دخالت نیروهای مسلح عربی در بحرین ؛ دلایل و نتایج

عصر ایران ؛ رضا غبیشاوی - شبکه تلویزیونی دولتی بحرین روز گذشته تصاویر ورود نفربرها و خودروهای زرهی عربستان سعودی به بحرین را منتشر کرد. وزیر خارجه امارات هم از اعزام 500 نظامی به بحرین برای مقابله با اعتراضات خبر داد.

دولت بحرین همزمان با افزایش اعتراضات و مخالفت ها در داخل، از نیروهای خارجی برای مقابله با معترضین کمک گرفته است.

بر همین اساس مقامات بحرینی گفته اند که نیروهای سعودی وارد شده به بحرین در قالب "نیروی دفاع مشترک شورای همکاری خلیج فارس" هستند. آنها اضافه کرده اند که این نیروهای خارجی برای حفاظت از تاسیسات و ساختمان های عمومی و دولتی وارد بحرین شده اند. مقامات سعودی و اماراتی اما گفته اند این نظامیان برای حمایت و حفاظت از امنیت عمومی و حکومت بحرین، به این کشور اعزام شده اند.

در این مطلب به بررسی دلایل این اقدام و نتایج آن می پردازیم.

شرح ماجرا

بحرین مدتی است با اعتراض گسترده منتقدان، معترضین و مخالفین روبه رو است. مخالفان ومعترضین که اکثریت آنها شیعه مذهب هستند معتقدند حکومت بحرین برای تثبیت حاکمیت خود، اقدام به کاهش نسبت جمعیتی شیعیان در بحرین می کند. هم اکنون بیش از 70 درصد جمعیت بحرین شیعه هستند و بقیه را سنی مذهب تشکیل می دهند.

در حال حاضر خانواده سنی مذهب آل خلیفه در بحرین نه تنها حکومت پادشاهی مطلقه ای را بر این کشور اعمال کرده بلکه سمت های مختلف و مهمی مثل پادشاه، ولیعهد، نخست وزیر و وزیران کلیدی کابینه را در انحصار خود دارند.

شیعیان مخالف در بحرین ، دولت مرکزی را به ارائه تابعیت این کشور به اتباع سنی مذهب دیگر کشورهای جنوب خلیج فارس با هدف تغییر بافت جمعیتی بحرین متهم می کنند و نشانه آن را کاهش نسبت شیعیان در بحرین از 80 درصد به 70 درصد در بازه زمانی 10 سال گذشته می دانند.
شمار حضور شیعیان در پست های مهم  حکومتی نیز تناسبی با نسبت جمعیتی آنها ندارد.

بحرین از لحاظ جمعیت و مساحت کوچکترین کشور حاشیه خلیج فارس است که از منابع نفت و گاز نیز بهره چندانی ندارد و لذا اکثریت مردم بحرین و به معنی دیگر اکثریت شیعه در بحرین ، در وضعیت اقتصادی مناسبی به سر  نمی برند.

علاوه بر این ها، حکومت بحرین با تقسیم بندی تبعیض آمیز حوزه های انتخابیه، همیشه و در هر نتیجه ای از انتخابات پارلمانی، شیعیان را در جناح اقلیت پارلمانی قرار می دهد. این موضوع نیز از دیگر موضوعات مورد اعتراض شیعیان است.

در یک نگاه ، مخالفان خواهان برچیدن این معادله ظالمانه در حق خود هستند و البته راهکارهای مختلفی برای این موضوع بیان شده است. اکثریت مخالفان خواهان برقراری پادشاهی مشروطه و تعیین کابینه از سوی اکثریت پارلمانی است. در این صورت شیعیان قطعا پیروز انتخابات خواهند شد و سمت های کلیدی نخست وزیر و وزیران مهم کابینه را در دست می گیرند.

از سوی دیگر، بخشی از مخالفان در بحرین که شمار آنها کمتر است تنها راه رسیدن شیعیان به حقوق خود را براندازی نظام فعلی بحرین می دانند.

