توصیه به عوام زدگی در نهاد روحانیت؟!

عصر ایران؛ اهورا جهانیان - "راه رشد شما این است که فیلم نبینید، من از ابتدای انقلاب فیلم ندیده ام و روزنامه هم نمی خوانم، روزنامه باعث به روز شدن علم شما نمی شود بلکه تفسیر بخوانید، من نه فیلم دیده ام و نه روزنامه خوانده ام اما ۴۰ کتاب نوشته ام."

جملات فوق متعلق به محسن قرائتی، رئیس ستاد اقامه نماز و رئیس سازمان نهضت سوادآموزی، در گردهمایی بزرگ مبلغان حوزوی و سنتی است.

جمهوری اسلامی ایران در سه دهه اخیر، بویژه در 24 سال پس از پایان جنگ، در راستای نوسازی و افزایش کارآمدی حوزه ها، تلاش زیادی به خرج داده است تا طلاب و مبلغین مذهبی را "به روز" کند. این روزها اکثر طلاب حوزه های علمیه، کار با کامپیوتر را به خوبی بلدند و از دنیای اینترنت نیز بی خبر نیستند.

ورود محصولات مدرن به حوزه علمیه، که نهادی سنتی و یکی از مهمترین پاسداران سنت در جامعه ایران است، به هر پیامدی که منجر شده باشد، هدفی اساسی داشته و آن هم آشنایی طلاب و روحانیان با جهان مدرن و خالی الذهن نبودن آنها نسبت به مسائل دنیای جدید است.

کسی که می خواهد دین را در دنیای "به شتاب نو شونده" کنونی تبلیغ کند، لاجرم باید بداند که در این دنیای نو چه می گذرد. مردمی که در معرض محصولات فرهنگی مدرن قرار دارند، هر روز با انواع و اقسام پرسش ها مواجه می شوند که بی تردید پاسخ بسیاری از آنها را نمی دانند. بدیهی است که اگر روحانیان مرجع فکری این افراد باشند، آنها سوالات خود را با روحانیان در میان می گذارند. اما آن سوالات محصول مصرف کالاهای فرهنگی مدرن است. روحانیانی که، مطابق توصیه جناب قرائتی، به کلی رویگردان از کالاهای فرهنگی مدرن هستند، از بسیاری از آن سوال ها اصلاً باخبر نشده اند که بخواهند پاسخ آنها را با رجوع به متون حوزوی، کشف کنند.

بی خبر بودن از روزنامه ها و مجلات و فیلم های سینمایی، پیامدی جز "شبهات نیندیشیده" نخواهد داشت. مگر نه اینکه یکی از وظایف مبلغین مذهبی پاسخگویی به شبهات مردم و بویژه جوانان است. وقتی مبلغین به کلی قید خواندن مطبوعات را زده باشند، بسیاری از این شبهات را نخستین بار از زبان مخاطبانشان می شنوند و در مقام پاسخگویی، باید به شبهاتی پاسخ دهند که پیشتر به پاسخ آنها نیندیشیده اند و پاسخ همان می شود که گاه از برخی شنیده می شود و کسی را نه تنها اقناع نمی کند ، بلکه بیشتر مردد می نماید.

جامعه شناسی، به معنای متعارف و غیرعلمی کلمه، یکی از لوازم تبلیغ دین است. مبلغ دین علی القاعده قرار است بر ذهن مردم تاثیر بگذارد و آنها را بیش از پیش جذب دین کند. مبلغی که به درستی نداند در فضای فرهنگی جامعه اش چه می گذرد، چطور می تواند از عهده انجام وظیفه اش برآید؟

شهید مطهری معتقد بود عوام زدگی، یکی از آفات سازمان روحانیت در ایران است. آیا دعوت روحانیان و مبلغان دین به پرهیز از روزنامه خواندن و فیلم دیدن، در خدمت بازتولید همان عوام زدگی مورد انتقاد شهید مطهری نیست؟ به نظر می رسد در حقانیت چنین دعوتی، به جد باید تردید داشت.

اما از همه این نکات که بگذریم، توصیه محسن قرائتی به طلاب جوان حوزه علمیه، با توصیه قرآنی "سیروا فی الارض" نیز همسویی چندانی ندارد. سیر در زمین، صرفاً برای نگریستن در کوه و دشت و دریا که نیست؛ یکی از اهداف این سیر، تأمل در احوال آدمیزاد است. خواندن کتاب و تماشای انبوه فیلم های سینمایی، که هر روزه در سراسر جهان تولید می شوند، مبلغان دینی را تا حدی از آنچه که بر انسان امروز می گذرد باخبر می کند. جان کلام توصیه "سیروا فی الارض" تجربه اندوزی است. کسی که بر تجارب خود می افزاید، در حقیقت بر عقل خود می افزاید. چه، به قول علی ابن ابیطالب (ع)، العقل حفظ التجارب. اگر عقل جمع تجارب آدمی است و اگر رفتن به سینما و خواندن روزنامه، بر تجارب انسان می افزاید، پس چرا مبلغان دین را از این تجربه اندوزی نهی کنیم؟

روزنامه خواندن و فیلم دیدن، عین افزودن بر آگاهی و تجربه آدمی است. کسی که به سینما می رود، نه تنها چیز جدیدی را تجربه می کند بلکه مردم و یکی از فضاهای فرهنگی جامعه اش را نیز تجربه می کند. یعنی شناختش از آنچه که در جهان آدمی می گذرد، بیشتر می شود. شناخت محصول تجربه است و تجربه نیز بر عقل می افزاید و عقل نیز یکی از ابزارهای اصلی مبلغان دینی برای اقناع مخاطبانشان است.

البته در این جا صرفاً بحث روزنامه و فیلم در میان نیست؛ بحث اصلی مربوط به روحیه و نگرشی است که فیلم دیدن و روزنامه خواندن را اموری زائد و بیهوده می داند. برای رفع این نگرش باید چاره ای اندیشید. ولی در حد موضوع یادداشت کنونی، به عنوان سخن پایانی، باید گفت مبلغی که روزنامه نخواند و فیلم نبیند، مبلغ به روزی نیست. نتیجه عملکرد چنین مبلغانی، کمابیش بر همه روشن است. این قبیل مبلغان، شاید در روستاها و شهرستان های کوچک مفید باشند، ولی تجربه نشان می دهد که در فضاهای مدرن شهرهای بزرگ، توفیق چندانی نداشته اند. تداوم دوری گزیدن آنها از فضاها و محصولات فرهنگی مدرن، پیامدی جز تداوم ناکامی های پیشین نخواهد داشت. مرد دین باید مرد امروز باشد نه مرد دیروز.