یک قارچ سنتی برای سلامت و رفع پوکی استخوان

به گزارش ایسنا، پوکی استخوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های اسکلتی در جهان است و با کاهش تراکم استخوان و افزایش احتمال شکستگی همراه است. آمار جهانی نشان می‌دهد که حدود ۲۰۰ میلیون نفر با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند و سالانه میلیون‌ها شکستگی ناشی از آن رخ می‌دهد.

 این بیماری معمولاً بدون علامت مشخص آغاز می‌شود و به همین دلیل به آن بیماری خاموش گفته می‌شود. فشار اقتصادی ناشی از درمان و توانبخشی این شکستگی‌ها نیز بسیار سنگین است و تنها در ایالات متحده هزینه ای چند میلیارد دلاری را به نظام سلامت تحمیل می‌کند. در بسیاری از کشورهای جهان غرب و برخی مناطق آفریقا شیوع پوکی استخوان به شکل قابل توجهی بالا گزارش شده و نگرانی‌های گسترده ای را به همراه داشته است.

ایران نیز از این روند جهانی مستثنی نیست و آمارها نشان می‌دهند وضعیت کشور از متوسط جهانی کمی بدتر است. به عنوان نمونه، شیوع پوکی استخوان در زنان یائسه ایرانی حدود ۳۴ درصد گزارش شده که رقمی بالاتر از برخی کشورهای منطقه مانند قطر، بحرین و لبنان است.

شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان نه تنها کیفیت زندگی بیماران را کاهش می‌دهد بلکه هزینه‌های درمانی و خطر مرگ و میر پس از شکستگی را نیز افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، درمان‌های رایج شامل داروهایی هستند که گاهی مصرف طولانی مدت آن‌ها با عوارض جانبی همراه است. همین موضوع باعث شده پژوهشگران به دنبال منابع طبیعی مانند گیاهان و قارچ‌ها به عنوان گزینه‌های مکمل و ایمن تر باشند.

یکی از این منابع قارچی به نام «ری شی» با نام علمی «گانودرما لوسیدوم» است که سابقه طولانی در طب آسیایی دارد و ترکیبات زیست فعال بسیاری در آن یافت می‌شود.

شراره رضائیان، استادیار گروه زیست فناوری قارچ‌های صنعتی در سازمان جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، به همراه دو پژوهشگر همکار خود، تحقیقی را درباره اثرات این قارچ بر پوکی استخوان انجام داده‌اند. آن‌ها با تمرکز بر مطالعات منتشر شده درباره نقش ترکیبات زیست فعال ری شی، مروری نظام مند را طراحی کردند تا تصویری یکپارچه از یافته‌های موجود ارائه کنند.

در این پژوهش، برای جمع آوری اطلاعات، مقالات علمی منتشر شده در پایگاه‌هایی مانند پاب مد، اسکوپوس، گوگل اسکولار و پایگاه علمی جهاد دانشگاهی در بازه سال‌های ۱۹۸۹ تا ۲۰۲۳ جست وجو شد. پژوهشگران این مطالعات را با هدف استخراج الگوهای مشترک درباره نحوه اثرگذاری قارچ ری شی بر فرآیندهای مرتبط با پوکی استخوان تحلیل کردند تا بتوانند گزارشی دقیق و قابل اتکا ارائه دهند.

نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهند که ترکیبات گوناگون موجود در ری شی می‌توانند از سه مسیر اصلی بر سلامت استخوان اثر بگذارند. نخست این که برخی از مولکول‌های فعال موجود در این قارچ از فعالیت سلول‌هایی که وظیفه تخریب استخوان را بر عهده دارند جلوگیری می‌کنند.

 مسیر دوم اثرات شبه هورمونی است. برخی ترکیبات این قارچ مانند استروژن عمل می‌کنند و با اتصال به گیرنده‌های ویژه، از کاهش بیشتر تراکم استخوان جلوگیری می‌کنند. مسیر سوم نیز کمک به جذب بهتر مواد مغذی مانند کلسیم در بدن است که برای حفظ سلامت استخوان حیاتی است.

بر اساس این یافته‌ها که در «مجله علوم پزشکی رازی» وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران منتشر شده‌اند، مواد فعال زیستی مانند ترپنوئیدها، پلی ساکاریدها، پروتئین‌های ویژه و حتی محصولات تخمیری حاصل از این قارچ نقش مثبت قابل توجهی در جلوگیری از کاهش تراکم استخوان دارند.

این ترکیبات می‌توانند فرآیندهای مرتبط با ساخت دوباره بخش‌های آسیب دیده استخوان را تحریک کنند و به برقراری تعادل میان تخریب و تشکیل استخوان کمک کنند. همچنین پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این مواد مسیرهای مولکولی مختلفی را در بدن تنظیم می‌کنند و مانع از فعالیت بیش از حد سلول‌های تخریب کننده استخوان می‌شوند.

در بخش دیگری از پژوهش اشاره شده که مطالعات مختلف مسیرهای متنوعی را در اثرگذاری ری شی گزارش کرده‌اند. این مسیرها شامل مهار عوامل مؤثر بر تخریب استخوان، بهبود تعادل میان فرایند ساخت و تخریب، افزایش حجم استخوان‌های اسفنجی و کمک به بازگشت تراکم استخوان در شرایط ناشی از یائسگی است.

همچنین مواد فعال موجود در این قارچ به دلیل ویژگی‌های آنتی اکسیدانی خود می‌توانند با کاهش استرس اکسیداتیو، که یکی از عوامل مؤثر بر روند پیری و ضعف استخوان است، به سلامت استخوان کمک کنند. با این حال پژوهشگران تاکید می‌کنند که بسیاری از این مطالعات فقط به عصاره‌های خاص توجه داشته‌اند و هنوز شناخت کامل از تمامی ترکیبات موجود در این قارچ به دست نیامده است.

همچنین مطالعات کلینیکی گسترده درباره اثرگذاری مستقیم این ترکیبات بر انسان محدود است و نیاز به گسترش آن‌ها احساس می‌شود، به ویژه در کشور ما که شیوع پوکی استخوان بالاست.

اهمیت این یافته‌ها در شرایط امروز ایران دوچندان است، زیرا از یک سو بیماری رو به افزایش است و از سوی دیگر هزینه داروها و عوارض جانبی آن‌ها فشار زیادی به بیماران وارد می‌کند. توسعه تحقیقات درباره منابع طبیعی مانند قارچ «ری شی» می‌تواند زمینه ساز تولید مکمل‌های مؤثر و ایمن در داخل کشور باشد و به کاهش وابستگی به داروهای خارجی کمک کند. همچنین می‌تواند از گسترش ادعاهای غیر علمی درباره این قارچ جلوگیری کند و مسیر فعالیت شرکت‌های دانش بنیان را منطقی و مبتنی بر شواهد علمی پیش ببرد.