زمین خواری چاه های تهران/ زمین در حال بلعیدن جنوب پایتخت

روند «فرونشست» که پیش‌تر، حالت «پهنه‌ای» داشت به این معنا که مساحت چند صد هکتاری از جنوب شهر را درگیر کاهش تدریجی سطح زمین کرده بود، در حال حاضر حالت «هاله‌ای» به خود گرفته و نقطه یا نقاطی از جنوب تهران را درگیر «میدان فرونشست» با سرعت بالا کرده است.

هندسه «فرونشست» در تهران به شکل خطرناک‌تر از قبل، تغییر کرد. بررسی‌های یک متخصص ژئوفیزیک با استناد به تصاویر ماهواره‌ای از جنوب شهر تهران نشان می‌دهد، «فرونشست هاله‌ای» در ابعاد ۶۰ سانتی‌متر (در سال) در نقاطی از پایتخت جایگزین «فرونشست پهنه‌ای» شده؛ علت احتمالی، پمپاژ بدون‌توقف آب از صدها چاه با عمق «تا ۳۰۰متر» است.

به گزارش دنیای اقتصاد، شکل تامین آب -بدون «مدیریت منابع و مصارف» از سوی سیاستگذار- در پایتخت باعث شده «نحوه فرونشست زمین در تهران» به حالت خطرناک‌تر از گذشته تغییر کند. گزارش «دنیای‌اقتصاد» از تصاویر ماهواره‌ای جدید درباره تغییرات سطح زمین در جنوب پایتخت حاکی است، روند «فرونشست» که پیش‌تر، حالت «پهنه‌ای» داشت به این معنا که مساحت چند صد هکتاری از جنوب شهر را درگیر کاهش تدریجی سطح زمین کرده بود، در حال حاضر حالت «هاله‌ای» به خود گرفته و نقطه یا نقاطی از جنوب تهران را درگیر «میدان فرونشست» با سرعت بالا کرده است. این تصاویر توسط یک تیم محقق علوم زمین تحت مدیریت علی بیت‌اللهی، کارشناس مرکز تحقیقات مسکن و شهرسازی، استخراج و مورد پردازش و تحلیل قرار گرفته است.

جزئیات به‌دست آمده از عکس‌های مربوط به تغییرات سطح زمین در جنوب تهران نشان می‌دهد، سرعت فرونشست زمین از پاییز سال ۱۴۰۲، ناگهان در تهران «شدت» پیدا می‌کند به‌طوری‌که طی دو سال گذشته نرخ سالانه فرونشست زمین از ۷.۵ سانتی‌متر دو سال قبل از آن به ۲۱.۵ سانتی‌متر افزایش یافته است. در حال حاضر «هاله‌ای» به وسعت ۵۵ هکتار در منطقه ۱۸، درگیر فرونشست «حاد» است و نرخ کنونی آن، مطابق نمودار، نزدیک به ۶۰ سانتی‌متر در سال است؛ بیش از نیم‌متر. علی بیت‌اللهی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، این تغییر روند فرونشست در تهران را «رفتار بی‌هنجار زمین» توصیف و علت احتمالی آن را «حفر چاه‌های عمیق (بیش از ۱۰۰ متر)» و «پمپاژ بدون وقفه آب از اعماق زمین» اعلام کرد.

برداشت بدون وقفه آب از اعماق سفره‌های زیرزمینی به شکل مداوم باعث «افت مخروطی» سطح منابع آبی زیرزمینی شده و این تغییر موضعی، اثر ناگهانی روی پایداری سطح زمین در نقطه درگیر در شهر تهران دارد. بیت‌اللهی خطاب به دولت و مدیریت شهری تهران هشدار داد، «از آنجا که فرونشست زمین و از آن بدتر، فرونشست هاله‌ای موجب خسارت به ساختمان‌ها و تاسیسات حیاتی شهر می‌شود، تحت هیچ شرایطی نباید چاه جدید برای تامین آب شرب در پایتخت حفر شود. ضمن آنکه، مدیریت مصرف آب باید در اولویت نسبت به تامین بی‌محابا قرار بگیرد.»

بیت‌اللهی در عین حال افزود: ظرف روزهای آینده، تحقیقات میدانی در منطقه ۱۸ تهران، جایی که فرونشست هاله‌ای اتفاق افتاده را آغاز می‌کنیم تا خسارت‌های احتمالی به بناها و تاسیسات را از نزدیک شناسایی و بررسی کنیم.

زیر زمین تهران چه خبر است؟

با بررسی کتاب آمارنامه شهر تهران مربوط به سال‌های ۱۳۸۰ و ۱۴۰۲، شتاب دست‌درازی به سفره‌های آبی در اعماق زمین را مورد سنجش قرار داد. سال ۸۹، کل چاه‌های موجود رسمی در تهران که «تامین آب» از آن‌ها صورت می‌گرفته، رقمی معادل ۳۶۵ حلقه بوده؛ اما در حال حاضر این رقم به ۶۹۹ حلقه افزایش یافته است. سهم آب‌های چاه و قنات از تامین آب در پایتخت از ۲۶ درصد در ابتدای دهه ۹۰ به ۴۵ درصد رسیده به‌طوری‌که حجم آب برداشتی از سفره‌ها در این فاصله ۷۹ درصد رشد کرده است.

برداشت آب از چاه‌ها بدون «بازگشت چرخه‌ای ناشی از بارش‌ها و ورود آب‌های سطحی به سفره‌ها» طی سال‌های گذشته، باعث افزایش روند فرونشست شده است. با این حال، تعداد حلقه‌های چاه فقط در منطقه ۱۸، طبق اعلام بیت‌اللهی ۲۰۰۰ حلقه است که چند برابر کل چاه‌های رسمی تامین‌کننده آب شهر تهران است. این به معنای وزن بالای تعداد چاه‌های غیرمجاز در معادله مصرف آب می‌تواند باشد که این هم زنگ‌خطر برای «آینده زمین و فرونشست» است.