باتلاق یارانه ای ؛ ریسمان هایی برای خروج

 عصر ایران- «یارانه ها باتلاقی را برای کشور درست کرده اند. معلوم نیست این باتلاق چه بلایی بر سر کشور می آورد اما همه باید به دولت کمک کنند تا بتواند از این باتلاق خارج شود.»

این سخنان صریح را آیت الله ناصر مکارم شیرازی در دیدار با اعضای هیات رییسه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران بر زبان آورده اند. این مرجع تقلید پیش تر از مردم خواسته بود چنانچه نیاز ندارند برای دریافت یارانه نقدی ثبت نام نکنند اما چنان که خود گفته اند «بسیاری از مردم نام نویسی کردند و نیمی ازآنها که نیازمند هم هستند به حرف ما گوش دادند ولی نیم دیگر که احتیاجی هم نداشتند باز هم ثبت نام کردند.»

تعبیر «باتلاق» برای یارانه ها از شمّ روزنامه نگاری و آشنایی آیت الله با فن نویسندگی نیز ناشی می شود. از این رو بیش از سخنان دیگر آقای مکارم در رسانه ها انعکاس یافته است. از این «باتلاق» اما چگونه می توان رها شد؟

نخستین توصیه به گرفتار شدگان یک باتلاق این است که دست و پا نزنند. چرا که هر چه بیشتر تکاپو کنند فروتر می روند. کاری که دولت روحانی در حال انجام آن است اتفاقا همین است.

یادمان باشد که پیشتر قرار بود در فاز دوم هدفمندی مبلغ پرداختی یارانه نقدی افزایش یابد که عملا پوشش یا مُسکنی برای افزایش بیشتر قیمت حامل های انرژی بود.

آن افزایش اما در هر دو سو به منزله دست و پا زدن بیشتر در این باتلاق بود. اکنون اما صحبتی از پرداخت بیشتر نیست و توجیه افزایش تندتر قیمت را نیز از میان برده است.

یادمان باشد بنزین سهمیه ای 400 تومانی کمتر از نیم دلار آن زمان قیمت داشت و بنزین 700 تومانی هم دو سوم قیمت یک دلار. اکنون اما بنزین 1000 تومانی هم یک سوم قیمت کنونی دلار ارزش دارد.

به عبارت دیگر اگر منطق دولت در افزایش قیمت بنزین صرفا اقتصادی بود و به تبعات اجتماعی توجه نداشت باید تا مرز 1500 تومان نیز پیش می رفت و مراد از شیب ملایم همین است. البته همچنان قیمت بنزین در قیاس با متوسط درآمد سالانه، سوال برانگیز است. مثلا در کشورهایی که متوسط درآمد سالانه 40 هزار دلار است قیمت هر لیتر بنزین یک تا یک ونیم دلار است.

پس راه نجات از این باتلاق رونق اقتصادی است. هر چه درآمد مردم و متوسط درآمد سرانه بالاتر رود قیمت بنزین نیز کمتر جلوه می کند. باتلاق یارانه ها اما این واقعیت را پیش چشم مردم قرار نمی دهد. یارانه غیر مستقیم قبلی بنزین تا پیش از هدفمندی نوعی دل خوش کُنک هم بود و خیلی ها از یاد می بردند که دستمزد آنان تا چه اندازه در مقیاس جهانی پایین است.

اکنون اما بحث دستمزدها - بخواهیم و نخواهیم- درمی گیرد. فرض کنیم همین حالا بنزین به جای 700 و 1000 تومان 100 تومان شود و دولت با ضرر بنزین عرضه کند. آیا مشکل دستمزدهای اندک حل خواهد شد؟ یا مشکل فراتر از قیمت یک کالاست که درست یا نادرست به کالای معیار بدل شده است؟

این را هم در نظر داشته باشیم که با احتساب مصرف روزانه 70 میلیون لیتر بنزین در کشور و افزایش قیمت 300 تومانی به ازای هر لیتر دولت درآمد 9 هزار میلیارد تومانی تازه و سالانه به دست می آورد که با هزار میلیارد تومان حاصل از انصراف سر به 10 هزار میلیارد تومان می زند.

 اینجا دولت است که باید به خود کمک کند تا از این باتلاق به درآید. این گونه که این پول را صرف حمایت از تولید کند و به امور جاری اختصاص ندهد.

همان گونه که گفته شد تعبیر «باتلاق» در وهله اول از این حیث جالب توجه است که دست و پا زدن بیشتر، فروتر می برد. پس خروج از آن الزامی است و برای خروج به ریسمانی نیاز است و شاید ریسمان هایی. ریسمان اول اعتماد است. بازسازی این اعتماد به اثبات صداقت و مقابله با دروغ نیاز دارد.

