حكمت خال‌كوبی در ميان مردم عرب خوزستان

يك پژوهشگر گفت: نقوش خال‌كوبي از جمله نقوش تزييني هنرهاي قومي مردم عرب خوزستان با ويژگي‌هاي برگرفته از عقايد و آرايي است كه به نظر مي‌رسد متفاوت با ديگر نقاط كشور بوده و خاص بوميان آن منطقه است.

 سهام سجيراتي‌پور در گفت‌وگو با ايسنا بيان كرد:  نقوش خالكوبي زنان عرب ريشه در نقوش سفالينه‌ها و نقاشي ديواري غارهاي دوشه و ميرمندي از دوران پيش تاريخي در لرستان دارند كه شامل نقوش انتزاعي، ‌ابزار و وسايل روزمره زندگي گياهي، حيواني و انساني است. اين خال‌كوبي‌ها كه از ديرباز در ميان مردم عرب خوزستان مرسوم بوده با 2 هدف درماني و تزييني صورت مي‌گيرد و معمولا بين زنان و مردان مسن و ميان‌سال مشاهده مي‌شود.

 وي افزود: بنا به گفته زنان و پيرزن‌هاي محلي پيشينه خال‌كوبي در ميان مردم عرب خوزستان به بيش از 300 سال مي‌رسد و سابقه آن در جهان به مائوري‌ها،زلاندنو، ساكنان اوليه جزاير نيوزلند و ساير جزاير اروپايي و آفريقايي مي‌رسد. در واقع از زمان حضور بشر به كره خاكي خالكوبي وجود داشته است.

او خاطرنشان كرد: روش خال‌كوبي در ميان مردمان عرب به اين شكل است كه معمولا در هر منطقه زن خالكوبي وجود دارد كه با ظرافت و دقت بسيار و به شكلي ماهرانه بنا به درخواست شخص اشكال متنوع به طور مستقيم بر پوست آن‌ها ايجاد مي‌كند. در اين روش سوزني را به دوده ظروف روحي و يا فانونس آغشته و به صورت ضربات پشت سر هم در قسمت‌هاي مورد نظر پوست فرو مي‌كند.

اين پژوهشگر توضيح داد: قبل از اجراي خالكوبي نقش و طرح مورد نظر را بر پوست شخص كشيده و  سپس براساس اين خطوط خالكوبي مورد نظر را ايجاد مي‌كنند. اين در حالي است كه دختران جواني كه در گذشته خالكوبي‌ كرده‌اند به دليل تغيير رنگ تدريجي آن و تبديل آن به رنگ فيروزه‌اي پشيمان شده‌اند. رنگ اوليه اين خالكوبي‌ها به دليل خون‌مردگي ايجاد شده از فرورفتگي‌هاي سوزن در ابتدا مشكي است.

وي ادامه داد: معمولا نقوش درماني خالكوبي‌هاي مردم خوزستان در مكان‌هاي مختلف بدن و به منظور بر طرف ساختن دردهاي گوناگون صورت مي‌گيرد. از جمله اين خالكوبي‌ها مي‌توان به خالكوبي خط‌هاي ممتد در امتداد ابروها و به منظور رفع سردرد و خالكوبي نقاطي بر چانه براي بر طرف ساختن گريه نوزاد اشاره كرد كه كمترين خالكوبي رايج در ميان زنان عرب خوزستان است.

او يادآورشد: بر خلاف نقوش درمانيْ نقوش تزييني در خال‌كوبي از تنوع بسياري برخوردار است كه با استفاده از وسايلي همچون قيچي و ساير موارد بر بخش‌هايي از بدن طراحي و ايجاد مي‌كنند. ناگفته نماند كه چنين طرح‌هايي تزييني خاص دختران و زنان عرب بوده و مردان تنها از طرح حيوانات براي خالكوبي استفاده مي‌كنند.

