عمل رئیس جمهور، تخلف در تخلف بود

عصر ایران؛ هومان دوراندیش - حضور محمود احمدی نژاد در کنار اسفندیار رحیم مشایی در ستاد انتخابات وزارت کشور، در حین ثبت نام مشایی به عنوان نامزد ریاست جمهوری، در چند روز گذشته انتقادات فراوانی را برانگیخته است.

 دیروز (دوشنبه) دفتر رئیس جمهور اطلاعیه ای منتشر کرد و به انتقادات منتقدین پاسخ داد. متن زیر گفتگویی ست با دکتر علی اکبر گرجی، استاد حقوق اساسی دانشگاه شهید بهشتی، درباره استدلال های مطرح شده در اطلاعیه دفتر رئیس جمهور در پاسخ به منتقدان آخرین کنش سیاسی جنجال برانگیز محمود احمدی نژاد.


*دفتر رئیس جمهور در پاسخ به شهبات مربوط به حضور رئیس جمهور در کنار مشایی در هنگان ثبت نام در ستاد انتخابات کشور، گفته است وقتی رئیس جمهور می تواند هم کاندیدا باشد و هم مجری انتخابات، پس چرا نتواند صرفاً در کنار یک کاندیدا در وزارت کشور حاضر شود. پاسخ حقوقی این استدلال چیست؟

زمانی که خود رئیس جمهور کاندیدای انتخابات دوره بعدی باشد، چاره ای جز این وجود ندارد که پاره ای از اعمال رئیس جمهور را در زمان تبلیغات انتخاباتی، بپذیریم. یعنی نمی توانیم به او بگوییم در دوره مقرر تبلیغات انتخاباتی، حق نداری به نفع خودت تبلیغ کنی چرا که تو رئیس جمهور هم هستی! این حالت، حالتی ناگزیر و تحمل آن نیز اجباری است. ولی وقتی شخص دیگری به غیر از رئیس جمهور فعلی، نامزد مقام ریاست جمهوری است، اعلام حمایت رسمی رئیس جمهور از آن شخص، چه در مرحله ثبت نام و چه در مرحله تبلیغات انتخاباتی، در واقع نشانگر نقض "اصل بی‌طرفی" است.

رئیس جمهور گر چه مسئول ستاد انتخابات وزارت کشور نیست، ولی مقام مافوق ارکان اجرایی انتخابات است و نفوذ مطلق و مستقیمی بر مدیریت اجرایی انتخابات دارد. از کسی که داری چنین نفوذی است و طبیعتاً در نتیجه انتخابات هم ذی نفع است، انتظار بی طرفی می رود.

رئیس جمهور مطابق قانون اساسی سوگند یاد کرده است که حامی حقوق و آزادی های همه شهروندان باشد. اگر رئیس جمهور از یک کاندیدای خاص علناً و رسماً حمایت کند، این اقدام او معنایی جز این ندارد که او از حقوق دیگر کاندیداها، حمایت لازم را به عمل نمی آورد و این در تضاد با اصل بی طرفی مجری انتخابات است.

* ولی چهار سال پیش که دبیر شورای نگهبان احمدی نژاد را بهترین گزینه ریاست جمهوری اعلام کرد، موافقان آقای جنتی در جواب منتقدان گفتند دبیر شورای نگهبان چون تقوا دارد، در مقام نظارت بی طرف است و آن جمله صرفاً بیانگر نظر شخصی او بوده است. احمدی نژاد هم می تواند بگوید من در مقام اجرای انتخابات بی طرفم ولی به نظرم مشایی بهترین گزینه است.

تفکیک موضع گیری های شخصی و نهادی مقامات، اساساً ممکن نیست. باب این تفکیک را باید به کلی بست. به همین دلیل در برخی از کشورها گفته اند قضات و اعضای نهادهایی مانند شورای نگهبان، حق ورود رسمی به موضع گیری های سیاسی و اساساً حق داشتن سمت و عضویت در احزاب و نهادهای سیاسی را ندارند.

 من همان چهار سال پیش هم از آن سخن آقای جنتی انتقاد کردم و گفتم اصل بی طرفی، شامل مدیریت اجرایی و نظارتی انتخابات می شود. حتی بحث ممنوعیت جمع مشاغل و قواعدی نظیر این، هدفی جز جلوگیری از ایجاد پدیده "تعارض منافع" ندارد.

 این ها قواعدی ست که در دیگر کشورهای دنیا وضع شده و ما هم باید آنها را اجرا کنیم. خود رهبری هم بارها تاکید کرده اند که من از کاندیدای خاصی حمایت نمی کنم.

اصلاً در این خصوص تردیدی وجود ندارد که آقای احمدی نژاد مرتکب تخلف حقوقی شده است و چنین اقداماتی، از حیث روانی هم سیگنال مثبتی به فضای انتخابات نمی فرستد. به هر حال بی طرفی مقامات اجرایی و نظارتی، زمینه ساز اطمینان مردم به برگزاری انتخابات سالم و منصفانه است.