کمک به دولت این است که هر جا دروغی دیدیم و شنیدیم فاش کنیم و دروغ گویی که فی الذات یک رذیلت اخلاقی است فضیلت وزیرکی به حساب نیاید. خود دولت هم باید در قبال دروغ ها رودربایستی نکند و با صراحت پرده از هر دروغی بدرد. حال آن که به نظر می رسد تیم رسانه ای بر پایه ملاحظات ترجیح می دهد در قبال برخی از این دروغ ها سکوت کند. ریسمان دوم رونق اقتصادی است که خود به پیشرفت های دیپلماتیک در مذاکرات هسته ای نیاز دارد.

راه نجات از این باتلاق، نه قطع یارانه نقدی است نه افزایش بیشتر. راه نجات سبک شدن بار دولت و ورود در مسیری است که دنیا تجربه کرده است. مردم قیمت بنزین را با فوب خلیج فارس مقایسه نمی کنند. با متوسط درآمد سرانه خود مقایسه می کنند. هر چه این درآمد افزایش یابد تمایل به انصراف از دریافت یارانه نقدی نیز افزایش می یابد.

شاید گفته شود همین پرداخت ها دست و بال دولت را می بندد و به جای سرمایه گذاری در امور کلان به تامین منابع نقدی یارانه ها وادار می کند. حال آن که تا همین جا تنها از یک قلم بنزین به درآمد سالانه 9 هزار میلیارد تومانی دست می یابد در حالی که میزان یارانه نقدی همان است که بود.

از سوی دیگر چنانچه دولت بدون آن که پایگاه اجتماعی خود را آسیب برساند می تواند تا 5 میلیون نفر دیگر را نیز براساس مولفه هایی چون پرداخت مالیات، پروانه کسب، ثبت شرکت تجاری، معامله بیش از یک ملک در سال، رابطه اعتباری با بانک ها، برخورداری از کارت بازرگانی، عضویت در هیات مدیره شرکت های تجاری، اقامت بیش از یک ماه در کشورهای خارجی و مانند آنها بی آن که به حساب های مردم سرکشی کند یا مخالفت و ناخرسندی اجتماعی برانگیزد حذف کند و از این رهگذر نیز به درآمدی دست یابد. این حذف شدگان به دلایل دیگر از جمله رونق اقتصادی، ایجاد شغل برای فرزندان شان، احساس آزادی های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و بهبود فضای کسب و کار رابطه خود را با دولت حفظ می کنند و نمی رنجند.

راه دیگر کمک برای خروج از این باتلاق حذف بودجه های کلان دستگاه هایی است که توجیه اقتصادی ندارند و کار آنها نیز در زمره وظایف مصرح دولت به حساب نمی آید. ممکن است دستگاهی توجیه اقتصادی نداشته باشد اما به لحاظ امنیتی یا سیاسی ضرورت داشته باشد اما همه ما سازمان هایی را می شناسیم که نه آن اند و نه این و همچنان سالانه بودجه می بلعند. اینها نیز دست و پای دولت را برای خروج از این باتلاق می بندند و نه تنها ریسمانی برای خروج نیستند که وزنه هایی هستند فروبرنده تر.

وزنه ها را باید جدا کرد، ریسمان ها را درانداخت تا همه با هم چنگ زنیم و از این باتلاق نجات یابیم. در این باتلاق گرفتاریم اما همچنان حق حیات داریم و یارانه نقدی عجالتا همین نقش را ایفا می کند!
 
نکته بعد التحریر هم این که مردم نباید به لحاظ روانی احساس نگرانی کنند. چون بنزین در ایران همچنان ارزان است! تغییر قیمت تنها یک رتبه ما را تنزل داده است. آرایش سکو از «ونزوئلا، ایران، عربستان» به «ونزوئلا، عربستان، ایران» تغییر کرده اما همچنان روی سکو هستیم! چون گیر کار جای دیگری است.

گیر کار در دو چیز است:«پر مصرف بودن خودروهای تولید داخل» و «پایین بودن درآمد سرانه ملی». اولی ناشی از توجیه دفاع از تولید ملی است که در عمل انحصار ایجاد کرده و خودروهای وارداتی را گران به دست مصرف کننده می رساند یا از دسترس کثیری خارج ساخته و دومی هم پایین بودنی است که سال ها با یارانه غیر نقدی پوشانده می شد و یارانه نقدی در 40 ماه گذشته هم نتوانسته آن را بپوشاند.