چرا بحرین به قوای مسلح خارجی متوسل شد؟

1- این اقدام را باید نشانه آشکار ضعف حکومت بحرین دانست ؛ حکومتی که با وجود اعتراضات و مخالفت هایی نه چندان گسترده (نسبت به اعتراضات تونس، مصر ، یمن و لیبی ) حتی قادر به تامین نیروهای نظامی مورد نیاز برای مقابله با معترضین و حفاظت و حمایت دو چندان از ساختمان ها و مراکز دولتی نیست.
این موضوع می تواند دلیل واضحی بر ضعف و شکنندگی داخلی حکومت بحرین باشد.

2- در سایر کشورهایی که شاهد موجی از اعتراضات مردمی بوده اند یا هستند تنها کشور لیبی است که پیش از این تجربه بحرین را البته به صورت متفاوت به کار گرفت.

لیبی نیز برای مقابله با مخالفان ومعترضین، از مزدوران خارجی استفاده می کند. البته حکومت قذافی این موضوع را رد می کند ولی شواهد مختلف و تمامی مراجع مستقل و بین المللی این موضوع را تایید می کنند. همچنین مخالفان در لیبی، شمار زیادی از این مزدوران آفریقایی را بازداشت کرده اند تا شاهدی برای ثابت کردن این موضوع داشته باشد.

3- این اقدام نشانه ای از کاهش سریع اراده و روحیه نیروهای امنیتی و پلیس بحرین است. شمار پلیس بحرین نسبت به جمعیت این کشور، از رقم قابل قبولی برخوردار است و در صورت ناتوانی یا نیاز به نیروهای بیشتر، مقامات بحرینی می توانستند از ارتش این کشور کمک بگیرند همان اقدامی که در دولتهای وقت تونس و مصر تصمیم به انجام آن گرفته شد و در بحرین نیز در روزهای گذشته چند مرتبه چنین اقدامی عملی شد پس چرا مقامات بحرینی این تجربه را دوباره تکرار نکردند؟

قطعا دلیل آن را می توان در کاهش روحیه و ریزش های پلیس و نیروهای امنیتی بحرین و پیش بینی افزایش این روند دانست. همچنین مقامات بحرینی نگران هستند در صورت ادامه به کار گیری ارتش بحرین در مقابله با مردم، روند ریزش و فاصله گرفتن ارتش از حکومت تشدید شود.

همچنین اکثریت قاطع مخالفان و معترضین در بحرین شیعه هستند و قطعا درمیان نیروهای پلیس و ارتش بحرین نیز شیعیان بسیار هستند. حکومت بحرین بیم آن دارد با ادامه بکارگیری گسترده و افراطی پلیس و ارتش علیه معترضین، این نیروها نیز با انشقاق داخلی روبه رو شوند و نظامیان شیعه بحرینی به صف هموطنان معترض بپیوندند.

نتایج

1-  این اقدام به عنوان عقب نشینی جدی و نشانه ضعف مفرط حکومت بحرین از سوی مخالفان تفسیر خواهد شد لذا بر شدت مخالفت ها و اعتراض ها افزوده خواهد شد.

2- این اقدام از سوی مخالفان به عنوان اقدامی خارج از چارچوب های منطقی و قانونی  تفسیر می شود. آنها در نخستین واکنش، آن را به "اشغال بحرین" تعبیر کردند. در این وضعیت ، هر اقدام خارج از چارچوب قانون و عرف مخالفان نیز مشروعیت پیدا می کنند و آنها برای خود این حق را قائل می شوند تا خط قرمزهای فعلی را در روند اعتراض و مخالفت زیرپا بگذارند.

3- از سوی دیگر به کارگیری نظامیان خارجی برای سرکوب مخالفان داخلی، سطح مطالبات و خواسته های اکثریت مخالفان و معترضان و منتقدان را از "انحلال کابینه و تبدیل نظام پادشاهی مطلقه فعلی به مشروطه" به مطالبه "برچیدن کامل نظام پادشاهی" ارتقا می دهد.

