خطر ساخت و ساز در کمین «کُنار صندل» محوطه ۵ هزار ساله

خبر منتشر شده به معنای واقعی کلمه شوکه‌کننده بود. دهیاری روستای «کنار صندل» قصد دارد در عرصه محوطه باستانی «کنار صندل» که راوی اسرار تمدن ۵هزارساله جیرفت است، یک سالن ورزشی احداث کند. اعزام بولدوزر و خودروهای سنگین به محوطه باستانی «کنار صندل»، بیم از دست رفتن اسرار و نشانه‌های تمدن جیرفت را به دل‌ها انداخته است. 

 

به گزارش ایران، آثاری که پیشتر و در جریان کاوش‌ها از این محوطه به دست آمده، نقوشی از حیوانات، شکار و آیین‌های کهن را به نمایش می‌گذارند که هر یک راوی گوشه‌هایی از باورها، عقاید و ویژگی‌های تمدنی مردمان هزاره‌های پیشین فلات ایران است. امروز اما رژه خودروهای سنگین در عرصه محوطه کنار صندل، خطر از دست رفتن این نشانه‌های تمدنی را بیش از هر زمان دیگری نمایان کرده است. 

 

باید در نظر داشت فاجعه جیرفت و غارت اشیای باستانی آن در اواخر دهه ۱۳۷۰ و اوایل دهه ۱۳۸۰ داغی است که هنوز بر دل دوستداران میراث فرهنگی ایران سنگینی می‌کند. تلاش‌های «یوسف مجیدزاده»، پیشکسوت باستان‌شناسی ایران و کاوش‌های او و سایر باستان‌شناسان در سالیان گذشته، امید به نجات نشانه‌های تمدن جیرفت را قوت بخشیده بود. امروز و این بار اما ایجاد سالنی ورزشی به تهدیدی برای تمدن جیرفت بدل شده است؛ سازه‌ای که صدالبته امکان ساخت آن در هر کجای دیگر نیز وجود دارد. 

 

نادر علیدادی سلیمانی، باستان‌شناس و معاون کاوش در زمان کاوش جیرفت به مدیریت یوسف مجیدزاده، در خصوص اهمیت محوطه تاریخی «کنار صندل» و مخاطرات امروز آن گفت: «محوطه باستانی کنار صندل به عنوان یکی از معدود مناطق آغاز شهرنشینی و تمدن در ایران و بلکه جهان به شمار می‌رود و به خصوص در جنوب شرقی ایران محوطه‌ای ویژه و دارای اهمیت بسیار است. بخشی که در چند روز اخیر مورد هجمه دستگاه‌های سنگین مکانیکی با هدف تسطیح و ایجاد ورزشگاه یا هر علت دیگری قرار گرفت و تخریب شد، عرصه بلافصل محوطه کنار صندل است و حتی حریم آن به شمار نمی‌رود.» 

 

وی افزود: «کنار صندل از آغاز هزاره سوم پیش از میلاد تا هزاره دوم و بلکه دوران تاریخی ایران را در بر دارد. بنابراین این محوطه توالی استقرارها و فرهنگ‌ها را در خود دارد. تأکید دارم این بخشی که در روزهای اخیر مورد هجمه واقع شده است، بخشی از عرصه بلافصل محوطه است.» 

 

علیدادی سلیمانی در پاسخ به این پرسش که آیا این احتمال وجود دارد که در کنار صندل همچنان آثار و نشانه‌هایی از دوره‌های مختلف تاریخی در دل خاک باقی مانده باشد و با دخل و تصرف‌های اخیر آن‌ها را برای همیشه از دست بدهیم، گفت: «همین‌طور است. همیشه تأکید داشته‌ام که محوطه‌های تاریخی به نحوی حساس هستند که حتی آمدورفت دستگاه‌های سنگین مکانیکی می‌تواند سبب تخریب جبران‌ناپذیر آن‌ها شود؛ چه برسد به اینکه بخواهیم با تیغ بولدوزر، لودر و یا دستگاه‌های دیگر لایه‌ها را از بین ببریم.

 

لایه‌های فرهنگی این خصوصیت را دارند که وقتی از بین بروند برای همیشه از بین می‌روند و غیرقابل بازسازی هستند. بنابراین با تخریب‌های این‌چنینی، برای همیشه یک محوطه تاریخی مهم و شواهد ارزشمند از دوره‌های تاریخی یا پیش از تاریخی را از دست خواهیم داد.» 

 

علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، در خصوص خبرهای مطرح شده درباره ساخت‌وساز دهیاری در محوطه تاریخی کنار صندل گفت: «به هیچ وجه امکان ساخت‌وساز در محوطه بدون هماهنگی با وزارت میراث فرهنگی و بررسی کارشناسی ممکن نیست و باید اذعان کرد که این مسأله اصلاً در اختیار دهیار نیست.» 

 

وی افزود: «موضع وزارتخانه این است که به هیچ وجه اجازه دخل و تصرف در این محوطه تاریخی را نمی‌دهد. کنار صندل محوطه‌ای است که واجد ارزش در ابعاد ملی است و یک تپه معمولی نیست که بخواهد این‌گونه با آن برخورد شود. به هر صورت باید در نظر داشت به هیچ وجه یک دهیار در خصوص قوانین بالادستی تصمیم‌گیرنده نیست و قوانین میراث فرهنگی نیز جزء قوانین بالادستی است و رعایت آن‌ها برای همه واجب است. وقتی یک مجموعه به ثبت می‌رسد از استاندار که وزارت میراث فرهنگی رونوشت ثبت را به او ابلاغ می‌کند تا ذیل، همه موظف و مکلف به حراست و حفاظت هستند. به هر صورت وزارت میراث فرهنگی وظایف نظارتی خود را در این خصوص انجام خواهد داد.» 

