آیا دانشگاه هاروارد یک نسخه اصیل از منشور کبیر شاه ادوارد اول را فقط ۲۷ دلار خرید؟ مقایسه آن با منشور کوروش کبیر

در اتاقی آرام در کتابخانهٔ حقوق هاروارد، سندی که سال‌ها به‌عنوان یک کپی ساده از منشور کبیر (Magna Carta) شناخته می‌شد، در سکوت و بی‌توجهی خاک می‌خورد. اما همه‌چیز تغییر کرد، وقتی گروهی از پژوهشگران بریتانیایی با نگاهی دقیق‌تر، نشانه‌هایی دیدند که تاریخ را زیر و رو کرد. این سند قدیمی، نه یک بازتولید، بلکه نسخه‌ای اصیل و نادر از یکی از مهم‌ترین متون حقوقی تاریخ بشر بود.

به گزارش یک پزشک، سندی که در سال ۱۳۰۰ میلادی، از سوی شاه ادوارد اول صادر شده بود و حالا پس از قرن‌ها، از دل قفسه‌های چوبی بیرون آمد. قیمت خرید؟ تنها ۲۷ دلار و ۵۰ سنت در سال ۱۹۴۶؛ معادل کمتر از ۵۰۰ دلار امروزی! این کشف، تنها بازخوانی یک سند نبود، بلکه بازشناسی یک لحظهٔ تعیین‌کننده در تاریخ حقوق و آزادی بشر بود. اکنون، منشور کبیر هاروارد از نو زنده شده است – نه به‌عنوان یک نسخهٔ رنگ‌باخته، بلکه به‌عنوان گواهی از میراثی که هنوز زنده است.

میراث جهانی منشور کبیر و نقش آن در دموکراسی

منشور کبیر، که نخستین بار در ژوئن ۱۲۱۵ میلادی توسط شاه جان امضا شد، یکی از بنیادی‌ترین اسناد در تاریخ حقوق بشر و دموکراسی تلقی می‌شود. این منشور برای نخستین‌بار اصلِ پاسخ‌گویی حاکم به قانون را به‌صورت مکتوب ثبت کرد؛ اصلی که بعدها پایه‌گذار بسیاری از قانون‌های اساسی و اسناد بین‌المللی شد. از جمله تأثیرات مستقیم آن، می‌توان به مشارکت در نگارش «اعلامیهٔ استقلال ایالات متحده» و قانون اساسی آن کشور اشاره کرد. نسخه‌های بعدی منشور، که طی قرن سیزدهم در انگلستان با تغییراتی اندک منتشر شدند، همان روح اولیه را در قالب‌های گوناگون بازآفرینی کردند.

کشف شگفت‌انگیز در دل کتابخانهٔ حقوق هاروارد

در سال ۱۹۴۶، کتابخانهٔ حقوق دانشگاه هاروارد سندی را با عنوان «نسخهٔ کپی منشور کبیر» به قیمت ۲۷.۵۰ دلار خریداری کرد. این سند سال‌ها بدون جلب توجه، در میان مجموعهٔ آرشیوی نگهداری می‌شد تا اینکه پژوهشگرانی از دانشگاه‌های کینگز کالج لندن و ایست انگلیا (University of East Anglia) تصمیم گرفتند بررسی دقیق‌تری روی آن انجام دهند.

نتایج بررسی‌ها فراتر از انتظارات بود: ابعاد سند، سبک خط و نشانه‌هایی همچون حرف بزرگ «E» در ابتدای واژهٔ «Edwardus»، همگی با نسخه‌های اصیل شناخته‌شده تطابق کامل داشتند. این نسخه، یکی از تنها هفت نسخهٔ باقی‌مانده از صدور سال ۱۳۰۰ شاه ادوارد اول است که تحت عنوان «تأییدیهٔ منشور» (Confirmation of the Charters) شناخته می‌شود.

معنای حقوقی و نمادین این کشف

پروفسور نیکلاس وینسنت (Nicholas Vincent)، استاد تاریخ قرون وسطی در دانشگاه ایست انگلیا، این کشف را یک رویداد خارق‌العاده توصیف می‌کند. او منشور کبیر را نه فقط یک سند تاریخی، بلکه نمادی از «سنت سیاسی غرب» و بُن‌مایهٔ حقوق اساسی ملت‌ها می‌داند.

