ریشه یابی واژه «تیمسار» و جایگزینی با «امیر» و «سردار»

واژه «تیمسار» که امروزه واژه‌های «امیر» و «سردار» به‌جای آن به‌کار می‌روند، از کجا آمده است؟

به گزارش ایسنا، در فرسته گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی آمده است: «تیمسار»، در برابر واژه‌هایی مانند «ژنرال»، «حضرت اجل» و «پاشا» گذاشته شد. بسیاری به‌اشتباه آن را مصوب فرهنگستان ایران (۱۳۱۴–۱۳۲۰) دانسته‌اند، حال‌آن‌که اصلاً در فهرست مصوبات آن فرهنگستان نیامده، بلکه پیش از تأسیس فرهنگستان و در «انجمن واژه‌گزینی وزارت جنگ» (با حضور سرتیپ احمد نخجوان، ذبیح‌الله بهروز و دیگران) برگزیده شده بود.

در مجلۀ نامۀ فرهنگستان قدیم می‌خوانیم: «امر اکید صادر گردید که در وزارت جنگ هیئتی برای انتخاب معادل جهت لغات نظامی بیگانه... تشکیل شود... قبل از تشکیل آن نیز مقدار معتنابهی از لغات نظامی... به عرض شاه رسید و در مکاتبات رسمی معمول گردید. از آن جمله ... «تیمسار» به‌جای «حضرت اجل»... که بعدها صحت آن‌ها نیز مورد تردید واقع گردید. و جمعی به خیال این که این لغات از مصوبات فرهنگستان است این بنگاه را مورد ملامت قرار دادند.»

تیمسار، که از واژه‌های به‌کاررفته در کتاب دساتیر است، آماج انتقادهای فراوان بود. استاد ابراهیم پورداوود این واژه را به‌تفصیل بررسی و معنی «رئیس کاروانسرا یا تیمچه» را برای آن ذکر کرد و آن را نابرازنده و نامربوط به کار لشکری دانست. اما دکتر محمد مقدم، زبان‌شناس و متخصص زبان‌های باستانی و پایه‌گذار گروه زبان‌شناسی و زبان‌های باستانی در دانشگاه تهران، معتقد بود که هر واژه‌ای، چه دساتیری چه جز آن، «ساخته و برساختۀ گویندگان و نویسندگان آن زبان» است.

او گفته‌ بود: ««تیم» در فارسی به‌معنای «سرای» و «کاروانسرای بزرگ» است، و کوچکِ آن را «تیمچه» می‌گوییم. سرور و مهتر را در فارسی هم با «بَد» می‌گوییم، چنانکه در سپهبد، و هم با «سر»؛ «سر» و «سار» دو صورتِ یک واژه هستند. «تیمسار» به‌معنای «سرور و مهتر سرای» است... دور به‌نظر می‌رسد که نویسنده یا نویسندگان دساتیر این واژه را از خود درآورده باشند، ولی اگر خودشان هم ساخته‌اند آن را درست ساخته‌اند.»
به‌هرروی، امروزه واژه‌های «امیر» و «سردار» به‌جای تیمسار به‌کار می‌روند.

با استفاده از: نامۀ فرهنگستان، مقالۀ «سیر حلزونی فرهنگستان ایران» (#محمد_محیط_طباطبایی)، مقالۀ «آیندۀ زبان فارسی» (محمد مقدم)، هرمزدنامه (ابراهیم پورداوود)، دساتیر آسمانی

انتقام تاریخی در تهران؛ چگونه تارتار محبوبیت را در سیرجان پس گرفت؟

بیشتر بخوانید:

ماهرخ کیان زاده؛ زنی که زمانی تنها اسلحه شناس پلیس ایران بود

تماشاخانه

دو دقیقه سینمای ناب از فیلم «سگ‌کشی» بهرام بیضایی (تماشا کنید)

دو دقیقه سینمای ناب از فیلم «سگ‌کشی» بهرام بیضایی (تماشا کنید)

فیلم های دیگر