یک پیشرفت بزرگ در درک «خودآگاهی»

خودآگاهی یا هوشیاری (Consciousness) را می‌توان به ساده‌ترین شکل، تجربه ذهنیِ بودن تعریف کرد: آگاهی از افکار، احساسات و ادراکات درونی و بیرونی. این پدیده پیچیده، قرن‌هاست ذهن فیلسوفان و دانشمندان را به خود مشغول کرده است. اما سوال اساسی اینجاست: چگونه ماده خاکستری مغز به تجربه‌ای субъекی تبدیل می‌شود؟

نظریه‌های رقیب در مطالعه خودآگاهی

به نقل از دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی تهران، در میان ده‌ها نظریه مطرح شده، دو چارچوب نظری بیش از سایرین مورد توجه قرار گرفته‌اند:

1. نظریه فضای کاری نورونی جهانی (GNWT)
   • خودآگاهی را مشابه یک صحنه تئاتر توصیف می‌کند که در آن اطلاعات خاص (مانند یک تصویر یا صدا) زیر “نورافکن” توجه قرار می‌گیرند.
   • پیش‌بینی می‌کند قشر پیش‌پیشانی مغز نقش اصلی را در هوشیاری ایفا می‌کند.
2. نظریه اطلاعات یکپارچه (IIT)
   • خودآگاهی را نتیجه پردازش اطلاعات در شبکه‌های پیچیده عصبی می‌داند.
   • معتقد است مناطق خلفی مغز، به‌ویژه نواحی با اتصالات قوی، کانون اصلی تجربه آگاهانه هستند.

جنجال علمی: در سال ۲۰۲۳، بیش از ۱۰۰ محقق در نامه‌ای سرگشاده، IIT را “غیرعلمی” خواندند و ادعا کردند این نظریه فاقد قابلیت آزمون‌پذیری است.

پروژه کاگیتیت: آزمایشی بی‌سابقه

کنسرسیوم بین‌المللی کاگیتیت (Cogitate) با مشارکت ۱۲ آزمایشگاه مستقل، برای نخستین بار این دو نظریه را به روشی بی‌طرفانه مورد آزمایش قرار داد.

پیش‌بینی‌های کلیدی:

• IIT: هماهنگی پایدار فعالیت عصبی در قشر خلفی مغز هنگام تجربه آگاهانه.
• GNWT: وجود “جرقه عصبی” در قشر پیش‌پیشانی همزمان با شروع و پایان محرک‌های آگاهانه.

نتایج شگفت‌انگیز:

✅ هیچ‌یک از نظریه‌ها به‌طور کامل تأیید نشد.

• هماهنگی پیش‌بینی‌شده در قشر خلفی (طبق IIT) مشاهده نشد.
• جرقه عصبی در قشر پیش‌پیشانی (طبق GNWT) تنها در برخی موارد رخ داد.

چرا این مطالعه یک پیروزی علمی است؟

1. پایان انحصار نظریه‌پردازان: برای اولین بار، آزمایش‌ها توسط تیم‌های مستقل (نه طرفداران نظریه‌ها) انجام شد.
2. استانداردسازی روش‌ها: اجرای یکسان پروتکل‌ها در آزمایشگاه‌های مختلف، قابلیت اطمینان نتایج را افزایش داد.
3. الگویی برای تحقیقات آینده: این همکاری نشان داد که بررسی نظریه‌های رقیب با روش‌های شفاف ممکن است.

نظر دانیل کانمن (برنده نوبل اقتصاد):
“دانشمندان به ندرت نظریه‌های محبوب خود را رها می‌کنند، حتی در مواجهه با شواهد متضاد. اما این لجبازی گاهی به پیشرفت علم کمک می‌کند!”

آینده پژوهش‌های خودآگاهی: چه راهی پیش روست؟

• نیاز به انقلاب مفهومی: شاید روش‌های کنونی برای درک خودآگاهی کافی نباشند.
• تلفیق نظریه‌ها: احتمالاً پاسخ نهایی در ترکیبی از ایده‌های موجود نهفته است.
• فناوری‌های جدید: تکنیک‌هایی مانند تصویربرداری با وضوح فوق‌بالا ممکن است کلید حل معما باشند.

سخن پایانی:

خودآگاهی همچون قلعه‌ای نفوذناپذیر باقی مانده است. اما مطالعاتی مانند پروژه کاگیتیت نشان می‌دهند که فقط با همکاری علمی و روش‌های شفاف می‌توان به این قلعه نزدیک شد. شاید روزی این معمای دیرینه حل شود، اما تا آن زمان، هر گام به پیش — حتی اگر نتیجه‌ای قطعی نداشته باشد — ارزشمند است.

نبرد ایرانی در امارات؛ قایدی و آزمون در کورس آقای گلی و موثرترین بازیکن

بیشتر بخوانید:

یک پیشرفت بزرگ در درک «خودآگاهی»

تماشاخانه

ریشه‌کنی سرخک در ایران در معرض خطر؛ افزایش موارد ابتلا در جهان (فیلم)

پدر و مادر بی توجه به جوجه شاه کرکس / روشی خلاقانه برای آن‌که غذا بخورد (فیلم)

فیلم های دیگر