابت می‌کند که تاریخ پزشکی یک خط مستقیم از نادانی به دانایی نیست؛ بلکه هزاران سال پیش، تمدن‌هایی وجود داشتند که در جراحی مغز، مهارتی معادل یا حتی فراتر از جراحان ۲۰۰ سال پیش داشتند.

ابهامات و پرسش‌ها در خصوص حریم کاخ گلستان، اودلاجان و تونل بازار تهران

بیشتر بخوانید:

دو هزار سال پیش با این وسیله مغز را جراحی می‌کردند!

تماشاخانه

اینجا مخوف‌ترین جای ایران است: زیر پا «باتلاق اسید»، بالای سر «ابر سمّی»! (فیلم)

دو دقیقه سینمای ناب از بهرام بیضایی (تماشا کنید)

فیلم های دیگر