14 مرداد و 14 کتاب دربارۀ مشروطه در آغاز 120 سالگی انقلاب ایرانیان برای حاکمیت قانون

  
  عصر ایران؛ابراهیم ایوبی* - 14 اَمرداد** امسال مصادف است با یک صد و نوزدهمین سالگرد انقلاب مشروطه ایران. در حالی وارد صد و بیستمین سال تحولات سیاسی/اجتماعی می شویم که همچنان مفاهیمی چون «قانون»، «حقوق» و «دموکراسی» میان جامعه و حتی اندیشمندان محل منافشه است. خوش بختانه در زمینه مشروطیت آثار ارزشمندی به چاپ رسیده است که می تواند علاقه مندان را عمیق تر با تحولات آشنا کند.        

   در ادامه 14 کتاب با رویکرد توجه به تاریخ و فلسفه حقوق به شکل گذرا معرفی می‌شود. البته که آثار ارزشمند محدود به این کتاب‌ها نیست.
 
1. تاریخ مشروطه ایران

  این اثر مهمترین، اصیل ترین و قدیمی‌ترین کتاب در زمینه انقلاب مشروطیت بوده به قلم احمد کسروی نوشته شده است. کسروی که در متن جریانات حاضر و کوشش کرده تا روایتی کامل و منصفانه از مشاهدات خود را مکتوب نماید. این متن پایه و منبع بسیاری از کتاب های تحلیلی بعدی شده است. نخستین چاپ مربوط به سال 1319 بوده و حالا هشتاد و پنج سال قدمت دارد.
 
2. مشاهدات و تحلیل اجتماعی و سیاسی از انقلاب مشروطیت ایران

  محمدعلی تهرانی (کاتوزیان) نماینده دوره های  اول و پنجم تهران در مجلس شورای ملی، همان گونه که از عنوان کتاب بر می آید، مشاهدات خود را از وقایع و رخدادهای صدر مشروطه به رشته تحریر درآورده است. نویسنده کار نگارش کتاب را در سال 1314 (پنج سال پیش از انتشار کتاب کسروی) آغاز نموده و چاپ نخست در سال 1379 با مقدمه دکتر ناصر کاتوزیان (حقوق دان برجسته و برادرزاده نویسنده) منتشر گردیده است.
 
3. مقالات تقی زاده (جلد نخست: مشروطیت)

 سیدحسن تقی زاده از چهره های بحث برانگیز دوران مشروطه و پس از آن بوده که به سمت ریاست نخستین مجلس سنا نیز رسید. وی بسیار پرکار بود و آثار مکتوب او به کوشش ایران شناس برجسته شادروان ایرج افشار تاکنون در 19 جلد منتشر گردیده است. جلد اول مجموعه به «مشروطیت» اختصاص دارد و در برگیرنده دست نوشته هایی در سه بخش رساله ها، مقاله ها و سخنرانی ها و یادداشت ها است.
 
4. درآمدی بر بیداری ایرانیان

 محمدحسین نائینی مشهور به «میرزای نائینی» از علمای هوادار جنبش مشروطیت ایران و در موضع مقابل شیخ فضل الله نوری بود. او با نگارش کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» با فقه و مبانی شریعت اسلام از جنبش مشروطه دفاع نمود. محسن هجری در این کتاب ابتدا به شکل مفصل به تحلیل و تفسیر موضوع اثر پرداخته و سپس متن کامل کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» را با مقدمه و توضیحات سیدمحمود طالقانی بر کتاب آورده است.
 
5. تاریخ انحطاط مجلس

احمد مجدالاسلام کرمانی، سیاست مدار، نویسنده، شاعر و روزنامه نگار اوایل مشروطه در این کتاب خواندنی به تحلیل رویدادهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زمانه خود و چگونگی فروپاشی مجلس شورای ملی توسط محمدعلی شاه قاجار و نقد عملکرد آزادی خواهان می پردازد.

 6. آزمایش زندگی

ابراهیم قزلباش سرخه دیزجی مشهور به «زنجانی»، نماینده اول زنجان در نخستین دوره مجلس شورای ملی بود. از او به عنوان قاضی صادرکننده حکم شیخ فضل‌الله نوری یاده شده؛ اما وی در محکمه تنها نقش مدعی العموم (دادستان) را بر عهده داشت. زندگی نامه خود نوشت او سندی دست اول است که در سال 1403 بازنشر گردیده است.
 
7. مشروطه ایرانی

 ماشاء الله آجودانی بیست سال پیش و پس از گذشت حدود یک قرن از جنبش مشروطه، به بازاندیشی در حرکت تجددخواهانه ملت ایران پرداخت. نویسنده نگاه کلی و تحلیلی در ارتباط با مشروطه داشته و روابط بین قدرت و حکومت و روشنفکری را مورد بحث قرار داده ‌است. آجودانی تلاش کرده‌ است تلقی علمای مذهبی از یک طرف و روشنفکران را از طرف دیگر در ارتباط با مشروطیت تجزیه و تحلیل کند. این اثر را ایرج افشار و احسان یارشاطر تأیید کرده اند.
 
