مرگ خاموش خامه‌فروش‌ها در همدان!

از راسته خامه‌فروش‌های همدان تنها نامی باقیمانده که باید برای احیای آن همه دست‌اندرکاران در بخش‌های دولتی و خصوصی پای کار بیایند.

به گزارش فارس، وارد خیابان اکباتان که می‌شویم و از سمت مسجد جامع به سوی هگمتانه حرکت کنیم، در اواسط این خیابان به راسته بازار گلشن می‌رسیم که یک کوچه پایین‌تر از سرای گلشن است.

راسته بازار گلشن را که ادامه دهیم سه‌راهی را خواهیم دید که سمت چپ آن روانه نخودبریزخانه و گونی‌فروش‌ها خواهد شد اما اگر مستقیم حرکت کنیم، تابلوی آبی رنگ و رو رفته «راسته خامه‌فروش‌ها» در کنار یک تابلوی بزرگ که مختص به یکی از بانک‌های قدیمی کشور است، نمایان می‌شود.

در ابتدای بازار اثری از خامه‌فروش‌ها نخواهیم یافت و باید راسته را که سرازیری است و در این روزهای نسبتاً گرم به همت سقف بازار، هوای خنکی دارد، ادامه دهیم؛ ابتدا یک مغازه کوچک خامه‌فروشی نمایان می‌شود، پیرمردی با موهای یک‌دست سفید بر روی صندلی قدیمی خود نشسته است، وقتی متوجه می‌شود که چه کسی هستی و برای آن آمده‌ای که از وضعیت خامه‌فروشی و فرش خبردار شوی، رک و روراست می‌گوید: خود را معطل نکن، برو یک کار دیگه دست بگیر، فایده ندارد، این کار از بین رفته است.

پیرمرد آن چنان با قاطعیت این سخنان را بر سر زبان آورد که هیچ پاسخی برای آن نخواهی داشت اما سماجت خبرنگاری ولکن نبود و آخر سر تنها عایدی که داشت این بود که پیرمرد به همکارش حواله‌مان کرد، اقدامی که آخر سر هم خودمان، چه پیرمرد می‌گفت و چه نمی‌گفت، انجام می‌دادیم؛ باید اعتراف کرد سرسختی پیرمرد، بر سماجت خبرنگاری چیره شد و این جاست که آن مثل معروف که دود از کنده بلند می‌شود جانی دوباره پیدا کرد.

اکثر واحدهای موجود در راسته‌ خامه‌فروش‌ها به توزیع پوشاک تبدیل شده‌اند و تعداد خامه‌فروشان به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسند.

بالاخره یک مرد خامه‌فروش پیدا شد تا داستان خامه‌فروشی در همدان را باز گوید، به گفته خودش 50 سال است که در این حرفه مشغول به کار است، ابتدا می‌گوید در حد بضاعتش پاسخگو خواهد بود.

حسن قرابی در گفت‌وگو با فارس در پاسخ به سئوال اول درباره رونق راسته خامه‌فروش‌ها با لحنی آکنده از تعجب که به انسان می‌فهماند، پاسخ این سئوال ناگفته پیداست، می‌گوید: اگر رونق داشت که خامه‌فروش‌ها به فروش و توزیع پوشاک تبدیل نمی‌شدند.

وی معتقد است که این رکود در خامه‌فروشی از 10 سال پیش آغاز شده و می‌گوید: در ماه به طور متوسط  10 نفر برای خرید خامه مراجعه می‌کنند و برخی از آنان قالی‌های بافته شده خود را به صورت امانی برای فروش نزد ما می‌گذارند.

این فروشنده با سابقه تصریح می‌کند: خامه در همدان به مانند گذشته تولید نمی‌شود و بیشتر خامه‌های موجود از اطراف اصفهان به همدان منتقل می‌شوند.

قرابی تاکید می‌کند که خامه‌ چینی در بازار ایران آمده و به چشمان خودش این نوع خامه را در تهران دیده اما به دلیل اینکه تولید فرش چندانی در همدان وجود ندارد به بازار استان راه نیافته است.

وی ادامه می‌دهد: در گذشته نزدیک به 300 خامه‌فروش در این راسته فعالیت می‌کردند که امروز از تعداد انگشتان دست هم کمتر هستند.

این فعال بازار فرش و خامه‌فروش می‌افزاید: در ابتدا چند دستگاه قالیبافی در همدان و روستاهای اطراف داشتم اما به دلیل عدم سوددهی فروش فرش همدان همه آن‌ها جمع‌آوری شدند.

وی همچنین متذکر می‌شود: زمانی همدان مرکز صادرات فرش ایران بود اما به دلیل اعمال تحریم‌ها این جایگاه خود را از دست داده است.

از حسن قرابی کهنه‌کار که جدا شویم در بین خامه‌فروش‌ها نمی‌توان جوانی پیدا کرد که این شغل را برگزیده باشد، برای یافتن خامه‌فروشی دیگر به پیاده‌روی زیادی نیاز است، اغلب سن و سالشان گذشته است و از حرف زدن بنا به عادت قدیمی بازاریان همدان شانه خالی می‌کنند.

