ویکی لیکس چه ایرانی ترسیم می کند؟

روزنامه تهران امروز در گزارشی اقدام به تحلیل عناوین کلیه سندهای ویکی لیکس درباره ایران نموده. اسنادی که تاکنون متن کامل آنان رونمایی نشده است.

این روزنامه در گزارشی به قلم امید ملکی اعلام کرده است که از کل 250 هزار سند ویکی لیکس 9 هزار و 900 سند در مورد ایران است که تا کنون تنها 104 سند از آن به طور کامل رونمایی شده اما مابقی اسناد مربوط به ایران هنوز مورد بررسی قرار نگرفته و این نویسنده از طریق جمع آوری اطلاعات موجود در بانگ های اطلاعاتی اسناد ویکی لیکس اقدام به «بازآرایی»عناوین و کلیدواژه های کلیه 250 هزار سند ویکی لیکس و استخراج 9 هزار 900 سند مربوط به ایران کرده است.

تحلیلی که نشان می دهد افکار عمومی جهان در صورت افشای کلیه اسناد ویکی لیکس چه تصویری از ایران از زاویه نگاه ایالات متحده خواهند دید.

در این گزارش آمده است: جولیان آسانژ» چه نام یک عروسک خیمه شب بازی باشد که دیگر نخ های دست و پایش هم «نخ نما» شده و چه قهرمانی «آشیل» نام که برای زمین گیر کردنش، هژمونی آمریکایی دست به کار شده و پاشنه اش را نشانه رفته باشد، کسی است که 28 نوامبر 2010 را به روزی از یاد نرفتنی به ویژه برای بسیاری از رهبران جهان تبدیل کرد، همانطور که «سقراط»، «خرمگس وار» خواب خوش «آتنیان» را برآشفت. آشفتگی که تنها خواب را از چشم سیاستمداران جهان نربوده است بلكه تحلیلگران را نیز برآشفته است که اگر تا امروز کمبود داده‌ها راجع به عملکرد دستگاه سیاست خارجی ایالات متحده اساسی ترین معضل تحلیلگران بود، امروز این کثرت داده‌هاست که سرگیجه آور شده است.

تعداد اسنادی که از «ویکی لیکس» تا کنون رونمایی شده و هنوز به «صبح دولت» نرسیده غباری این چنین بر سیاست جهان نشانده است، حجمی کمتر از 2 دهم درصد کل اسناد را در بر می گیرد. در چنین شرایطی و در پاسخ به نیاز تحلیلگران، بانک های اطلاعاتی در جهان به‌وجود آمده اند که عناوین و کلیدواژه های کلیه 250 هزار سند ویکی لیکسی را در اختیار تحلیلگران قرار می‌دهند.

 بانک های اطلاعاتی که مهم ترین ویژگی داده ها در آنها، فقدان وجود هرگونه «طبقه بندی اسنادی» است و اینگونه است که تحلیلگران برای استفاده از این داده ها ناچار به بازآرایی داده های این بانک ها هستند.

چرا که رسیدن به هر چارچوب تحلیلی مستند، درباره هر عنوانی از عناوین موجود در ویکی لیکس، نیازمند بررسی هم زمان هر دو این منابع اطلاعاتی، هم اسناد رونمایی شده و هم کلیدواژه های اسناد، آن هم به طور هم زمان است. تحلیلی که این گزارش با محور قرار دادن «ایران» در این اسناد، سعی کرده است تا چگونگی نگاه «دیپلماسی آمریکایی» را به کشورمان نشان دهد، نیز از این چارچوب روشی در ان بهره برده است.

بر اساس اعلام ویکی لیکس تعداد 251287 سند در این بانک اطلاعاتی موجود است که تا لحظه نگارش این تحلیل تعداد 692 سند از آن رونمایی شده است، تقسیم بندی‌اي که برای جلوگیری از اعوجاج در تحلیل وضعیت ایران در ویکی لیکس ، لازم است تا آن را به اسنادی که در این بانک اطلاعاتی درباره ایران موجود است نیز تسری داد.

سهم ایران از کل اسناد ویکی لیکس

در بادی امر ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که منظور از کل اسناد، مجموع اسناد رونمایی شده (104 سند) و رونمایی نشده درباره ایران است. با محور قرار گرفتن ایران، در استفاده از روش «بازآرایی اسناد بر اساس کلیدواژه ها» ، می توان تعداد اسنادی که در بانک اطلاعاتی ویکی لیکس درباره ایران وجود دارد را محاسبه نمود. این روش نشان می دهد که چهار درصد کل این اسناد درباره ایران است و تعداد 9898 سند را شامل می‌شود که از این تعداد تا کنون تنها از 104 سند رونمایی شده است و این یعنی انتشار تنها يك‌درصد از کل اسنادی که ویکی لیکس ادعا می کند درباره ایران در دست دارد. نتایج این بازآرایی را به تفکیک می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

1 - 67 درصد کلیه اسناد ایران، درباره روابط خارجی و 33 درصد الباقی روابط داخلی ایران را شامل می شود. (نمودار 1)

2 -کنترل تسلیحات (31 درصد)، تروریسم (16 درصد) و حقوق بشر (11 درصد) مهم‌ترین موضوعات مربوط به «روندهای جهانی» است که در اسناد موجود درباره ایران وجود دارد. (نمودار 2)

3 -در روابط خارجی ایران با سایر کشورها؛ رابطه ایران با عراق ( 17 درصد) بیشترین تعداد سند را داشته و روابط ایران با کشورهای ترکیه، افغانستان، چین، آلمان و روسیه در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.( نمودار 2)

4 -درباره روابط ایران با سازمان های بین المللی؛ آژانس بین المللی انرژی اتمی (7 درصد) و شورای امنیت سازمان ملل متحد (6 درصد) از نظر تعداد سند به ترتیب در رتبه های اول و دوم قرار دارند. (نمودار 2)

5 -از آنجایی که ویکی لیکس اساسا بر اساس درز اسناد به وجود آمده، جغرافیای نمایندگی‌های دیپلماتیکی که نتوانسته اند این اسناد را حفظ کنند نیز شاخص مهمی در تحلیل‌هاست.

