7 نکته استراتژیک درباره لیبی و سه راهکار بین المللی برای سرنگونی سرهنگ

عصرایران ؛ گروه تحلیل اخبار - بحران لیبی که با اعتراضات خیابانی آغاز شد و به یک جنگ تمام عیار داخلی رسید ٰ،‌ یکی از مهم ترین مسائل مهم جهان است و همه چشم ها به سمت شمال آفریقاست تا مشخص شود سرنوشت نبرد انقلابیون و سرهنگ معمر قذافی در کدام نقطه لیبی رقم می خورد ٰ‌، در منطقه عزیزیه طرابلس که محل زندگی و حکمرانی دیکتاتور است یا در بنغازی که فعلا پایتخت انقلابیون است.

در این باره ذکر هفت نکته زیر در تحلیل آنچه در لیبی می گذرد ٰ‌، می تواند مفید باشد:

1 - کشور  لیبی بعد از حدود یک ماه از آغاز اعتراضات گسترده، هم اکنون در وضعیت "جنگ داخلی" قرار گرفته است. مخالفان ، شرق لیبی و برخی شهرهای غرب کشور را در کنترل خود دارند و با استفاده از نیروهای نظامی جدا شده از معمر قذافی رهبر لیبی، در حال جنگ با نیروهای دولتی هستند. برخی از شهرهای آزاد شده نیز با تک و پاتک های طرفین دست به دست می شوند و در دو روز اخیر ٰ نیروهای سرهنگ توانسته اند دو شهر مهم زاویه در 60 کیلومتری پایتخت و راس لانوف از بنادر مهم نفتی را مجدداً‌ ‌اشغال کنند.
تلویزیون دولتی قذافی هم بلافاصله بعد از اشغال هر شهری ٰ‌خبرنگاران خارجی را به آن شهرها می برد و تجمعاتی هماهنگ شده از مردم  به ويژه زنان و دختران را نشان شان می دهد که فریاد زنده باد قذافی سر می دهند!

با توجه به طولانی شدن جنگ و دست به دست شدن چند باره شهرها که به قیمت ویرانی کامل مناطق تحت درگیری انجام می شود ٰ،‌ می توان انتظار یک جنگ فرسایشی را داشت که در صورتی که تحول خاصی مانند تسلیح انقلابیون یا ایجاد منطقه ممنوعه پروازی رخ ندهد ٰ‌ ،‌این وضعیت به سود نیروهای قذافی خواهد بود که از برخورداری های تسلیحاتی ٰ‌، نظامیگری حرفه ای ، امکانات مالی ٰ‌و تدارکاتی ،توان تبلیغاتی داخلی و ... بهره مند هستند. بدیهی است که زرادخانه تسلیحاتی قذافی ٰ؛‌وسیع تر و مجهز تر از سلاح هایی است که در جزیان فتح چند مرکز نظامی به دست مردم افتاده است و قذافی امید دارد مهمات انقلابیون در نبردی فرسایشی به تحلیل برود و شکست بخورند.


2- منابع نفتی لیبی به عنوان گزینه ای مناسب برای اروپا مطرح است. در 10 سال اخیر با ازسرگیری روابط میان لیبی و کشورهای غربی، شرکت های مهم نفتی وارد لیبی شدند و ضمن انجام عملیات اکتشاف و توسعه میدان های نفتی، موفق شدند ظرفیت تولید این کشور را نزدیک به دو برابر کنند.
اروپا و آمریکا خواهان ادامه فعالیت شرکت های نفتی و افزایش ظرفیت تولید نفت خام لیبی هستند. با این حال امروز میزان تولید نفت خام این کشور از یک میلیون و 800 هزار بشکه  به کمتر از 300 بشکه در روز رسیده است. بهای نفت افزایش یافته است.

ادامه بی ثباتی در لیبی باعث بی ثباتی در بازارهای جهانی نفت و افزایش بهای این ماده می شود . این موضوع نیز می تواند مشکلات اقتصادی متعددی را برای کشورهای غربی ایجاد کند ٰ، گرچه ایران و عربستان سعی دارند با استفاده از وضعیت موجود ، مازاد بر سهمیه خود، نفت به بازار عرضه کنند.