* در انتخابات سال 84، خاتمی حامی دکتر معین بود. مورد مهم تر، تمایل هاشمی به خاتمی در انتخابات دوم خرداد 76 بود. احمدی نژاد در دفاع از خودش می تواند بگوید کاری را که دیگران زیرپوستی و غیرصادقانه انجام دادند، من صادقانه و با صراحت انجام می دهم. در این باره چه نظری دارید؟

صداقت در هر حالتی بر نیرنگ و تزویر برتری دارد. اما قانون شکنی هم در هر حالتی، عمل قبیحی است. اگر قانون شکنی از مقامات رسمی و سیاسی سر بزند، به مراتب قبیح تر است. پس بحث ما اصلاً شخصی نیست. یعنی هر کسی عملش با شاقول قانون جور درنیاید، قابل نقد است. مخاطب ما رئیس جمهور خاصی نیست. من به عمل کار دارم نه به شخص.

* اینکه هاشمی رفسنجانی در سال 76 مایل بود که خاتمی رئیس جمهور شود، به معنای نقض بی طرفی هاشمی در انتخابات بود؟

نه؛ «تمایل» با «اقدام عملی» فرق می کند. انسان که موجودی منجمد یا ربات نیست که تمایلی نداشته باشد. همه انسان ها گرایشات و تمایلاتی دارند. حتی قضات هم این طورند. مثلاً یک قاضی ممکن است در مرحله فصل خصومت بین متخاصمین، قلباً خواستار برنده شدن شخص الف باشد. ولی او نمی تواند تمایل شخصی اش را در آنچه که قانون می گوید، دخیل کند. همه تمایلاتی دارند ولی مهم این است که مدیر در اعمال مدیریت و قاضی در مقام قضاوت، تمایلات شخصی اش را دخالت ندهد.

* شما به عنوان حقوقدانی که به مسائل سیاسی کشور هم اشراف دارید، حمایت احمدی نژاد از مشایی را همردیف حمایت هاشمی از خاتمی در سال 76 می دانید؟

به نظر من، حضور رئیس جمهور در مرحله ثبت نام و اتخاذ ژست انتخاباتی در ستاد انتخابات وزارت کشور و نیز اقداماتی که در چند ماه گذشته در قوه مجریه برای معرفی یک کاندیدای خاص صورت گرفته است، از نظر حقوقی قابل دفاع نیست.

 من به هیچ عنوان وارد ارزیابی این کاندیدا یا آن کاندیدا نمی شوم. اساساً در این مقام نیستم. همه کاندیداها از نظر من محترم اند. اما ارزیابی بنده از ژست رئیس جمهور محترم در ستاد انتخابات وزارت کشور، این است که این کار قانوناً جایز نبود و چه بهتر بود که این واقعه رخ نمی داد.

این اقدام نه به نفع رئیس جمهور بود نه به نفع نظام جمهوری اسلامی. کسانی که شائبه هایی را در زمینه وجود تخلفات و تقلب های انتخاباتی در نظام سیاسی ایران مطرح می کنند، همیشه به دنبال چنین مواردی هستند که از رئیس جمهور در وزارت کشور دیدیم.

این شهبه برای خیلی ها می تواند مطرح شود که وقتی رئیس جمهور ابایی از حمایت علنی و خلاف قانون از یک کاندیدا ندارد، آیا خدای نکرده احتمال حمایت های پشت پرده دیگری از آن کاندیدا وجود ندارد؟

* دفتر رئیس جمهور گفته است مطابق با ماده 66 قانون انتخابات ریاست جمهوری، فعالیت تبلیغاتی کاندیداها، پس از اعلام اسامی آنها از سوی شورای نگهبان آغاز می شود. بنابراین حضور احمدی نژاد در کنار مشایی، پیش از اعلام اسامی کاندیداها، مصداق فعالیت تبلیغاتی نیست. نظر شما در این باره چیست؟

این یک استدلال ضعیف اندر ضعیف است. ماده 66 می گوید تبلیغات انتخاباتی قبل از صدور مجوز شورای نگهبان ممنوع است. یعنی پیش از اعلام اسامی کاندیداها، تبلیغ اساساً ممنوع است. هر کاندیدایی که پیش از اعلام اسامی، به هر نحوی وارد عمل تبلیغاتی شود، قانون را نقض کرده است.

به همین دلیل باید گفت قبح عمل آقای رئیس جمهور دوچندان است؛ چرا که اولاً قبل شروع تبلیغات رسمی، یعنی قبل از صدور مجوز تبلیغات از سوی شورای نگهبان، چنین عملی صورت گرفت، ثانیاً نفس این عمل، نوعی تبلیغ انتخاباتی از سوی رئیس جمهور به نفع کاندیدایی غیر از خودش بود. یعنی رئیس جمهور که باید در میان کاندیداها بی طرفی پیشه کند و به نفع هیچ کاندیدایی تبلیغ نکند، نه تنها این کار را انجام داد، بلکه این کار را قبل از موعد آغاز تبلیغات انتخاباتی انجام داد!