هم اکنون مطالبات مخالفان ،متنوع و در سطوح مختلفی است. بدین گونه که مطالبه سقوط کابینه و تغییر نوع حکومت از پادشاهی مطلقه به مشروطه ، از سوی اکثریت مخالفان دنبال می شود و هواداران براندازی نظام در اقلیت هستند.
با ورود نظامیان خارجی این وضعیت جابه جا خواهد شد.

این اقدام حکومت بحرین، موضع مخالفان دارای مطالبات کلان تر و بالاتر را تقویت و موضع مخالفان دارای مطالبات کمتر را تضعیف می کند.
با این اقدام عملا حکومت مخالفت را به سطح درخواست برای سرنگونی خود ارتقا داد.

4- حکومت بحرین، با این اقدام سطح مشروعیت خود را به شدت کاهش می دهد و سطح مشروعیت مطالبات مخالفان را افزایش می دهد چرا که مردم می بینند حکومتی برای ماندگاری خود حتی در میان پلیس و ارتش کشورش نیز موافق و هوادار ندارد و مجبور به کمک گرفتن از خارجی ها شده است. همین موضوع به سقوط مشروعیت حکومت کمک می کند.

5- این اقدام از یک سو نشان دهنده وضعیت وخیم بحران در بحرین و از سوی دیگر وضعیت شکننده حکومت این کشور برخلاف گزارش های رسانه ای از این جزیره کوچک جنوب خلیج فارس است.

6- پس از ورود نیروهای نظامی خارجی به بحرین حتی اگر این نیروها به طور مستقیم در درگیری ها مشارکت نکنند و تنها به حمایت و حفاظت از تاسیسات و ساختمان های حیاتی و حکومتی بپردازند  ولی بازهم خواه یا ناخواه، آنها وارد درگیری و برخورد با مردم معترض بحرین خواهند شد. دراین صورت معادله از برخورد و تقابل داخلی – داخلی به معادله خارجی – داخی تغییر می کند و همین وضعیت نه تنها روحیه و انگیزه مخالفین و معترضین را افزایش می دهد به همین میزان روحیه مقامات دولتی و پلیس و ارتش بحرین را کاهش می دهد. در این وضعیت حتی ممکن است نظامیان ارتش و پلیس بحرین به سود مردم معترض هموطن خود در مقابل نظامیانخارجی وارد این معرکه شوند و در این صورت قطعا با فروپاشی یکباره حکومت منامه خواهد شد.

7- معادله کنونی در بحرین به دلیل اعمال سیاست های اشتباه حکومت این کشور به مقابله خانواده پادشاهی حاکم سنی مذهب با جمعیت 70 درصدی مردم شیعه ناراضی این کشور تبدیل شده است. این وضعیت در هیچ یک از کشورهای میزبان انقلاب ها و اعتراضات اخیر دیده نمی شود که تقابل دولت و مردم معترض به تقابل مذهبی تبدیل شود. قطعا دخالت نیروهای نظامی از کشورهای عربی منطقه که حتما سنی مذهب هم هستند بر آتش نزاع مذهبی در بحرین اضافه می کند. در این وضعیت به تمامی موضع گیری های منطقه ای نیز از دید مذهبی ، نگاه می شود.

8- با وجود تقابل مذهبی در بحرین، دخالت کشورهای منطقه از طریق اعزام نیروهای نظامی به منامه باعث تشدید نزاع مذهبی منطقه ای خواهد شد. این اقدام نه تنها به تنش های مذهبی شیعی – سنی در دیگر کشورها از جمله عربستان ، کویت، عراق و لبنان دامن می زند بلکه کینه منطقه ای نیز در خاورمیانه ایجاد خواهد کرد و بعید نیست این دخالت با انگیزه مشابه دیگری در مکان دیگری پاسخ داده شود.