3 - کشورهای غربی تمایلی به ادامه بی ثباتی و ناآرامی در لیبی ندارند به همین دلیل در ابتدای شکل گیری موج اعتراضات و سرکوب شدید آنها رغبتی به حمایت از مخالفان معمر قذافی رهبر لیبی نداشتند ٰو  ترجیح می دادند قذافی بتواند هر چه سریع تر بر مشکلات فائق آید و بحران بالا نگیرد.


کشورهای غربی در ابتدای اعتراضات و سرکوب آنها واکنش چندانی از خود نشان ندادند اما با گذشت زمان و کسب پیروزی های متوالی از سوی مخالفان، به یکباره به حمایت از مخالفان روی آوردند تا آنها بتوانند در کمترین زمان دولت مرکزی را ساقط و قدرت را به طور کامل در دست بگیرند.

در حال حاضر لیبی با جنگ فرسایشی روبه رو شده است و پیش بینی می شود این وضعیت نیز ادامه یابد اما کشورهای غربی خواهان این وضعیت نیستند و در شرایط فعلی به طور کامل تلاش می کنند از طریق حمایت از مخالفان، زمینه را بر پیروزی نهایی آنها در سریعترین زمان ممکن فراهم کنند.

هم اکنون پس از تصویب مجموعه ای از تحریم های مالی – تسلیحاتی و پیگیری های قضایی بین المللی علیه حاکمان لیبی به دنبال افزایش فشارها علیه قذافی برای پایان دادن به حکومت وی هستند و در همین زمینه  سه راه پیش روی جامعه جهانی قرار دارد:
- به رسمیت شناختن مخالفان به عنوان نماینده قانونی لیبی و انزوای قذافی
- برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی
- پیشنهاد فرانسه برای بمباران محدود و هدفمند مواضع قدرت دولت قذافی در لیبی

در موضوع نخست فرانسه نخستین کشوری بود که رسما شورای انتقالی انقلابیون لیبی را به عنوان حاکمیت رسمی و قانونی این کشور پذیرفته است.


بریتانیا و پارلمان اروپا نیز از این اقدام حمایت کرده اند. آمریکا هم اعلام کرد به ارتباط با سفارت لیبی در واشنگتن را متوقف کرده است. شورای همکاری خلیج فارس متشکل از شش کشور جنوب خلیج فارس نیز رسما دولت قذافی در لیبی را نامشروع دانسته و خواستار ارتباط با مخالفان شده اند.

اتحادیه عرب هم مانع از حضور هیئت رسمی لیبی در نشست های این اتحادیه شده است. با این حال این وضعیت باعث امتیازدهی و کناره گیری قذافی نمی شود. قذافی در جدیدترین اظهارات خود ذره ای عقب نشینی از خود نشان نداده است.

حکومت قذافی به دلیل ساختار به شدت دیکتاتوری اش و دور بودن از هر گونه ظاهر شبه دموکراتیک، در برابر فشارهای خارجی به خوبی مقاومت می کند و از آنها تاثیر نمی پذیرد.

موضوع دوم برقراری منطقه پرواز ممنوع است. همان اقدامی که در سال 91 با مجوز شورای امنیت در مناطق شمالی و جنوبی عراق برقرار شد. بر اثر این اقدام، نیروهای هوایی و پدافند هوایی عراق به طور شبه کامل منهدم شد. در موضوع لیبی اما وضعیت بسیار سخت تر از عراق سال 90 است. در موضوع عراق ، در ابتدا در جنگ 1991 نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا، بخش عمده نیروی هوایی و پدافند هوایی و سامانه های موشکی عراق را منهدم کردند سپس به ایجاد منطقه پرواز ممنوع پرداختند.

در موضوع لیبی اما ارتش این کشور همچنان از پدافند هوایی مقتدری برخوردار است که لازمه برقراری منطقه پرواز ممنوع، انهدام تمامی آنهاست ؛ اقدامی که هنوز در موفقیت آن تردید وجود دارد. برقراری منطقه پرواز در لیبی می تواند نتایج مثبت و منفی را به دنبال داشته باشد.


