.png "عصر ایران")
۲۹ آذر ۱۴۰۴
به روز شده در: ۲۹ آذر ۱۴۰۴ - ۱۶:۲۶
علی قلهکی، فعال رسانه: عبدالملکی چند سال قبل به رهبری گزارش غیرواقعی از توان کشور داد (فیلم) ابعاد فرهنگی و متغیرهای روانشناختی شب یلدا
شب یلدا یا شب چله، یکی از کهنترین جشنهای ایرانی است که در طولانیترین شب سال (آخرین شب پاییز تا طلوع آفتاب اولین روز زمستان) برگزار میشود. این جشن نماد پیروزی نور بر تاریکی و گرما بر سرماست. در این شب، خانوادهها گرد هم میآیند و با خوردن خوراکیهای نمادین مانند انار (نماد زایش و شادی) و هندوانه (نماد گرمای تابستان و سلامتی) و همچنین تفأل به دیوان حافظ و شاهنامهخوانی، لحظات را سپری میکنند. یلدا در سال ۲۰۲۲ به عنوان میراث فرهنگی ناملموس مشترک ایران و افغانستان در یونسکو ثبت جهانی شد.
یلدا یعنی صبر در تاریکی و ایمان به نور. شب یلدا یکی از کهنترین آیینهای فرهنگی ایرانیان است که در طول قرنها نهتنها بهعنوان یک جشن تقویمی، بلکه بهعنوان یک پدیده روانشناختی و اجتماعی نقش مهمی در زندگی فردی و جمعی مردم ایفا کرده است.
عفت حیدری فرهنگ یار تاب آوری ایران براین باور است متغیرهای روانشناختی شب یلدا و ابعاد فرهنگی آن نشان میدهد که این آیین فراتر از خوردن انار و هندوانه یا فال حافظ است و لایههای عمیقی از معنا، هویت، امنیت روانی و پیوند اجتماعی را در خود جای داده است.
شب یلدا یکی از برجستهترین نمادهای تابآوری فرهنگی در جامعه ایرانی است؛ آیینی که قرنها در برابر تغییرات تاریخی، اجتماعی و سیاسی دوام آورده و همچنان زنده و معنادار باقی مانده است. تابآوری فرهنگی به توانایی یک فرهنگ در حفظ هویت، ارزشها و انسجام خود در مواجهه با بحرانها و دگرگونیها گفته میشود و شب یلدا نمونهای روشن از این ظرفیت در فرهنگ ایرانی است.
در ریشههای تاریخی یلدا، مفهوم غلبه بر تاریکی و انتظار برای روشنایی نهفته است. طولانیترین شب سال، بهطور نمادین بیانگر سختیها، ترسها و دورههای دشوار زندگی جمعی است. در برابر این تاریکی، ایرانیان با گردهمایی، روشن نگه داشتن چراغها و جشن گرفتن، پاسخی فرهنگی و روانی ارائه دادهاند. این رفتار جمعی نشان میدهد که فرهنگ ایرانی بهجای انکار بحران، آن را میپذیرد و با معنا دادن به آن، مسیر عبور از سختی را هموار میکند؛ یکی از مهمترین شاخصهای تابآوری فرهنگی.
شب یلدا همچنین بستری برای تقویت پیوندهای اجتماعی است که نقش کلیدی در تابآوری دارد. حضور خانواده، گفتوگو میان نسلها و احترام به بزرگترها، سرمایه اجتماعی را افزایش میدهد. این سرمایه اجتماعی در زمان بحرانها بهعنوان منبع حمایت روانی و عاطفی عمل میکند و جامعه را در برابر فرسایش فرهنگی مقاومتر میسازد. آیینهایی مانند فال حافظ و داستانگویی نیز به معناسازی جمعی کمک میکنند و امید را در سطح فردی و اجتماعی زنده نگه میدارند.
تداوم شب یلدا در جهان مدرن، حتی در شکلهای جدید مانند دورهمیهای کوچک یا ارتباطات مجازی، نشان میدهد که فرهنگ ایرانی توان سازگاری با شرایط تازه را دارد بدون آنکه هویت خود را از دست بدهد. به همین دلیل، شب یلدا را میتوان نماد زندهای از تابآوری فرهنگی دانست؛ آیینی که به جامعه میآموزد چگونه در دل تاریکی، با حفظ پیوندها و معناها، به سوی روشنایی حرکت کند.
شب یلدا در اصل پاسخی فرهنگی به یک واقعیت طبیعی است؛ طولانیترین شب سال. انسان اولیه در مواجهه با تاریکی طولانی، سرما و کاهش نور خورشید، احساس ناامنی و اضطراب را تجربه میکرد. همین احساسات، زمینهساز شکلگیری آیینهایی شد که هدف آنها افزایش حس کنترل، امید و همبستگی بود. از منظر روانشناسی، یلدا را میتوان یک مکانیسم جمعی برای مقابله با اضطرابهای وجودی دانست.
