3 نکته درباره وعده صدور یک روزه مجوز کتاب در وزارت ارشاد

عصر ایران ؛ سروش بامداد - «تکلیف برخی کتاب های معطل مانده در اداره کتاب وزارت ارشاد باید به سرعت روشن شود. بحث صدور مجوز باید این گونه باشد که کتاب ها در یک روز، نهایتا یک هفته و حداکثر 45 روز تعیین تکلیف شوند».

در بدو امر شاید تصور شود این اظهارات را وزیر آینده ارشاد بر زبان آورده است! اما از عمر دولت کنونی هنوز 12 روز باقی مانده و دولت حسن روحانی نیز هنوز مستقر نشده و خبر با پیش گویی نسبت ندارد. بنابراین باید یادآور شد این سخنان را سیدمحمد حسینی وزیر کنونی فرهنگ و ارشاد اسلامی در ضیافت افطار به افتخار اهل چاپ و نشر در شامگاه 26 تیر بیان کردند.

با توجه به این که رییس جمهور منتخب از فردای تحلیف ( 13 مرداد) دو هفته فرصت دارد فهرست وزیران پیشنهادی را به مجلس شورای اسلامی ارایه کند، آقای سیدمحمد حسینی دقیقا تا 45 روز دیگر در این مسند می نشیند و در واقع  بیش از همه خود را موظف و مکلف کرده تکلیف همه کتاب های بی مجوز  و در صف مانده را روشن کند.

این وعده را می توان به روحیه وزیر ارشاد دولت نسبت داد که هر از گاهی سخنی می گوید تا به مذاق آقای احمدی نژاد خوش نشیند و هم می توان در راستای کارنامه سازی برای دولت دهم ارزیابی کرد تا پیامک فرستندگان خبرگزاری دولت که به مقایسه اتفاقات این 8 سال با قبل از آن می پردازند در حوزه کتاب نیز آماری برای ارایه بیابند. اما چه این اتفاق رخ دهد و در این 45 روز باقی مانده تکلیف کتاب های منتظر مجوز روشن شود و چه این وعده نیز به سخنان دیگر بپیوندد باز این پرسش باقی است که اگر صدور یک روزه و یک هفته ای و 45 روزه مجوز کتاب، شدنی است چرا در این چهار سال نشد و اگر نشدنی است چرا در دقیقه 90 به این صرافت افتاده اند؟

نمی توان هر دو افتخار را توامان به خود نسبت داد: هم کنترل و سانسور را و هم محدود سازی خلاقیت و گرفتار کردن ادبیات در چنبره سیاست را.

چند نکته دیگر هم خالی از لطف نیست:

-وقتی خودمان یک گرفتاری ایجاد می کنیم و بعد برای حل آن گرفتاری بکوشیم ناظر بیرونی حق ندارد بپرسد چرا از ابتدا چنین کردید؟ آقای حسینی می گوید مجوز کتاب باید یک روزه و نهایتا یک هفته و حداکثر 45 روزه صادر شود. فارغ از این که از وزیر متولی ادبیات و فرهنگ انتظار می رود با دقت بیشتر سخن بگوید [ «نهایتا» قید درازمدت تری به نسبت « حداکثر» است] می توان پرسید مسوولیت منتظر نگاه داشتن جمعی از شریف ترین و نجیب ترین مردمان این سرزمین در 4 سال گذشته با کیست؟

آقای وزیر!  امثال محمود دولت آبادی و جمال میر صادقی محکوم به انتظار پشت اتاق مدیرانی از شما شدند که سن نوه آنها را دارند  و
نمی دانیم  در همه عمر خود چند کتاب خوانده و نوشته اند. اگر این کارها افتخار است چرا در آستانه رفتن این افتخار را می زدایید و اگر ننگ است و درصدد زدودن آن برآمده اید به تعبیر شهریار «حالا چرا»؟

 این درد را باید به کجا برد که دولت آبادی «کلنل» را به فارسی نوشته اما به چند زبان ترجمه و منتشر شده الا فارسی! اثر دولت آبادی آن رمانی است که به پارسی نوشته نه ترجمه ای که به خامه او نیست!

می گویند معاون پیشین فرهنگی ارشاد اظهار نظر درباره این اثر را تنها در صلاحیت شخص خود می دانست و لاغیر و باز می گویند( العهده علی الراوی)  که کتاب را در کشوی میز خود نگاه داشته بود و دست آخر انتشار آن را منوط به تغییرات جدی یی اعلام کرد و با این واکنش نویسنده روبه رو شد که به این می ماند که بگویید این تکه از فرش را جدا کنید در حالی که به هم بافته و پیوسته است. تازه می دانیم که دولت آبادی آدم منعطفی است و به قصد مجال انتشار، گاه کوتاه می آید.

- جای دیگر هم نوشتم و باز تکرار می کنم: واژه «ارشاد» در عنوان وزارت ارشاد برخی از مدیران آن را دچار سوء تفاهم کرده که واقعا متولی ارشاد و هدایت مردمان اند. در حالی که موضوع به ارشاد خلق الله مطلقا دخلی ندارد بلکه صحبت از ادبیات و خلاقیت و خیال است که در قالب یک کتاب، یک فیلم یا یک آلبوم موسیقی جلوه می کند. همین! قضیه را زیاد بزرگ کرده اند!