از نظر او، اگر قرار باشد یک سند را به‌عنوان معروف‌ترین سند تاریخ معرفی کنیم، منشور کبیر در صدر فهرست خواهد بود. همچنین پروفسور دیوید کارپنتر (David Carpenter) از کینگز کالج لندن تأکید می‌کند که نسخهٔ هاروارد نه یک کپی رنگ‌باخته، بلکه نسخه‌ای اصیل و تاریخی است که باید در جایگاه واقعی خود دیده و گرامی داشته شود.

بهای واقعی یک سند تاریخی

قیمت خرید این سند در دههٔ ۱۹۴۰ ممکن است از دید امروز مضحک به‌نظر برسد، اما در آن زمان نیز، ارزش تاریخی آن کاملاً ناشناخته بود. با محاسبهٔ نرخ تورم، این مبلغ معادل تقریباً ۴۷۰ دلار امروز است؛ رقمی ناچیز در برابر ارزشی که اکنون می‌توان برای چنین سندی تصور کرد. این رخداد، بار دیگر اهمیت نگهداری، بررسی مجدد، و ارزش‌گذاری دقیق میراث‌های تاریخی را یادآور می‌شود. گاه، گنجینه‌های ارزشمند تاریخ، بی‌صدا درون قفسه‌هایی خاک‌خورده، منتظر کشف دوباره‌اند.

محتوای اصلی منشور کبیر (Magna Carta)

منشور کبیر که در نخستین بار در سال ۱۲۱۵ میلادی توسط شاه جان انگلستان صادر شد، سندی حقوقی بود که برای نخستین‌بار محدودیت‌هایی بر قدرت مطلق سلطنت وضع کرد. این سند بر اساس فشار بارون‌های انگلیسی تنظیم شده بود و مفاد آن شامل تضمین حق محاکمه عادلانه، منع بازداشت خودسرانه، آزادی کلیسا از دخالت شاه، و حق مالکیت خصوصی بود.

مهم‌ترین اصل آن، تأکید بر این بود که «هیچ‌کس، حتی پادشاه، بالاتر از قانون نیست». نسخهٔ ۱۳۰۰ میلادی که توسط شاه ادوارد اول صادر شد، آخرین نسخهٔ رسمی و تأییدی بود که برخی مفاد آن ساده‌سازی و تثبیت شد. این سند را می‌توان نخستین گام عملی و مکتوب در شکل‌گیری مفهوم حاکمیت قانون (Rule of Law) دانست؛ مفهومی که بعدها در قانون‌های اساسی بسیاری از کشورها، از جمله ایالات متحده و کانادا، الهام‌بخش شد.

مقایسه با منشور کوروش کبیر (Cyrus Cylinder)

منشور کوروش کبیر، استوانه‌ای سفالی متعلق به سدهٔ ششم پیش از میلاد، سندی نمادین از سوی پادشاه هخامنشی است که به‌طور عمده در زمینهٔ فتح بابل و رویکرد انسانی کوروش به سیاست و مذهب تنظیم شده بود. 

این متن به زبان اکدی و خط میخی نوشته شده و به آزادی اسرا، آزادی ادیان، بازگرداندن خدایان به معابدشان، و ممنوعیت ویران‌گری در هنگام فتح اشاره دارد. برخلاف منشور کبیر که بیشتر حقوق نخبگان و طبقهٔ اشراف را در برابر پادشاه تعیین می‌کرد، منشور کوروش مخاطبی فراگیرتر داشت و به‌نوعی نخستین سند حقوق بشری تاریخ تلقی شده است. منشور کوروش اگرچه در سنت‌های مشرق‌زمین شکل گرفته، اما بر کرامت انسانی، رواداری دینی و حکومت قانون‌مدار نیز تأکید دارد. تفاوت اصلی در اینجاست که منشور کوروش از سوی خود فرمانروا و با انگیزهٔ سیاسی-اخلاقی صادر شده بود، درحالی‌که منشور کبیر نتیجهٔ فشار اجتماعی بر سلطنت و تبلور یک بحران داخلی قدرت بود.

چگونه و کجا کشف شد؟

منشور کوروش در سال ۱۸۷۹ میلادی توسط گروه باستان‌شناسی «موزه بریتانیا» در جریان کاوش‌هایی در شهر باستانی بابل (واقع در عراق امروزی) کشف شد. سرپرست این هیأت، باستان‌شناس نامدار «هورمزد رسام» (Hormuzd Rassam) بود، که خود اصالتی آشوری-عراقی داشت و در آن زمان برای موزهٔ بریتانیا کار می‌کرد. این منشور به‌صورت شکسته‌شده در چند تکه از دل خاک‌های بین‌النهرین بیرون آمد.