نتایج مثبت آن استقرار کامل و نهادینه شدن مخالفان در شرق لیبی و امکان پیشروی آنها به سمت طرابلس است. چرا که در حال حاضر نیروهای نظامی لیبی حامی قذافی با استفاده از حملات هوایی قادر به مقابله با مخالفان هستند اما با خنثی کردن توان هوایی قذافی، نه تنها مواضع مخالفان مورد تهدید قرار نمی گیرد بلکه راه را برای پیشروی آنها به سمت طرابلس و سرنگونی قذافی هموار می کند.

اما از آن سو می تواند جنگ فرسایشی دیگری را میان ارتش لیبی و نیروهای بین المللی فراهم کند به ویژه اگر قذافی به سمت استفاده از سلاح های شیمیایی متمایل شود.

تاکنون بسیاری از کشورهای عربی از جمله شورای همکاری خلیج فارس برقراری منطقه منع پرواز برفراز لیبی را تایید کرده اند و با تایید این موضوع در نشست وزیران خارجه اتحادیه عرب، اجرای این اقدام تنها منتظر تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد است.

موضوع سوم نیز بمباران محدود و هدفمند مواضع قذافی است. بسیاری از کشورهای جهان از جمله آلمان با این پیشنهاد مخالفت کرده اند. به نظر می رسد این اقدام در حال حاضر بیشترین کمک را به قذافی خواهد کرد و او را در مقام مطالبه گری قرار می دهد و به ویِه اگر برخی از این بمباران ها ٰ‌حتی ناخواسته ٰ‌مناطق مسکونی را هدف قرار دهد  ٰ‌قذافی با مظلوم نمایی خواهد کوشید جنایات خود را کمرنگ خواهد کرد.


همچنین با ایفای نقش ملموس خارجی در حذف قذافی از قدرت، سهم خواهی آنها از آینده نیز شدت می گیرد و همین موضوع بر جناح بندی های سیاسی نقش منفی خواهد داشت.

به نظر می رسد در شرایط فعلی بهترین اقدام منزوی کردن کامل حکومت قذافی با به رسمیت شناختن مخالفان از یک سو و منع حملات هوایی نیروهای حامی قذافی علیه مخالفان از طریق برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی است. قطعا در این وضعیت با حمایت های پیدا و پنهان تسلیحات غرب و برخی کشورهای عربی به مخالفان، آنها خواهند توانست در مدت زمان کوتاهی وارد طرابلس شوند و قدرت را دردست بگیرند.

4 -با ادامه بی ثباتی و ناآرامی در لیبی راه دسترسی مهاجران غیرقانونی آفریقا به اروپا از طریق لیبی آسان تر می شود. و زمینه حضور برای گروه های تروریستی و القاعده نیز فراهم می شود. مبارزه با تروریسم  نگرانی غرب و آمریکا درباره وضعیت کنونی لیبی است. در دو کشور تونس و مصر با وجود پیروزی مخالفان اما ساختار و نظم موجود با تغییرات ریشه ای رو به رو نشد. ارتش وپلیس منحل نشدند. پرچم و نهاد حکومت (state) دچار تغییرات اصلی نشد اما در لیبی وضعیت به گونه ای متفاوت است و در صورت سرنگونی قذافی ، همه این موارد تغییر خواهد کرد و همین تغییرات زمینه ناامنی و بی ثباتی را در کشور پهناور لیبی فراهم خواهد کرد.
 
در دو کشور مصر و تونس شده رویارویی مخالفان و دولت منجر به جنگ داخلی و نزاع مسلحانه تمام عیار تبدیل نشد. هم اکنون لیبی صحنه یک جنگ واقعی است که در آن از علاوه بر کاربرد تسلیحات سبک، از تمامی تسلیحات سنگین و نیم سنگین مانند کشتی جنگی، هواپیمای جنگی، توپخانه و غیره استفاده می شود.

در حال حاضر تنها بعد برتری دولت قذافی در برابر مخالفان، امکان استفاده وی از هواپیما و کشتی جنگی است.

در لیبی در صورت موفقیت مخالفان، نهادهای نظامی، انتظامی – امنیتی همگی تا مرز انحلال پیش خواهند رفت و همین تغییرات محوری، زمینه را برای آسیب پذیری ارتش و پلیس و سازمان های جاسوسی آینده لیبی فراهم خواهد کرد.

