از نواب صفوی تا نصرت کریمی در این هنرستان درس خواندند/ یادگار آلمان‌ها از دوران قاجار در تهران

عصر ایران ؛ علی نجومی ــ سال‌های آخر سلطنت مظفرالدین شاه قاجار است. ایران دلش هوای آزادی کرده است و آزادی خواهان این سرزمین به دنبال روزنه ای برای بازشدن فضای سپهر سیاسی ایران هستند  حضور دیرباز دو قدرت استعماری بریتانیا و روسیه، فعالان نواندیش ایران را به سوی قدرت های دیگر متمایل می کند. یکی از این قدرت‌ها امپراطوری آلمان بود که خود در آن زمان کشور نوپایی محسوب می شد. شهرتش به صنعتگران مبتکر و پرتلاشش بود.

در این میان محمد علامیر مشهور به احتشام السلطنه که در آن زمان وزیرمختار ایران در برلین بود تصمیم بر آن گرفت تا با کمک آلمانها هنرستانی در تهران تاسیس کند تا جان تازه ای به کالبد حرفه صناعت دهد. یک مهندس و معمار آلمانی به نام اتوشولتس کار تهیه نقشه و نظارت در کار ساختمان را به عهده گرفت و اجرای آن به هنرمند نامدار ایرانی به نام استاد عبدالله میرزا سپرده شد. محل مدرسه در زمینی به مساحت ۸۰۰۰ متر مربع در شمال غربی میدان مشق (باغ ملی کنونی) تعیین شد که از طرف دولت اهدا شده بود. این هنرستان در ۱۷ اردیبهشت ۱۲۸۶ کار خود را آغاز کرد. نام مهندس آلمانی و معمار ایرانی هنرستان روی سنگ کوچکی حک شد و آنرا کنار پله‌های ورودی اتاق مدیر مدرسه نصب کردند.

بودجه سالانه آن هشت هزار تومان تعیین شد که پنج هزار تومان آن از بودجه دولت ایران و سه هزار تومان از بودجه دولت آلمان پرداخت می‌شد. هنرستان با پذیرش چهل شاگرد ۸ تا ۱۸ ساله، کار خود را آغاز کرد. برای آموزش دانش‌آموزان، معلمان برجسته‌ای از آلمان به تهران رفتند. برخی از آنها در ساختمان مدرسه و برخی دیگر در اطراف میدان مشق، مستقر شدند. 

دروس عمومی طبق برنامه‌های مصوب وزارت معارف برای دبیرستان‌ها تدریس می‌شد. اما دروس فنی و کارگاهی توسط دکتر اشتر ونگ، یان میر و هیس طبق برنامه مدارس فنی آلمان تنظیم شد. ریاست مدرسه و تدریس درس  شیمی و آزمایشگاه آن با دکتر اشتر ونگ بود. معاون مدرسه در سال‌های اولیه شادروان عبدالحسین میکده و مترجم کارشناسان آلمانی نیز علی‌اصغرخان صبا بود.

بخشی از دروس فیزیک و مکانیک را دکتر تقی آرانی و بخش دیگری را به‌همراه ماشین‌سازی، دکتر فریدریشترن تدریس می‌کرد. ژرژ اوهن، تئودرو هنل و اولترمتیما تدریس رشته‌های مکانیک، ماشین‌سازی و آهنگری را برعهده داشتند. رابه و ویلهم مایر نیز رشته‌های نجاری و درودگری را تدریس می‌کردند. تدریس ریاضیات را مایر ریشاد و تربیت بدنی را ورزشکار معروف میرزا مهدی‌خان ورزنده انجام می‌داد. تدریس ادبیات فارسی را سه نفر از مشاهیر و مفاخر ادبی ایران یعنی نظام وفا، نیما یوشیج و بزرگ علوی برعهده داشتند. و خالی از لطف نیست ذکر این نکته که بزرگ علوی را در کلاس درس در همین هنرستان دستگیر کردند و به زندان شهربانی در میدان مشق بردند.