بررسی های بیش از 250 هزار سند در دست ویکی لیکس نشان داده که بیشترین اسناد از وزارت امور خارجه ایالات متحده درز کرده و نمایندگی های دیپلماتیک آمریکا در آنکارا، بغداد و توکیو در رتبه های بعدی قرار دارند.

درباره کل اسناد موجود درباره ایران (9898 سند) باید گفت وزارت امور خارجه ایالات متحده با درز 17 درصد کل اسناد از این وزارت خانه همچنان رکورد دار است. نمایندگی های این وزارت خانه در بغداد (7 درصد)، توکیو (5 درصد)، آنکارا – کابل – پکن و مکزیکو سیتی (هرکدام 4 درصد) در رده های بعدی قرار دارند که ابتدایی ترین تحلیل حکایت از درز بیشترین اسناد از کشورهای همسایه ایران دارد. (نمودار 3)

6 -اگر بخواهیم این اسناد را بر اساس سال تولید نیز مرتب کنیم؛در سال 2008 ( 24 درصد) بیشترین گزارش ها درباره ایران تولید شده و سال‌های 2007 و 2009 (23 درصد)، 2006 (16 درصد) و 2010 (5 درصد) در مقام های بعدی قرار می گیرند. به این معنا 92 درصد کل اسناد موجود در ویکی لیکس درباره ایران مربوط به سال‌های 2006 تا 2010 است، امری که اولویت موضوعی اسناد نیز آن را تایید می کند. (نمودار4)

سال تولید این اسناد همچنین نشان می دهد که مجموعه کل اسناد موجود درباره ایران بین سال های 1972 تا 2002 رقمی معادل 110 سند، یعنی تنها یک درصد کل اسناد موجود را تشکیل می دهد.

اسناد رونمایی شده

آنچه تاکنون به عنوان داده های خام مورد استفاده تحلیل‌گران قرار گرفته، متون اسناد رونمایی شده است، اما باید گفت تاکنون دو دهم درصد ( 2 /0 درصد) کل اسناد ویکی لیکس رونمایی شده و این یعنی اگر واکنش دستگاههای دیپلماسی به اسناد فقط محدود به رونمایی آنها باشد، تحلیل گران به همراه رهبران جهان باید مدت زمان زیادی را صبر کنند تا آخرین سند ویکی لیکس منتشر شود و چه بسا این صبر «میوه های چندان شیرینی» به ارمغان نیاورد!

در مجموعه اسناد منتشر شده، ایران در کنار پاکستان در صدر بیشترین عنوان سند منتشر شده (هر کدام 14 درصد کل اسناد را به خود اختصاص داده اند) قرار دارد و بعد از آن موضوعاتی نظیر افغانستان (12 درصد)، سلاح های اتمی و روسیه (8 درصد)، ارتش ایالات متحده (7 درصد)، چین (6 درصد)، عراق و عربستان سعودی (4 درصد) و ... در جایگاههای بعدی قرار دارند. (نمودار 5)

درباره ایران نیز باید گفت که از مجموع 104 سند رونمایی شده ، سهم روابط خارجی نزدیک به دو برابر روابط داخلی است (نمودار 6) و این یعنی نسبت میان این دو عنوان در کل اسناد موجود راجع به ایران، تقریبا برابر اسناد رونمایی شده است. بررسی موضوعات (عناوین موضوعی) اسناد رونمایی شده نیز نشان می دهد که اولویت رونمایی اسناد تفاوت چندانی با نسبت آنها در مجموع کل اسناد ندارد (مقایسه نمودار 7 و 2) .

به هر حال جلوگیری از رونمایی اسناد ویکی لیکس ، به هر دلیل، کار چندان ساده ای به نظر نمی رسد و از این رو دستگاه‌های دیپلماسی در سراسر جهان فعالیت های جدی را برای تحلیل این اسناد آغاز کرده اند چرا که بسیاری معتقدند مجموع این اسناد توان این را دارد تا چارچوبی تحلیلی از نحوه تصمیم سازی و تصمیم گیری در ایالات متحده به دست دهد. از این رو به نظر می رسد تحلیل اسناد رونمایی نشده (از روی عناوین، کلیدواژه‌ها، جغرافیای تولید کننده سند و جغرافیای درز سند) و انطباق این مولفه ها با اسناد رونمایی شده می تواند دیپلمات‌ها را نسبت به احتمال وقوع رخدادهایی در آینده نه چندان دور، اولویت بندی این رخدادها و همچنین چگونگی مقابله با آنها آماده سازد، امری که بیش از همه بر عهده وزارتخانه های امور خارجه کشورهاست.