شاید یکی از دلایل حمایت غرب از دولت جدید مخالفان در لیبی همین نکته باشد که آنها سعی می کنند با حمایت از آنها، زمینه فعالیت سازماندهی شده نیروهای امنیتی جدید و ثبات آینده لیبی را فراهم کنند.

5- حکومت قذافی در لیبی حدود 10 سال پیش به نتیجه ای رسید که دیگر کشورهای همسایه و عربی سال ها قبل تر بدان رسیده بودند. یعنی اینکه آنها معتقد بودند با نزدیکی رابطه با غرب و در راس آنها آمریکا و تسلیم صددرصدی در برابر این کشورها می توان در کنار سرکوب تمام عیار داخلی، گزینه سرنگونی حکومت خود را به غیرممکن سوق داد.

 در همین راستا، قذافی بر خلاف شعارهای داخلی ضد آمریکایی، ضد اسرائیلی و ضد غربی خود هر آنچه را که غرب مطالبه کرده بود تقدیم کرد. وی ضمن اعتراف به قصد ساختن سلاح هسته ای ، تمامی تاسیسات هسته ای خود را بار کشتی کرد و برای آمریکا و غرب فرستاد و تمامی مطالبات مالی قربانیان چند حادثه توریستی در غرب که لیبی متهم آنها بود به طور کامل پرداخت کرد.

در این شرایط ، تحریم های سخت و شدید علیه لیبی برداشته شد، شرکت های نفت خارجی وارد لیبی شدند و  با انعقاد قرار دادهای  آب و نان دار ٰ، توانستند تولید نفت خام این کشور را نزدیک به دو برابر کنند و در نتیجه درآمدهای ارزی لیبی نیز افزایش یافت و این به معنی ارتقای قدرت قذافی بود. وی در این شرایط شک نداشت که با وضعیت جدید و همراهی خارجی و قدرت ماشین سرکوب داخلی همه چیز برای ادامه حکومت دیکتاتور پوپولیست مهیاست.

البته قذافی این تفاوت را با دیکتاتورهای مصر و تونس داشت که با وجود همراهی کامل با غرب، همچنان گفتمان غرب ستیزانه خود را در داخل لیبی حفظ کرد و از ایجاد حکومت دیکتاتوری شبه دموکراتیک به مانند مصر و تونس خودداری کرد.

قذافی پس از مصالحه با غرب، همچنان علیه آمریکا شعار می داد و خود را شخصیت ضدامپریالیستی و ضدغربی برمی شمرد. آمریکا و اروپا نیز در ماندگاری حکومت قذافی کمترین شکی نداشتند و پایه روابط خود را بر همین اساس گذاشته بودند و بر این باور بودند که این شعارها مصرف داخلی دارد ولی در عرصه خارجی ٔ‌قذافی بزرگ ترین امتیازات را به غرب می دهد. با این حال موج اعتراضات گسترده تمام این رشته ها را پنبه کرد.

6 - حکایت لیبی باعث می شود تمامی کشورهای دیکتاتوری نزدیک به آمریکا  به سمت اصلاحات نسبی سوق داده شوند. مهمترین آن در مراکش اتفاق افتاد که پادشاه ، خواسته معترضین برای ایجاد نظام پادشاهی مشروطه را  پذیرفت . البته برخی کشورهای عربی ندر باره اصلاحات مردد هستند چرا که اکثریت آنها معتقدند در شرایط فعلی ، اصلاحات به معنای عقب نشینی آنها و پیشروی مخالفان خواهد بود.

7 - ماجرای لیبی و انفعال جهان اسلام در قبال آن ٰ‌نشان داد کشورهای اسلامی برغم تمام ادعاهای خود ٰ‌،‌ حتی در قبال کشتار مردم مسلمان یک کشور مسلمان توسط یک دیکتاتور دیوانه عملاً‌ هیچ کاری نمی توانند بکنند و هیچ سازوکاری هم ندارند جز آن که چشم به اروپا و ناتو بدوزند و ببینند که آنها چه می کنند و منطقه ممنوعه پروازی ایجاد می کنند و مداخله نظامی می کنند یا نه؟!