سوای این، از ابتدای جمهوری اسلامی در وزارت ارشاد این قاعده اجرا می شد که سه عرصه « توصیف روابط جنسی، اباحه گری و انکار مذهبی، تحریک اقوام و ترویج خشونت عریان و عیان» در محصولات فرهنگی و هنری ممنوع بود و بیش از این چهار مولفه مشخص و مصرح مداخله و تفسیر به رای نمی کردند. 

معلوم است که یک رمان شخصیت های مختلف دارد و نویسنده باید که به هزارتوی افکار و عواطف قهرمانان داستان سرک بکشد و مسوول همه گفته های آنها نیست. [ماجرای یعقوب نادعلی را به یاد آوریم که سر و کارش به دادگاه افتاد که چرا فلان شخصیت داستان او فلان جمله را گفته است!]

-این همه حساسیت برای بررسی کتاب پیش از انتشار چه توجیهی دارد؟ زندان ها را بکاوید و از یک یک زندانی ها بپرسید کدام یک با خواندن کتابی، فاسد و بزهکار شده است؟ حتی اگر یک نفر پاسخ مثبت داد آن گاه بر قبیله فرهنگ سخت بگیرید.

همین نوشته را شاید ده ها هزار نفر بخوانند بی آنکه از پیش توسط نهادی بررسی شده باشد. روزانه صدها هزار کلمه در نشریات تولید می شود و تنها مدیران و سردبیران آنها را قبل از چاپ می بینند. چرا این قاعده را به عرصه نشر تسری ندهیم؟ مسوولیت محتوای کتاب با ناشر است و نهایت این است که مانند کتاب دکتر شمیسا خود نویسنده بنا به مصالحی آن را جمع آوری می کند. منتظر نگاه داشتن برای دریافت مجوز از اداره کتاب توجیهی ندارد در حالی که همین بازخوانی و بازبینی را ناشر می تواند انجام دهد.

- واقعیت این است که سخت گیری ها، سانسور، گرانی کاغذ و مشکلات نشر، کتاب را از سبد هزینه بسیاری از خانوارها حذف کرده و دیر و دور نیست که به کالای لوکس بدل شود. وقتی یخچال خانه ای خالی باشد مرد خانه چگونه می تواند با کتاب وارد خانه شود و اهل خانه بر او خشم نگیرند؟ فشار اقتصادی اولویت ها را تغییر داده و چاره ای باقی نگذاشته تا برخی از خانوارها هزینه های فرهنگی و تفریحی را کنار بگذارند. با این همه اما کتاب خوب همچنان مشتری دارد. کما این که « پیر پرنیان اندیش» - خاطرات سایه- با قیمت 75 هزار تومان با استقبال رو به رو شد.

معطل نگاه داشتن کتاب در صف صدور مجوز توهین به خلاقیت نویسنده و شعور خواننده است. البته در مقام توجیه می گویند همان گونه که وزارت بهداشت بر کیفیت تولید مواد غذایی نظارت دارد تا جسم مردم مسموم نشود وزارت ارشاد نیز بر کیفیت آثار فرهنگی نظارت دارد تا ذهن مردم مسموم نشود.

این قیاس اگرچه مع الفارق است (چون وزارت بهداشت به نظر کارشناسی جامعه پزشکی متکی است حال آن که نظارت ارشاد در مقابل نویسنده ها قرار دارد) اما همین قاعده نیز رعایت نشد و نگفتند مجوز نمی دهیم. روزها و هفته ها و ماه ها و سال ها منتظر نگاه داشتند و در عمل چه ذوق ها و چه خلاقیت ها را نکشتند.

نویسندگان البته آثار خود را بعضا در فضای مجازی منتشر کردند و تنها از مواهب مادی محروم شدند. اما در عمل روح آنها زخمی شد.

مارسل پروست  (خالق رمان در جست و جوی زمان از دست رفته) می گوید: «نویسنده را به خاطر یک اثر ستایش می کنند اما نمی دانند چه شب ها بیدار مانده و به چه بیماری ها مبتلا شده و چه رنج ها کشیده است.» تازه او از آثاری سخن می گوید که منتشر می شده اند! بسیاری از نویسندگان ایرانی اما به جای این که «در جست و جوی زمان ازدست رفته» را بنویسند با دریغ و درد تنها در جست و جوی زمان از دست رفته روزگار گذراندند.

کوتاه این که از سه حال خارج نیست: یا در 45 روز پیش رو مجوزها صادر و کتاب فروشی ها از رخوت خارج می شوند که باز حسرت زمان از دست رفته باقی می ماند هر چند که ماهی را هر گاه از آب بگیری تازه است و انصاف باید داد آقای حسینی با این کار «باقیات صالحات»ی از خود بر جای می گذارد.

یا  تکلیف  و خیال همه را روشن می کنند و صریح و روشن می گویند مجوز بی مجوز!  در این صورت خبرگزاری دولت می تواند در فهرست خود به مقایسه لیست مجوزهایی که در این دولت صادر نشد و در دولت های قبل صادر شد  نیز بپردازد.

یا سرانجام این وعده نیز به سرنوشت گفته ها و نوشته های دیگر دچار خواهد شد.