سجيراتي‌پور اظهار داشت: خالكوبي‌هاي تزييني رايج در ميان زنان عرب خوزستان انواع مختلفي دارد كه از جمله آن‌ها مي‌توان به نقش ثريا، خورشيد، ماه و ستاره، زنجير، صليب و در مواقع نادري نقش حيوانات اشاره كرد. ثريا (يا مجموعه ستارگان) نقشي متشكل از خط‌هايي ممتد است كه در برخي موارد طرح آن از چانه شروع شده و تا گردن و شكم ادامه مي‌يابد.

وي افزود: طايفه چناني تنها طايفه در ميان طوايف عرب خوزستان است كه خالكوبي از ماه و ستاره خاص به خود دارد و در واقع مي‌توان گفت نشانه خاص اين طايفه است.

او ادامه داد: خالكوبي نقوش حيواني خاص مردان عرب است ولي در برخي مواقع اين نوع خالكوبي در ميان زنان با خصلت‌هاي مردانه نيز مشاهده مي‌شود. همچنين برخي از خالكوبي‌ ابروان زنان عرب به منظور كماني‌تر نشان دادن آن‌ها است.

او تصريح كرد: از جمله نقوش تزييني خالكوبي به كار رفته بر انگشتان و دست‌هاي زنان عرب"يازول" مي‌باشد. يازول تكه چوبي است كه بر چادرهاي عشايري به منظور محكم وثابت نگه داشتن آن پيچانده مي‌شود. برخي از نقش‌هاي ايجاد شده بر بدن زنان عرب خوزستان از طرح‌هاي گل و گياهان و فرهنگ و طبيعت زندگي عشايري برگرفته شده است.

اين پژوهشگر توضيح داد: بنا به گفته زنان عرب خوزستان خالكوبي زينت دختران فقير است. به اين معنا دختراني كه پدر آن‌ها به دليل فقر اقتصادي قادر به خريد زيورآلات و طلا برايشان نبوده‌اند به منظور جبران اين كمبود خالكوبي‌هايي براي زيبايي بيش‌تر در نقاط مختلف بدنشان همچون صورت، مچ پا، انگشتان، ساق دست و حتي نقاط پنهاني بدن ايجاده كرده‌اند.

 وي ادامه داد: مردان در خالكوبي‌هاي خود به دليل زندگي شكاري گذشته بيش‌تر از نقوش حيواني مثل گوزن، آهو و اسب استفاده مي‌كرده‌اند. به طور كلي در حال حاضر ديگر خال‌كوبي در ميان نسل جوان به دليل نداشتن قابليت اصلاح‌پذيری و پاك شوندگي كمتر به چشم مي‌خورد و بايد آن را بيش‌تر بين نسل ميان‌سال و پير عرب خوزستان جست‌وجو كرد. همچنين طرح‌هاي خال‌كوبي زنان مسن‌تر نسبت به زنان و دختران جوان‌تر عرب از شلوغي و حجم بيش‌تري برخوردار است به طوري كه حتي در نواحي پنهان بدن مسن‌ترها نيز مي‌توان خال‌كوبي‌ها را يافت.

او خاطرنشان كرد: به نظر مي‌رسد اين گونه خالكوبي‌ها براي برخي افراد خاص حالت طلسم‌گونه دارد. در  صورتي كه خود آن افراد مدعي هستند تنها جنبه درماني و تزييني آن مد نظر مي‌باشد اما مي‌توان گفت طرحي نهفته و نامرئي در برخي طرح‌ها موجود است كه به من ثابت شده در آن طلسم وجود دارد.

سجيراتي‌پور متذكر شد: نقوش ايجاد شده بر دست و پاي زنان عرب با هيچ نقوشي ديگري در هيچ جايي جز نقوش برجسته تل‌ باكون شيراز، تپه سيلك كاشان و شوش دانيال به ويژه نقش‌هاي سفالي آن‌ها مشابهت ندارد.