تاریکی در ناخودآگاه انسان همواره با ترس، ابهام و تهدید همراه بوده و روشنایی نماد آگاهی، حیات و امنیت است. جشن گرفتن در شب یلدا، روشن نگه داشتن چراغها، گردهمایی خانواده و روایت داستانها، همگی تلاشهایی نمادین برای غلبه بر تاریکی و تقویت احساس امنیت روانی هستند.
یکی از مهمترین متغیرهای روانشناختی در شب یلدا، احساس تعلق و پیوند اجتماعی است.
انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است و نیاز به تعلق یکی از نیازهای اساسی روانی او بهشمار میرود. شب یلدا فرصتی فراهم میکند تا افراد، بهویژه در دنیای مدرن که روابط انسانی دچار گسست شدهاند، دوباره به کانون خانواده و جمعهای صمیمی بازگردند. نشستن کنار بزرگترها، شنیدن خاطرات گذشته و تجربه همزمان یک آیین مشترک، حس تعلق را تقویت کرده و به کاهش احساس تنهایی و انزوا کمک میکند. از منظر روانشناسی اجتماعی، این تجربه مشترک باعث افزایش همدلی و اعتماد بین افراد میشود.
متغیر مهم دیگر، احساس تداوم و معنا در زندگی است.
آیینهایی مانند شب یلدا به انسان کمک میکنند تا زندگی خود را در یک چارچوب زمانی و فرهنگی معنادار ببیند. تکرار سالانه یلدا، نوعی ریتم روانی ایجاد میکند که باعث میشود فرد احساس کند بخشی از یک جریان بزرگتر تاریخی و فرهنگی است. این احساس تداوم، بهویژه در زمانهای که تغییرات سریع و نااطمینانیهای اجتماعی افزایش یافته، نقش مهمی در حفظ تعادل روانی دارد. یلدا یادآور این پیام است که تاریکترین شب هم میگذرد و پس از آن روشنایی میآید؛ پیامی که از نظر روانشناسی، امیدآفرین و تابآورانه است.
امید یکی از کلیدیترین متغیرهای روانشناختی مرتبط با شب یلداست.
در فرهنگ ایرانی، یلدا با تولد دوباره خورشید و آغاز افزایش تدریجی روزها همراه است. این نمادگرایی بهطور ناخودآگاه پیام امید، نو شدن و آغاز دوباره را منتقل میکند. امید نقش مهمی در سلامت روان دارد و به انسان کمک میکند در برابر فشارهای زندگی مقاومتر باشد. حتی در شرایط دشوار اجتماعی یا اقتصادی، آیینهایی مانند یلدا میتوانند بهعنوان منابع کوچک اما مؤثر امید عمل کنند و انرژی روانی افراد را تجدید نمایند.
از منظر روانشناسی مثبتگرا، شب یلدا بستری برای تجربه هیجانهای مثبت مانند شادی، قدردانی و عشق است. خوردن خوراکیهای نمادین، خندیدن، شعر خواندن و فال گرفتن، همگی فعالیتهایی هستند که احساس لذت و سرزندگی را افزایش میدهند. این هیجانهای مثبت نهتنها در لحظه خوشایند هستند، بلکه اثرات بلندمدتی بر سلامت روان دارند و میتوانند سطح استرس و افسردگی را کاهش دهند. به همین دلیل، حفظ و تقویت آیینهایی مانند یلدا از منظر بهداشت روان جامعه اهمیت ویژهای دارد.
در کنار متغیرهای روانشناختی، ابعاد فرهنگی شب یلدا نیز بسیار گسترده و قابل تأمل است. یلدا بخشی از هویت فرهنگی ایرانیان است و نقش مهمی در انتقال ارزشها و باورهای فرهنگی از نسلی به نسل دیگر دارد. در شب یلدا، کودکان با مفاهیمی مانند احترام به بزرگترها، اهمیت خانواده، صبر در برابر سختیها و امید به آینده آشنا میشوند. این انتقال غیرمستقیم ارزشها، یکی از کارکردهای اصلی فرهنگ است که در قالب آیینها و مناسک تجلی مییابد.
ادبیات فارسی نیز نقش پررنگی در فرهنگ یلدا دارد. فال حافظ یکی از شناختهشدهترین عناصر این شب است که پیوند عمیقی میان فرهنگ عامه و ادبیات کلاسیک ایجاد کرده است. از منظر فرهنگی و روانشناختی، فال حافظ نوعی گفتوگوی نمادین با معنا و سرنوشت است. افراد با نیت و امید به دیوان حافظ رجوع میکنند و پاسخهایی مییابند که اغلب به آنها آرامش یا جهتگیری ذهنی میدهد. این فرایند، نوعی معناسازی روانی است که به کاهش ابهام و افزایش احساس کنترل کمک میکند.
