پایان بیت‌کوین؟ گوگل «پول کوانتومی» را برای بازنشسته‌کردن بلاک‌چین معرفی کرد

در مطالعه‌ای جدید با عنوان «توکن‌های کوانتومی ناشناس با راستی‌آزمایی کلاسیک» پژوهشگرانی از Google Quantum AI، دانشگاه تگزاس در آستین و آکادمی علوم جمهوری چک، ایده‌ای را که چندین دهه قدمت دارد، برای ایجاد نوعی پول نظری احیا کرده‌اند: پولی که امنیت آن نه با رمزنگاری بلکه با قوانین تغییرناپذیر مکانیک کوانتومی تضمین می‌شود.

این ایده بر یکی از عجیب‌ترین و قدرتمندترین اصول فیزیک تکیه دارد: قضیه‌ی عدم شبیه‌سازی (no-cloning theorem). این قانون فیزیکی به زبان ساده می‌گوید: ایجاد یک کپی کاملاً بی‌نقص و مستقل از یک «حالت کوانتومی» ناشناس (یعنی وضعیت دقیق یک ذره در سطح زیراتمی، مثل جهت چرخش یک الکترون) غیرممکن است.

بیایید این را با دنیای دیجیتال فعلی مقایسه کنیم. شما یک فایل MP3 یا یک عکس JPEG دارید. می‌توانید آن را میلیون‌ها بار کپی کنید طوری‌که هر کدام از آن کپی‌ها دقیقاً مثل نسخه اصلی، کامل و بی‌نقص باشد.

دار گیلبوآ پژوهشگر «هوش مصنوعی کوانتومی گوگل» و یکی از نویسندگان این مقاله، در مصاحبه با وب‌سایت «دیکریپت» توضیح می‌دهد:

«اگر شما یک اسکناس یک‌دلاری داشتید که در واقع یک حالت کوانتومی بود، می‌توانستید بر پایه‌ی ویژگی‌های مکانیک کوانتومی ثابت کنید که کپی‌کردن چنین حالتی غیرممکن است. حتی اگر هم بخواهید، احتمال موفقیتتان بسیار بسیار اندک خواهد بود.»

به عبارتی حتی اگر بزرگ‌ترین ابررایانه‌ی دنیا را در اختیار داشته باشید، قوانین فیزیک جهان مانع از آن می‌شوند که بتوانید نسخه‌ی دیگری از این «اسکناس کوانتومی» بسازید.

اینجا دقیقاً همان نقطه‌ای است که این فناوری به تهدیدی مستقیم برای مدل بلاک‌چین تبدیل می‌شود.

کارکرد اصلی بلاک‌چین جلوگیری از دوباره خرج‌کردن (Double Spending) بدون نیاز به یک نهاد مرکزی مثل بانک است. برای درک مفهوم دوباره خرج‌کردن، به این مثال توجه کنید: فرضاً من یک بیت‌کوین دارم؛ چطور مطمئن شویم که اول آن را برای شما نمی‌فرستم و بعد همان بیت‌کوین را به شخص دیگری نمی‌دهم؟

اما پول کوانتومی همین مشکل را به شکلی بسیار مستقیم‌تر حل می‌کند. وقتی خودِ توکن (یا هر واحد پول) از نظر فیزیکی غیرقابل‌کپی باشد و فقط یک‌بار بتوان آن را خرج کرد، دیگر نیازی به یک دفترکل جهانی برای ردیابی تاریخچه مالکیت ندارید. به عبارتی بلاک‌چین امنیت تاریخچه تراکنش‌ها را در یک دفترکل تأمین می‌کند و پول کوانتومی امنیت خودِ توکن را تأمین می‌کند.

اگر هر دلار دیجیتال، امنیت فیزیکی ذاتی خودش را داشته باشد، کل آن سازوکار پرمصرف و پیچیده‌ی بلاک‌چین مبتنی بر اثبات کار (Proof of Work) دیگر ضرورتی نخواهد داشت.

در این مدل، راستی‌آزمایی و تأیید تراکنش نه با اجماع هزاران نود در شبکه، بلکه از طریق یک فرایند فیزیکی مستقیم انجام می‌شود؛ یعنی واقعیتِ طبیعت خودش تضمین‌کننده‌ی اعتبار پول است، نه مجموعه‌ای از کامپیوترها و الگوریتم‌ها.

هرچند پول کوانتومی از نظر فناوری می‌تواند جای بلاک‌چین را بگیرد، اما فلسفه‌ی غیرمتمرکزِ آن را به ارث نمی‌برد. دار گیلبوآ از تیم هوش مصنوعی کوانتومی گوگل صراحتاً بر این تفاوت تأکید می‌کند: «ما در حال حل یک مسئله واحد نیستیم. کاری که ما می‌کنیم غیرمتمرکز نیست، بنابراین به معنای دقیق کلمه، واقعاً شباهتی به رمزارزها ندارد.»

مدل پیشنهادی گوگل فرض را بر این می‌گذارد که یک «نهاد مرکزی مورد اعتماد» (مثل یک بانک) وجود دارد که این توکن‌های کوانتومی را ایجاد و منتشر می‌کند. بااین‌حال، نکته‌ی قابل‌توجه و کلیدی سیستم در این است که هوشمندانه از خود قوانین فیزیک برای وادارکردن آن نهاد به صداقت استفاده می‌کند.

گیلبوآ می‌گوید: «اگر توکن‌ها کاملاً یکسان نباشند، به این معنی است که بانک احتمالاً می‌تواند شما را ردیابی کند. هرگونه تلاش از سوی بانک برای برچسب‌گذاری مخفیانه پول و رهگیری‌کردنش فوراً فاش خواهد شد.»

البته این انقلاب مالی قرار نیست فردا اتفاق بیفتد. گیلبوآ تأکید می‌کند که این پژوهش صددرصد نظری است و فاصله‌ی زیادی با توانایی‌های فعلی بشر دارد.

او می‌گوید: «این ایده نه‌تنها فرض می‌کند که شما یک کامپیوتر کوانتومی بزرگ و خطاناپذیر دارید، بلکه مستلزم وجود شبکه‌های ارتباطی کوانتومی نیز هست؛ یعنی مجموعه‌ای از چالش‌های مهندسی که هرکدام به‌تنهایی فوق‌العاده دشوارند.»

بااین‌حال، اهمیت این پژوهش بسیار فراتر از جنبه‌ی اجرایی آن است، مخصوصاً که نشان می‌دهد راه‌حل فناورانه‌ی شاخص دهه گذشته یعنی بلاک‌چین، تنها پاسخ ممکن برای ایمن‌سازی «ارزش دیجیتال» نیست.

روزی ممکن است آن دفترکل عظیم و پرمصرف که با محاسبات سنگین کار می‌کند، جای خود را به قوانین ظریف و تغییرناپذیر دنیای کوانتوم بدهد؛ جهانی که امنیت در آن نه با قدرت محاسبه، بلکه با واقعیت فیزیکی طبیعت تضمین می‌شود. گیلبوآ در پایان می‌گوید:

«این فناوری ابزار بسیار عجیبی است، می‌توان با آن کارهای فوق‌العاده‌ای انجام داد. ریسک بالایی دارد، اما پاداشش هم بالاست و همین است که هیجان‌انگیزش می‌کند.»