 

وی افزود: «چنانچه قرار باشد محوطه‌های تاریخی برای حفاظت رتبه‌بندی شوند، بدون شک کنار صندل یکی از اولویت‌های اصلی است. کنار صندل محوطه‌ای است که شاید در ایران دومی نداشته باشد و چنانچه بخواهیم سه محوطه تاریخی را در ایران نام ببریم بدون شک با توجه به پیشینه باستان‌شناسی و داده‌های موجود، یکی از منحصربه‌فردترین محوطه‌های تاریخی ایران کنار صندل است. توجه داشته باشید که این محوطه مربوط به جیرفتی است که می‌دانیم تا به امروز چه‌ها بر آن گذشته است. قضیه جیرفت کلاً متفاوت است و نوع رسیدگی به آن هم متفاوت خواهد بود و از آن حفاظت خواهیم کرد. به نظرم کنار صندل یک محوطه تاریخی شاخص است که چیزی کم از تخت جمشید ندارد و با توجه به یافته‌های به دست آمده از این منطقه، بدون شک این محوطه دارای ارزش است. بنابراین این‌گونه نیست که اجازه دهیم در این محوطه منحصر به‌فرد، سوله بنا شود و اجازه نمی‌دهیم قوانین میراث فرهنگی را نادیده بگیرند. امروز ادبیات حوزه میراث فرهنگی در قوه قضائیه هم نهادینه شده است و آن‌ها هم به ارزش این آثار واقف هستند.»

 

مدیرکلی ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی همچنین در پایان تأکید داشت، «بدون شک وزارت میراث فرهنگی پای کنار صندل ایستاده است و اجازه نخواهیم دید که حریم و عرصه این اثر رعایت نشود.» 

 

فرهاد عزیزی، مدیرکل پایگاه‌های میراث ملی و جهانی وزارت میراث فرهنگی، در پاسخ به این پرسش که موضع وزارتخانه در قبال دست‌اندازی‌های صورت گرفته به محوطه تاریخی کنار صندل چیست، گفت: «موضع وزارتخانه روشن است و هرکسی که بخواهد به محوطه تعرض کند، برخورد می‌کنیم. مخصوصاً در این موارد که مسأله تعرض مطرح است و طبق قانون هیچ کس حق ندارد به محوطه‌های تاریخی تعرض کند. حتماً با این موضوع برخورد قضایی می‌کنیم و باید جبران خسارت شود. فقط منتظریم گزارش‌ها ارسال شده و میزان دخل و تصرف مشخص شود اما قطعاً (با متخلفان) برخورد خواهیم کرد.» 

 

وی افزود: «در سال‌جاری یکی از اولویت‌های وزارتخانه، جیرفت است و بعد از سفر وزیر هم بحث موزه آن را در دستور کار قرار داده‌ایم. همچنین بحث از سرگیری پژوهش‌های باستان‌شناسی در این منطقه را پیگیری می‌کنیم. بنابراین قطعاً اجازه نمی‌دهیم که تعرض صورت گیرد و هیچ کس و در هیچ جایگاهی حق تعرض به محوطه‌ها و بناهای تاریخی را نخواهد داشت. «

 

مدیرکل پایگاه‌های میراث ملی و جهانی وزارت میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که آیا این قول را می‌دهد که حفاظت از کنار صندل پیگیری شده و اجازه دست‌اندازی بیشتر به این محوطه را ندهد، گفت: «این مسأله وظیف ماست و چه قول بدهم یا ندهم باید این وظیفه را به انجام برسانم و این کار را خواهم کرد.» 

 

تعرض به عرصه محوطه تاریخی «کنار صندل» واکنش قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی را نیز برانگیخته است. علی دارابی در واکنش به اقدامات غیرقانونی صورت‌گرفته در عرصه محوطه باستانی کنارصندل جیرفت گفت: «تجاوز و تخریب صورت‌گرفته بدون مجوز اداره‌کل میراث فرهنگی کرمان بوده است و موضوع از طریق مراجع قضایی با جدیت پیگیری خواهد شد.» 

 

قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی در واکنش به خبرهای منتشرشده در خصوص تجاوز و تخریب عرصه تپه‌های باستانی کنارصندل در شهرستان جیرفت گفت: «به محض اطلاع با حضور یگان حفاظت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرمان، از ادامه عملیات تخریبی جلوگیری شد.» 

 

وی با تأکید بر ممنوعیت هرگونه فعالیت عمرانی بدون مجوز در این محوطه ثبت ملی شده، گفت: «دهیاری منطقه بدون دریافت مجوزهای قانونی از اداره‌کل میراث فرهنگی استان، مبادرت به اقداماتی در عرصه محوطه باستانی کرده که کاملاً خلاف قانون بوده و پرونده تخلف برای پیگیری قضایی تشکیل شده است.» 

 

انتظار می‌رود با توجه به اهمیت محوطه تاریخی «کنار صندل» از این پس اقدامات پیشگیرانه و حفاظتی با جدیت بیشتری در خصوص این محوطه تاریخی پیگیری شود.