خوراکیهای شب یلدا نیز حامل معانی فرهنگی و نمادین هستند. انار با رنگ سرخ خود نماد زندگی، زایش و فراوانی است و هندوانه یادآور گرما و تابستان در دل سرمای زمستان است. این نمادها نشان میدهند که فرهنگ ایرانی چگونه از عناصر ساده طبیعی برای انتقال مفاهیم عمیق استفاده کرده است. از منظر روانشناسی فرهنگی، چنین نمادهایی به انسجام ذهنی و عاطفی افراد کمک میکنند و تجربه یلدا را از یک شب عادی متمایز میسازند.
شب یلدا همچنین بستری برای روایتگری و داستانگویی است.
قصهها، خاطرات خانوادگی و حکایتهای قدیمی که در این شب گفته میشوند، نقش مهمی در شکلگیری هویت فردی و جمعی دارند. روایتگری یکی از ابزارهای اساسی انسان برای معنا دادن به تجربههای زندگی است. وقتی افراد داستانهای گذشته را میشنوند یا بازگو میکنند، احساس پیوند با ریشهها و پیشینه خود پیدا میکنند و این امر به تقویت عزت نفس فرهنگی کمک میکند.
در دنیای معاصر، شب یلدا با چالشها و تغییراتی نیز مواجه شده است. سبک زندگی مدرن، مشغلههای کاری و گسترش فضای مجازی باعث شده شکل برگزاری یلدا تغییر کند. با این حال، حتی یلدای مجازی نیز نشاندهنده نیاز روانی انسان به حفظ این آیین است. تماسهای تصویری، پیامهای تبریک و اشتراکگذاری خاطرات در شبکههای اجتماعی، تلاشهایی برای بازتولید همان کارکردهای روانشناختی و فرهنگی یلدا در قالبی جدید هستند. این موضوع نشان میدهد که آیینها اگرچه ممکن است شکل خود را تغییر دهند، اما کارکردهای عمیق آنها همچنان پابرجاست.
از منظر سلامت روان جامعه، توجه به آیینهایی مانند شب یلدا اهمیت ویژهای دارد. این آیینها میتوانند بهعنوان منابع فرهنگی حمایت روانی عمل کنند و در کاهش تنشهای اجتماعی، افزایش سرمایه اجتماعی و تقویت احساس همبستگی نقش داشته باشند.
پژوهشهای روانشناسی فرهنگی نشان میدهند که جوامعی که آیینها و سنتهای جمعی خود را حفظ میکنند، معمولاً از سطح بالاتری از رضایت از زندگی و انسجام اجتماعی برخوردارند.
بنظر میرسد شب یلدا ترکیبی غنی از متغیرهای روانشناختی و ابعاد فرهنگی است که در طول تاریخ شکل گرفته و تا امروز ادامه یافته است.
یلدا به انسان یادآوری میکند که حتی در طولانیترین و تاریکترین شبها، نور و امید در راه است. این پیام ساده اما عمیق، راز ماندگاری یلدا در فرهنگ ایرانی است. پرداختن آگاهانه به ابعاد روانشناختی و فرهنگی این شب میتواند به ما کمک کند تا نهتنها آن را بهعنوان یک سنت، بلکه بهعنوان یک منبع معنا، امید و سلامت روان در زندگی مدرن حفظ و بازآفرینی کنیم.
منبع: میگنا
لینک کوتاه: کپی لینک
کاشت و پرورش میوه اژدها در گلدان بیرون کشیدن جواهرات ۱۴۰۰ ساله از دامنه یک تپه (+عکس) طرز تهیه ته چین مرغ و انار مجلسی به روش رستورانی عکسهای «خلیل عقاب» در دانشکده افسری مردم را شگفتزده کرد! جدیدترین مدل های تزیین انار شب چله چطور زردی قابلمه استیل را از بین ببریم؟ ۱۱ نشانه رفتاری دروغگوها که شخصیت واقعی افراد را نشان میدهد معرفی ۲۰ گجت اپل برای سال ۲۰۲۶ حل مشکل کار نکردن بلوتوث در ویندوز ۱۰ و ۱۱ محدودیت جدید اینستاگرام: سقف مجاز فقط ۵ هشتگ برای هر پست! آپدیت جدید ChatGPT ؛ قابلیت اصلاح شخصیت و ویرایش ایمیل افشای مشخصات باتری شیائومی ۱۷ اولترا سال ١٢٩۵؛ مشمشه و داروخانهای که جان مردم را نجات میداد طرز تهیه موس انار لطیف ترین دسر پاییزی آموزش تهیه آش انار یزدی با طعمی به یاد ماندنی