8. نخستین کوشش های قانون گذاری در ایران

سلسله کتاب هایی که با عنوان «نخستین کوشش های قانون گذاری در ایران» انتشار یافته، دربرگیرنده رساله ها، نوشته ها، لوایح حقوقی و قانونی است که از اوائل قاجار تا پیدایش انقلاب مشروطه و پس از آن حقوق دانان تألیف یا به وسیله مترجمین، به فارسی برگردانده‌ند. سیدعلی آل داوود، حقوق دان و وکیل دادگستری، تاکنون سه جلد از این مجموعه گران بها و کم نظیر را که شامل اسناد دست اول می شود، روانه بازار نشر کرده است.
 
  9. اختناق ایران

ویلیام مورگان شوستر، حسابدار و کارشناس مالی، در سال 1290 خورشیدی با چند دستیار از آمریکا راهی ایران می شود تا امور مالی کشور را سر و سامان دهد. در ایران ریاست کل خزانه داری را به او سپردند، ولی به دلیل کارشکنی ها پس از هشت سال ایران را ترک کرد. او همه رخدادهای این چند ماه را به تحریر درآورد که حاصل کار کتابی مرجعه در تاریخ مشروطه و اقتصاد سیاسی ایران است.
 
10. مالیه روح مشروطه است

  میکائل عظیمی در کتابی تحلیلی به بازخوانی تجربه ایران پسامشروطه برای اصلاح و انتظام مالیه عمومی بر مبانی تجربه «ویلیام شوستر» و «آرتور میلسپو» پرداخته است. تلاش دولتمردان در صد سال پیش برای اصلاح ساختار بودجه ریزی کشور و موانع آن برای امروز هم آموزنده است.
 
11. حقوق اساسی یا اصول مشروطه

 این کتاب یکی از رسالاتی است که در تاریخ قانون خواهی ایرانیان و مشروطه طلبان از جایگاه خاصی برخوردار است. منصور السلطنه عدل که خود دانش آموخته حقوق در اروپا و متصدی چند مقام قضایی بوده، در این رساله اصول پایه ای و اولیه مشروطیت را با موادی از قانون اساسی مشروطه ایران تطبیق داده و متنی قابل توجه به وجود آورده است.
 
12. قانون اساسی مشروطه ایران و اصول دموکراسی

مصطفی رحیمی ادیب، مترجم و حقوق دان سرشناسی ایرانی در سال 1347 این اثر را با هدف کنکاش در معنای دو واژه آزادی و برابری که به زعم ایشان دو پایه اساسی دموکراسی است، نگاشته شده. همچنین کتاب به قانون اساسی مشروطه، سیرتحولات و شیوه اجرایش می پردازد.

13. مفهوم قانون در ایران معاصر (تحولات پیشامشروطه)

داوود فیرحی، استاد فقید دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، در این پژوهش به سرشت و سرنوشت قانون از بحران تا فروپاشی نظم سنتی ایران پیشامشروطه می پردازد؛ سرگذشتی طولانی و پرفراز و نشیب که از پایان صفویه تا جنبش مشروطه خواهی و آغاز دلت مدرن در ایران را در برمی‌گیرد.
 
14. گاه شمار انقلاب مشروطیت ایران

 این کتاب برای افرادی که فرصت مطالعه همه آثار را ندارند، اثری است ارزشمند که خلاصه رخدادها را به ترتیب تاریخی گردآوری کرده است. کتاب در سه بخش «برآمدن قاجارها»، «ایران در آستانه انقلاب مشروطیت» و «گاه شمار تفصیلی انقلاب مشروطیت ایران» تدوین شده و با کتاب شناسی مشروطیت و عکس هایی از رخدادها و شخصیت ها به پایان می رسد.

--------------------

*وکیل دادگستری

**شکل درست کلمۀ رایج مرداد در واقع اَمُرداد است. مرداد یعنی میرا یا مردنی و "اَ" در آغاز آن نقیض آن است یعنی نامیرا. در تیتر همان مُرداد مشهور را آورده‌ایم ولی در متن به رسم الخط یا زبان‌نگارۀ جناب ایوبی وفادار مانده‌ایم.
 

تصادف اتوبوس مسافربری با ایستگاه عوارضی در روسیه (فیلم)

بیشتر بخوانید:

مشروطۀ ایرانی در 7 پرده/ جنبشی که شکست نخورد

تماشاخانه

کلیسایی پر از جمجمه و استخوان در جمهوری چک / استودان سدلیک، یکی از عجیب‌ترین آثار مذهبی جهان (فیلم)

چطور مصرف آب و برق را در خانه به حداقل برسانیم؟ (فیلم)

فیلم های دیگر