اکنون در کجا نگهداری می‌شود؟

از زمان کشف، منشور کوروش در مجموعه دائمی «موزه بریتانیا» (British Museum) در لندن نگهداری می‌شود. این موزه، آن را یکی از گنجینه‌های اصلی بخش «تمدن‌های خاورمیانه باستان» خود می‌داند. در سال‌های اخیر، منشور برای مدت کوتاهی به ایران امانت داده شد و در سال ۱۳۸۹ در موزهٔ ملی ایران به نمایش درآمد، که با استقبال بسیار گسترده‌ای از سوی مردم مواجه شد.

آیا مبلغی برای آن پرداخت شد؟

خیر، هیچ مبلغی بابت تصاحب این اثر به ایران یا هیچ نهاد رسمی تاریخی پرداخت نشد. منشور کوروش در دوران قاجار کشف شد، زمانی که ایران هیچ‌گونه کنترلی بر باستان‌شناسی در بین‌النهرین نداشت و همچنین هیچ قانون مدونی برای بازگرداندن آثار باستانی یا ممنوعیت انتقال آن‌ها وجود نداشت. در نتیجه، موزهٔ بریتانیا این اثر را به‌عنوان بخشی از یافته‌های خود تصاحب و نگهداری کرد. تا امروز، ایران بارها درخواست بازگرداندن دائمی این منشور را داده، اما با مخالفت بریتانیا روبه‌رو شده است.

جمع‌بندی

در جمع‌بندی می‌توان گفت کشف نسخهٔ اصیل منشور کبیر در کتابخانهٔ دانشگاه هاروارد، نشان‌دهندهٔ ارزش بی‌نظیر نگهداری درست و بررسی‌های پژوهشی دقیق است. این سند، نه‌تنها یادگار یک لحظهٔ تاریخی است، بلکه نماد زنده‌ای از پایه‌های دموکراسی و حقوق بشر به شمار می‌رود. حتی در عصر فناوری و هوش مصنوعی، هنوز گنجینه‌هایی وجود دارند که تنها با نگاه انسانی و دانش تاریخی قابل کشف‌اند. منشور کبیر هاروارد حالا، نه‌فقط یک سند، بلکه حامل داستانی نو از گذشته، حال و آیندهٔ آزادی است.

❓ سؤالات متداول (FAQ)

1. منشور کبیر چه اهمیتی در تاریخ دارد؟
منشور کبیر نخستین سندی بود که اصلِ برتری قانون بر حاکم را ثبت کرد و پایه‌گذار دموکراسی و حقوق بشر شد.

2. نسخهٔ کشف‌شده در هاروارد مربوط به چه سالی است؟
این نسخه در سال ۱۳۰۰ میلادی توسط شاه ادوارد اول صادر شده و نسخه‌ای از تأییدیهٔ منشور است.

3. چرا این نسخه تا امروز ناشناخته باقی مانده بود؟
زیرا به‌عنوان یک نسخهٔ کپی خریداری شده و در آرشیو کتابخانه بدون بررسی تخصصی نگهداری می‌شد.

4. این سند چقدر ارزش دارد؟
ارزش دقیق آن مشخص نیست، اما به‌عنوان یکی از هفت نسخهٔ باقی‌مانده، دارای اهمیت تاریخی و مالی بسیار بالایی است.

5. آیا نسخه‌های اصیل دیگر منشور کبیر هم هنوز وجود دارند؟
بله، فقط هفت نسخهٔ مربوط به سال ۱۳۰۰ باقی مانده‌اند و در مراکز معتبر نگهداری می‌شوند.

6. این کشف چه پیامی برای دنیای پژوهش دارد؟
یادآور این نکته است که اسناد تاریخی، حتی پس از قرن‌ها، می‌توانند رازهایی تازه در دل داشته باشند.

ابراز آمادگی ایتالیا برای میزبانی دوباره از مذاکرات ایران و آمریکا

بیشتر بخوانید:

احمدی نژاد و منشور کوروش (عکس دیدنی)

بازدید امیر عبداللهیان از منشور کوروش در سازمان ملل (فیلم)

تماشاخانه

قله فان‌جینگ چین: معابد خیره‌کننده در میان ابرهای قرمز؛ میراث جهانی یونسکو (فیلم)

با گاو میش‌ها عکس سلفی نگیرید ، دوست ندارند (فیلم)

فیلم های دیگر