کلنگ ساخت خانه‌های ارزان تهران به زمین زده شد: سال 1325 (+عکس)

حدود یک ماه پس از اینکه احمد قوام کابینه ششم خود را در عصر ۱۰مردادماه ۱۳۲۵ به شاه معرفی کرد، حوالی غروب ۷شهریورماه به اتفاق یکدیگر به «دوشان‌تپه» رفتند تا کلنگ ساخت خانه‌هایی را بر زمین بزنند که قرار بود ارزان‌قیمت باشد و به‌عنوان مبدایی برای آغاز تحولات جدید در پایتخت در حوزه مسکن مطرح شود.

به گزارش اطلاعات آنلاین، این تحول مهم در شرایطی اتفاق افتاد که کشور و ساختارهای مختلف مملکت همچنان در گیر و دار مسائل مربوط به خروج نیروهای شوروی از ایران بود. اگرچه ارتش سرخ از چندی قبل، یعنی در میانه‌های اردیبهشت‌ماه ۱۳۲۵ خاک ایران را ترک و به مرزهای بین‌المللی عقب‌نشینی کرده بودند، اما تنش‌ها میان دوطرف، آن‌هم به‌دلیل حمایت شوروی از فرقه دموکرات آذربایجان، همچنان ادامه داشت.

با وجود اینکه آذربایجان با حمایت شوروی همچنان در اشغال فرقه پیشه‌وری بود، اما دولت قوام نخستین برنامه برای خانه‌سازی را کلید زد و نخستین طرح در زمین‌های وقفی اطراف «دوشان‌تپه»، مقابل کارخانه مسلسل‌سازی آغاز شد؛ طرحی که شامل ساخت ۴۰۰واحد مسکونی بود.

ترمیم آشفتگی‌های جنگ جهانسوز

روزنامه اطلاعات در شماره روز شنبه، ۹شهریورماه ۱۳۲۵، گزارش اصلی صفحه نخست خود را به ساخت خانه‌های جدید در تهران اختصاص داد؛ اتفاقی که عصر روز ۷ شهریورماه به‌وقوع پیوسته بود. در این گزارش به تشریفات مفصل برگزاری این آیین با حضور شاه و نخست‌وزیر پرداخته و به حضور مقام‌های مختلف کشوری و لشگری اشاره شده‌است.

یکی از نکات مهم این گزارش، میدان‌داری حزب دموکرات در برگزاری این مراسم است. از حضور گارد ملی این حزب تا سخنرانی منوچهر قبائی، عضو کمیسیون تبلیغات حزب دموکرات، از نقش‌آفرینی ویژه این تشکیلات حکایت داشت. این در حالی بود که در آخرین روزهای تیرماه ۱۳۲۵، هیات موسس حزب دموکرات، به‌عنوان «رهبر کل حزب» برگزیده بودند.

مهدی مشایخی، شهردار تهران نیز در این مراسم گزارشی درباره پروژه به «شرف عرض» رساند و با اشاره به آسیب‌ها و خسارت‌های ناشی از «جنگ جهانسوز جهانی»، ساخت خانه‌های جدید را راهی برای ترمیم بخشی از آشفتگی‌های ناشی از جنگ قلمداد کرد.

شهردار وقت پایتخت همچنین از تصویب‌نامه‌ای خبرداد که براساس آن، مبلغ «۵۰میلیون ریال» به‌منظور ساخت «هزار خانه ارزان» اختصاص می‌یافت؛ بودجه‌ای که قرار بود از بانک ملی ایران و با همکاری بانک رهنی وام گرفته شود؛ آن‌هم به‌مدت ۲۰سال و با بهره ۴درصد.

از خیابان شهباز تا دوشان‌تپه

نکته جالب اینکه در ابتدا قرار بوده این طرح در اراضی خیابان شهباز (۱۷شهریور امروز) اجرایی شود، اما به دلیل اینکه در این منطقه زمین کافی برای قطعه‌بندی این تعداد خانه وجود نداشته و همچنین در گذشته «خندق» و آماده‌سازی آن هزینه‌بردار بوده است، تصمیم گرفته می‌شود اراضی دیگری در دو نقطه خارج از شهر، یکی در شرق و دیگری در غرب تهران، برای اجرای پروژه درنظر گرفته شود.

زمینی که در محدود «دوشان‌تپه» برای اجرای نخستین طرح ساخت خانه‌های ارزان در نظر گرفته می‌شود، حدود ۱۳۰هزار مترمربع بوده که هر متر مربع آن حدود ۴۰ریال خریداری شد تا ۴۰۰دستگاه خانه ارزان‌قیمت در آن ساخته شود. برای این پروژه امکاناتی از قبیل مسجد، شهرداری، دبستان، بهداری، پست امدادی، کلانتری، باجه پست و تلگراف و تلفن و... درنظر گرفته شده بود.

خانه‌های دو یا سه اتاق خوابه این پروژه، که برای حدود ۷۰درصد آنها زیرزمین هم درنظر گرفته شده بود، به‌صورت تقریبی بین ۸۰ تا ۱۳۰هزار ریال قیمت‌گذاری شده بود؛ خانه‌هایی که حدود ۱۷۰مترمربع مساحت داشتند و تدابیر ویژه‌ای برای استحکام آنها درنظر گرفته شده بود.

جامعه هدف این پروژه خانه‌سازی مستخدمین دولت، بانک‌ها و اشخاص بی‌بضاعت و کارگران بودند و آیین‌نامه واگذاری نیز ازسوی هیات‌وزیران مصوب شد؛ آیین‌نامه‌ای که مقرر می‌کرد قیمت خانه‌ها با محاسبه مخارج تمام شده و بهره ۴درصد و همچنین هزینه‌های نگهداری و بیمه، طی ۲۰ سال وصول شود؛ آن‌هم به قرار ماهیانه چیزی در حدود ۷۶۰ریال.

این روند خانه‌سازی در سال‌های بعد نیز ادامه یافت و با راه‌اندازی «بانک ساختمانی» در سال ۱۳۳۱ با سرمایه وزارت کشاورزی و شرکت بیمه ایران، ساخت خانه‌های ارزان با اقساط بلندمدت وارد مرحله نوینی شد. ساخت شهرک‌های نازی‌آباد و نارمک از نخستین فعالیت‌های این بانک بود که در جریان تحولات پیش رو متحول شد و طی ادغام با نهادهای دیگر، به وزارت آبادانی و مسکن تبدیل شد.