اما بالاخره می‌توان بافنده فرشی را یافت که دار قالی را در حجره خود علم کرده و مشغول گره‌زدن خامه‌های رنگارنگ به اریش‌های دار قالی است، عبدالمجید تارودی از 6 سالگی قالیبافی را آموخته و همواره این شغل را ادامه داده و بعد از بازنشستگی در شغل دولتی دوباره قالیبافی تنها شغل او می‌شود.

وی که از گفت‌وگو درباره خامه‌فروشی و قالی استقبال می‌کند، می‌گوید: در روزگارهای گذشته که قدم در این راسته می‌گذاشتیم بوی رنگ خامه و پشم مشام آدمی را پر می‌کرد و دنیای رنگارنگ خامه‌ها انسان را به سرزمین آرزوها می‌برد.

این بافنده فرش می‌‌افزاید: در زمان گذشته راسته خامه‌فروش‌ها که به اتمام می‌رسید، کاروانسرایی نمایان می‌شد که تمام حجره‌های آن مشغول به رنگریزی خامه بودند و به عنوان کاروانسرای رنگریزها شناخته می‌شدند اما امروز تنها یک واحد از آن‌ها باقیمانده و سراسر حجره‌ها به توزیع مواد غذایی تبدیل شدند و نام کاروانسرا هم به نام بازار ولایت تغییر کرده است.

تارودی ادامه می‌دهد: امروز خامه از اصفهان و مشهد می‌آید و یک واحد کارگاهی و یک کارخانه رنگریزی آن‌ها را رنگ می‌کنند.

وی در تشریح علل افت بازار خامه‌فروشی و فرش همدان می‌گوید: روی آوردن مردم به فرش ماشینی که دارای قیمت ارزان و طرح‌های متنوع هستند نخستین دلیل نخریدن فرش دستبافت و به تبع آن راکد شدن صنایع مرتبط با آن از جمله خامه‌فروشی است.

این کارشناس قالی در ادامه می‌افزاید: شاید اینجا مخاطبین این سخن بپرسند چرا برای فرش تبریز این اتفاق روی نداده و آن‌ها همچنان به کار خود ادامه می‌دهند اما فرش همدان به فراموشی سپرده می‌شود؟ پاسخ این سئوال را باید حفظ کیفیت در تبریز و کاهش کیفیت در قالی همدان دانست.

تارودی ادامه می‌دهد: دست‌اندرکاران قالی همدان از کیفیت قالی در تمام فرآیند فرش از تولید تا فروش قالی همدان کاستند و نخستین کاستن در زمینه تهیه پشم مورد نیاز برای تولید خامه به وجود آمد.

وی می‌افزاید: 2 نوع پشم وجود دارد، پشمی که از گوسفند زنده به دست می‌آید و البته دیر به دیر چیده می‌شود و دوم پشمی که از گوسفند ذبح شده تولید می‌شود به طوری که پشم گوسفند زنده مرغوب‌تر است و دوام بیشتری دارد.

تارودی ادامه می‌دهد: پشم گوسفند ذبح شده به دلیل اینکه به وسیله مواد شیمیایی و آهک از پوست دباغی شده به دست می‌آید، کیفیت ندارد.

این کارشناس تاکید می‌کند که این نوع پشم‌ها هستند که در هنگام جارو زدن قالی پرز می‌دهند و به راحتی کنده می‌شوند، چون دوام ندارند.

وی دلیل دوم را استفاده از رنگ‌های شیمیایی دانست که برای رنگ کردن خامه‌های سفید از آن‌ها استفاده می‌شود و دوام خامه را کاهش می‌دهد.

تارودی می‌گوید: در گذشته از رنگ‌های گیاهی چون پوست انار، گردو، کاه و نیل که از هندوستان می‌آمد و روناس استفاده می‌شد اما امروز مواد شیمیایی جایگزین این رنگ‌ها شده است.

وی در تشریح نقش قالیبافان در کمرنگ شدن قالی همدان نیز می‌گوید: بافندگان نیز به نوبه خود به فرش همدان آسیب وارد کردند و با کاستن مواد اولیه، کیفیت کار را کاهش دادند تا بالاخره فرش همدان از رونق افتاد.

این کارشناس در نهایت فروشندگان فرش همدان را نیز بی‌تقصیر نمی‌داند و می‌گوید: فروشندگان فرش نیز، قالی‌های بی‌کیفیت را به قیمت‌های گزاف فروختند و باعث شدند قالی همدان در ذهن افراد به عنوان یک کالای بی‌کیفیت ترسیم شود.

وی البته تاکید می‌کند که احیای دوباره فرش همدان امکانپذیر است و برای این کار همه فعالان و مسئولان مرتبط دولتی باید پای کار بیایند تا از این طریق قالی‌هایی با نقشه خوب، بافت خوب و قیمت مناسب به نام همدان روانه بازار شود تا اذهان نسبت به فرش همدان تغییر کند.

تارودی می‌گوید: تنها نباید به بافت تابلو فرش بسنده کرد و بافت فرش‌ها با سایز مختلف را در دستور کار قرار داد تا مردم برای خرید فرش همدان ترغیب شوند.