حاج مهدیقلی هدایت، مخبرالسلطنه، در کتاب مشهور خود به نام «خاطرات و خطرات» در مورد روز افتتاح مدرسه‌ی آلمانی چنین نوشته است: «... روز افتتاح مدرسه جشن گرفته شد. اتفاقاً کابینه نداشتیم. از رجال، ناصرالملک و صنیع‌الدوله حاضر بودند و جماعتی از مدیران مدارس و اجزای ادارات و متفرقه. وزیر مختار آلمان نطقی کرد در حسن روابط مملکتین. معمار مدرسه به نوبت خود و معلم مدرسه بر زمینه‌ی تاریخ و ذکر ملل آسیایی  و خویشاوندی ایرانی و ژرمانی. می‌بایست جواب داد، اما کسی تدارک نداشت. ناصرالملک (شاگرد مدرسه‌ی آکسفورد) برای نطق حاضر نشد. صنیع‌الدوله مستعد این کار نبود. از میان مدیران مدارس حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی حاضر بود که گفته شد از مستخدمین رسمی نیست، قرعه به نام من افتاد. اندیشه داشتم چه بگویم. با قدری تمجمج قبول کردم. علی‌الرسم چیزی از دوستی و حسن روابط گفتم. از توجهات وزیر آلمان و زحمات معمار یاد کردم و از نطق معلم استفاده کرده، گفتم که جای بسی مسرت است که عموزادگان ما که پس از قرون متمادیه اینک در نتیجه‌ی ارتباطاتِ ودادیه باز به ما پیوسته‌اند، با حربه‌ی کتاب و سلاح علم برای کمک به اصلاحات اوضاع عموزادگان خود حاضر شده‌اند.» (اشاره به نژاد آریایی آلمانها و ایرانی ها که در آن زمان یکدیگر را عموزاده می خواندند)

مدتی بعدتر رضاخان هم با تصویب بودجه‌ای برای مدرسه، بعد از جنگ جهانی اول، شرط آموزش دروس عمومی ‌و فنی و حرفه‌ای را در کنار آموزش زبان آلمانی برای آن تعیین می‌کند. همین مسئله باعث می‌شود تا این مدرسه در بهمن ۱۳۰۳ برای ارائه تعلیمات حرفه‌ای و تربیت تکنیسین در مقطع متوسطه به هنرستان صنعتی تبدیل شود.

به همین‌ دلیل، دولت آلمان هم به رسم قدردانی، ماشین‌آلاتی را به این مجموعه هدیه کرد. همچنین نخستین گروه فارغ‌التحصیلان مدرسه در سال ۱۳۰۷ مدرک می‌گیرند و دوره عالی فنی را در ساختمان همجوار سپری می‌کنند. این ساختمان در واقع به مادر دانشگاه علم و صنعت مشهور است.

از مشاهیری که فارغ التحصیل این هنرستان بوده اند باید به نام های زیر اشاره کرد:

حبیب نفیسی (موسس دانشگاه امیرکبیر)، نصرت کریمی(بازیگر مشهور) نواب صفوی، عبدالله جاسبی و هوشنگ انصاری(رییس سابق شرکت نفت ایران در دوره پهلوی)

این هنرستان هنوز دایر است و تحت عنوان مدرسه ماندگار صنعتی تهران فعال است و  با وسعت بیست هزار مترمربع و با دارا بودن مجهزترین آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌های تخصصی و کلاس‌های هوشمند، سایت رایانه و زمین فوتبال چمن مصنوعی در اختیار جوانان جویای علم و هنر قرار دارد.

استقلال 3-3 ذوب آهن/ فرار استقلال از شکست با درخشش رضائیان و کوشکی

بیشتر بخوانید:

خشت‌های خانه مقدم بوی عشق می‌دهند/ وقتی معماری ایرانی و فرنگی عاشق می‌شوند

بزرگترین واقف معاصر ایران در کدام خانه به دنیا آمد؟/ خانه 150 ساله حسین خان ملک در دل بازار تهران

تماشاخانه

چگونه رفتار کنید تا دیگران مطابق میل شما عمل کنند؟ ۹ درسی که کارگردان هالیوودی از ستاره‌هایی چون ویل اسمیت و مگ رایان یاد گرفت (فیلم)

ماجرایی شبیه به پتروشیمی میانکاله این‌بار در نزدیکی تالاب شادگان؟ وقتی حتی نفس کشیدن باد شمال هم خطرناک است / نگرانی از احداث پتروپالایش ملل در غیاب مجوزهای زیست‌محیطی (فیلم)

فیلم های دیگر